Республиканский учебно-методический центр дополнительного образования

5 
 
Кіріспе 
 
Қазіргі  кезде  мектеп  білімі  әр  адамның  формалды  оқытудың  ең 
ұзақ  кезеңін  көрсетеді,  сондай-ақ  жеке  жетістік  және  бүкіл  елдің  ұзақ 
мерзімді дамуының маңызды факторы болып табылады. Миллиондаған 
оқушылардың  мақсатты  бағыттарының  дайындығынан  біз  еліміздің 
инновациялық  даму  жолын  қаншалықты  таңдай  және  қамтамасыз  ете 
алатынымыз байланысты.   
Дәл  қазір,  жалпы  білімді  қаншалықты  заманауи  және 
интеллектуалды ету болашақ ұрпақтың ауқаттылығына байланысты.   
Мектеп  білімінің  негізгі  нәтижесі  озық  даму  мақсатына  сәйкес 
болуы  қажет.  Бұл  мектептерде  оқыту  өткен  жетістіктің  қажеттігі  ғана 
емес, сондай-ақ болашақта қажет болатын әдістер мен технологияларды 
да  білдіреді.  Білім  алушылар  зерттеушілік  жобаларға,  шығармашылық 
сабақтарға,  спорттық  іс-шараларға  қызығулары  қажет,  осылардың 
барысында  олар  жаңа  затты  ойлап  табуға,  түсінуге  және  меңгеруге, 
ашық болуға және жеке ойларын білдіруге қабілетті болуға, шешімдер 
қабылдай  алу  және  бір-біріне  көмектесу,  қызығушылықтарын 
қалыптастыру және мүмкіндіктерін түсінуге үйренеді. 
Оқушыларды  тәрбиелеу  және  әлеуметтендірудің  мақсаттарын 
шешу, олардың жан-жақты дамуы сабақтан тыс қызметті ұйымдастыру 
аясында  өте  тиімді.  Сабақтан  тыс  қызметтің  өзектілігі  қазіргі  кезде 
елімізде  оқушы  тұлғасы  қалыптасу  жағдайларында  айтарлықтай 
өзгерістер  болып  жатқандығында  анықталады.  Заманауи  бала  айқын 
сыртқы  және  ішкі  шекарасы  жоқ  шексіз  ақпараттық  және  зор 
әлеуметтік  кеңістіктікте  орналасқан.  Оған  интернет,  телевизия, 
компьютерлік ойындар, кино арқасында алынған ақпараттық ағындары 
әсер  етеді.  Осы  және  басқа  ақпарат  көздерінің  тәрбиелік  және 
әлеуметтендіретін әсері тәрбие және әлеуметтену үдерісінде жиі басым 
болып келеді. 
Бүгін баланың мектепте және мектеп сыртында  меңгерген білімі 
мен құндылықтары иемденген мінез-құлықтарының арасында шиеленіс 
бар: 
мектепте  (жүйелілік,  бірізділік,  дәстүрлілік,  мәдени  сәйкестілік 
және т.б.); 
мектеп  сыртында  (еліктеушілік,  бейберекеттілік,  жоғары 
мәдениет  пен  тұрмыстың  араласуы,  мәдениет  пен  антимәдениет 
шекараларының арасындағы бұзылыс және т.б.). 
Бұл шиеленіс бала ойлауы құрылымын, олардың сана сезімі мен 
дүниетанымын 
өзгертеді, 
дүниеге 
эклектикалық 
көзқарасын 
қалыптастыруға, өмірге тұтынушылық қатынасты бағыттайды.  
Әлеуметтену  –  бұл  толыққанды  адам  тұлғасын  тәрбиелеу, 
азаматтық 
сана-сезімі 
мен 
жас 
азаматтың 
жүріс-тұрысын 

