293
Демек, шәкіртке жан-жақты терең білім беріп, оның жүрегіне адамгершіліктің
асыл қасиеттерін үздіксіз ұялата білсек, ертеңгі азамат жеке тұлғаның ӛзіндік
кӛзқарасының қалыптасуына, айналасымен санасуына ықпал етері сӛзсіз. Қай
заманда болмасын адамзат алдында тұратын ұлы мұрат-міндеттерінің ең
бастысы – ӛзінің ісін, ӛмірін жалғастыратын салауатты, саналы ұрпақ
тәрбиелеу. 12 жылдық білім тұжырымдамасында «мақсаты-ӛзінің және
қоғамның мүддесінде ӛзін-ӛзі белсенді етуге дайын, ӛзгермелі даму үстіндегі
орташа ӛмір сүруге бейім, бәсекеге қабілетті және құзыретті, шығармашыл,
білімді тұлғаны дамыту және қалыптастыру» - делінген. Осы мақсатты жүзеге
асыруда «Бӛбек» қорының президенті Сара Алпысқызының «Ӛзін-ӛзі тану»
рухани-адамгершілік білім жобасы мектептерде пән ретінде оқытылуда.
Рухани-адамгершілік тәрбиесінде алдымен баланы тек жақсылыққа-
қайырымдылық, мейірімділік, ізгілікке тәрбиелеп, соны мақсат тұтса, ұстаздың,
ата-ананың да болашағы зор болмақ. «Мен үш қасиеттімді мақтан тұтам», –
депті Ақан сері. Олар: жалған айтпадым, жақсылықты сатпадым һәм ешкімнен
ештеңені қызғанбадым. Бұл үш қасиет әркімнің ӛз құдайы. «Ӛз құдайынан
айырылған адам бос кеуде, ӛлгенмен тең» деген екен. Шындығында бұл ақиқат.
Олай болса, жеке тұлғаны қалыптастыруда, олардың жан дүниесіне сезіммен
қарап, әрбір іс-әрекетіне мақсат қоюға, жоспарлауға, оны орындауға, ӛзіне-ӛзі
талап қоя білуге тәрбиелеу – адамгершілік тәрбиенің басты мақсаты. Мақсатқа
жету үшін сан алуан кедергілер болуы мүмкін. Ондай қасиеттерді бала бойына
жас кезінен бастап қалыптастыру жеке тұлғаны қалыптастырудың негізін
қалайды. «Еліміздің күші - патшада, сәбидің күші - жылауында» демекші,
біздің күшіміз, қорғанышымыз, сеніміміз - адамгершілігімізде болуы керек. Ол
үшін Ақанның осы үш қасиетін бала бойына дарыта білсек-ұлы жеңіс болары
анық. Рухани адамгершілік тәрбиенің қайнар кӛзі саналатын «Ӛзін-ӛзі тану»
пәні баланы жастайынан отаншылдыққа, әдептілікке, достыққа, тазалыққа,
ұқыптылыққа,
мейірімділікке,
табиғатты
сүюге,
отбасын
сыйлауға,
ұйымшылдыққа үйретуге, ұрпақ бойына жалпы адамзаттық құндылықтарды,
адамгершілік принциптер мен мұраттарды ғұмыр бойы басшылыққа алатын
тұлға қалыптастыруға негізделген. Біздің Жезқазған қаласындағы №10 жалпы
білім беретін орта мектебінде «Ӛзін-ӛзі тану» пәні ӛз мәнінде берілуде.
Мұғалімдер даярланып, арнайы курстардан ӛткен. «Ӛзін-ӛзі тану» пәнінің
арнайы жабдықталған пән кабинеті бар. Ата-аналарды, мектеп ұжымын
қатыстыра отырып, «Ӛзін-ӛзі тану» кабинеті талапқа сай жабдықталды. Мұнда
бағдарламаның негізгі авторы – С.А.Назарбаеваның аналық жүрегінен шыққан
жылы сӛзі, «Ӛзін-ӛзі тану» пәнінің оқытатын негізгі құндылықтары айқын және
әдемі етіп жазылған. Оқушылардың сабақ үстінде ӛздерін еркін ұстауларына,
демалуларына да жағдайлар жасалған. Осы аз ғана уақыттан бастап, біздер ӛз
тәжірибемізді жинақтаудамыз. Жұмыс барысында арнайы дайындалған
әдістемелік құрал-жабдықтарға жаңаша кӛзқараспен қарап, саралап, ӛз
жетістігімізді қосып жұмыс жүргізудеміз. 2012 жылдың 20-27 ақпаны
аралығында мектепте «Ата-аналар үшін ӛзін-ӛзі тану мектебі» тақырыбында
ӛзін-ӛзі тану пәнінің апталығы ӛткізілді. Бұл апталық барысында ата-аналармен
294
әр сыныпта, шағын орталықта ашық сабақтар, тренингтер, мейірімділік
сабақтар ӛткізіліп, ата-аналардың ӛзін-ӛзі тану пәніне деген кӛзқарастарының,
ынта-ықыластарының жоғары екендігін байқадық. Осы іс-тәжірибемізді