6 
 
қалыптастыру. Әлеуметтену кезіндегі негізгі ықпал нысаны - азаматтық 
сана-сезім, тұрақты оң бағдарланған, дамыған, тиісті деңгей. 
Әлеуметтенудің құрылымы оқу сабақтарының элементтері, білім 
алушылардың  сабақтан  тыс  қызметі,  жеке  тұлға  аралық  байланыс, 
қоршаған социуммен ынтымақтастық болып табылады. 
Оқушылардың  әлеуметтік  потенциалын  аталған  жас  кезеңінде 
тұлға  әлеуметтенуі  үдерісін  оңтайландыруға  қажетті    әлеуметтік  сапа 
мен  қабілеттілік  жиынтығынан  анықтауға  болады.  Мектеп  білім 
алушыларының  әлеуметтік  потенциалын  қалыптастыру  және  негізгі 
әлеуметтік  сапа  мен  қабілеттіліктерін  дамыту  үшін  мектепте 
анықталған педагогикалық жағдайларды құру қажет. 
 Оқушылардың  сабақтан  тыс  қызметі  азаматтық  ұстаным  мен 
әлеуметтік  белсенділікті  қалыптастырудың  негізі  болып  табылады.                            
Ол  сабақтың  уақытша  кеңістігіне  қарағанда,  көп  нәрсеге  ие,  осы  және 
басқа да қызмет түрлерінің субъект – қатысушылар санының көбі, осы 
және  басқа  да  біліктілік,  дағдылар,  жеке  тұлға  қасиетін  тәрбиелеудің 
басымдылығын өзіне атқарылады. 
Сабақтан тыс қызмет азаматтық, рухани-адамгершілік тәрбиелеу, 
тұлғаның  әлеуметтенуі  көзқарасынан  зор  әлеуетке  ие,  себебі  балаға 
табысты бола алатын қызмет саласын таңдауға мүмкіндік беріледі. 
Сабақтан  тыс  қызмет  –  сабақтан  тыс  уақытта  білім 
алушылардың дамуы мен оқушылар ұжымын қалыптастыруда маңызды 
рөлді  атқаратын  таным  мен  өзін  өзгерту  және  қоршаған  орта 
болмысына 
бағытталған 
балалардың 
қызығушылықтары 
мен 
қажеттіліктері шартталған белсенділігін көрсетеді.Сабақтан тыс қызмет 
ерекшелігін  бастауыш  жалпы  білімнің  білім  беру  бағдарламаларының 
жеке  және  пән  үстілік  нәтижелеріне    бағытталған  жетістіктер  
анықтайды. 
Сабақтан тыс қызмет – сабақтан тыс уақытта тұлғаның өзін-өзі 
іске  асыру  мақсаты  бар  қоғамдық-пайдалы  қызмет,  бос  уақытты 
формалды  емес    ұйымдастыруды  қосу  арқылы    білім  алушылардың 
қоғамның  әлеуметтік-мәдени  құндылықтарын  меңгеру  үшін  жағдай 
жасау  бойынша  оқушы,  мұғалім  және  тәрбие  үдерісінің  басқа 
субъектілерінің шығармашылық мақсатты әрекеттестік түрі. 
Сондықтан тәрбие жүйесінің негізгі бағытталуы білім алушының 
тұлға  дамуына  ықпал  ету,  оқушылардың  сабақтан  тыс  қызметін 
жобалау 
педагогикалық 
қызметтің 
маңызды 
үдерісі 
болып 
табылатындығында. 
Сабақтан тыс қызмет білім беру кеңістігін кеңейтуге мүмкіндік 
береді,  оқушыларды  дамыту  үшін  қосымша  жағдайлар  жасайды, 
балаларды  алып  жүруді,  оқытудың  барлық  кезеңінде  бейімделу  мен 
әлеуметтік  сынама  кезеңдерінде  қолдауды  қамтамасыз  ететін  желіні 
тұрғызу болады. 

7 
 
Бұл  белгіленген  білім  беру  нәтижесінен  шығу  жолы  -    базалық 
білімді  жағдайларда,  оқудағы  үздіктерде  саналы  түрде  пайдалану 
қабілеттілігі. Жалпы алғанда, бұл әр түрлі балалар үшін табыс жағдайы 
және әлеуметтенуді қамтамасыз ету. 
Сабақтан тыс уақытта білім алушылардың бос уақыты өзін ұстай 
білуді  нығайтуға,  оқушылардың  өзін-өзі  ұйымдастыру  және  өзін-өзі 
бақылауды дамытуға, бос уақытты мазмұнды өткізу дағдысының пайда 
болуына  ықпал  етеді,  балалардың  салауатты  өмір  салтының 
тәжірибелік дағдыларын қалыптастыруға, қоршаған ортаның жағымсыз 
әрекеттеріне қарсы тұра алуға мүмкіндік береді. 
Сабақтан  тыс  уақытта  балалардың  жұмыспен  қамтылуы  – 
балалар  мен  жасөспірімдердің  шығармашылық  әлеуетті  дамытуға 
бағытталған 
қызметтің 
жеке 
мағыналы 
саласында 
жеке 
қызығушылықтары 
мен 
қажеттіліктерін 
қанағаттандырумен 
байланысты  сабақтан  тыс  еркін  уақыттағы  қызметі.  Бос  уақыттың 
негізгі міндеттері: балалар мен жасөспірімдерді қызметтің әр түрлеріне 
қосу;  тұлғаны  дамыту  және  ғылым,  экономика,  техника,  өнер, 
спортттың әр түрлі салаларында қосымша практикалық білімін тікелей 
иелену  мүмкіндігі;  ұжымдық  және  жеке  шығармашылықты  көрсету 
және іске асыру болып табылады. 
Бос  уақыт  бағдарламаларында  балалардың  жаппай  қатысуы 
мектеп  ұжымының  ұйымдасуына,  мектеп  дәстүрін  бекітуге,  онда 
жағымды  әлеуметтік-психологиялық  климатты  нығайтуға  мүмкіндік 
береді. 
Мектептегі сабақтан тыс оқу қызметі жүйесін қайта ұйымдастыру 
және  дамыту  білім  беру  үдерісіне  шығармашылық  сипат  береді,  оның 
біртұтастығы мен көп өлшемділігін шарттайды. 
Осы  жұмыста  білім  беру  ұйымдары  қызметінде  заманауи  үрдіс 
көрсетілген  –  білім  алушының  бәсекеге  қабілеттілігінен  көрінетін 
сабақтан  тыс  қызметті  жетілдіру,  сабақтан  тыс  қызметте  тәрбиені 
дамытуға объективтік және субъективтік негіздемелер анықталған. 
Білім беру ұйымдарында қазақстандық заңнаманы реттейтін 
сабақтан тыс қызметті ұйымдастыру мәселелері: 
Қазақстан Республикасының Конституциясы; 
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы; 
«Қазақстан  Республикасындағы  баланың  құқықтары  туралы» 
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы; 
«Қазақстан-2050»  Стратегиясы  қалыптасқан  мемлекеттің  жаңа 
саяси  бағыты»  Қазақстан  Республикасының  Президенті  -  елбасы                                       
Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 
«Қазақстан  жолы  -  2050:  бір  мақсат,  бір  мүдде,  бір  болашақ» 
Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.Ә.Назарбаевтың  Қазақстан 
халқына Жолдауы;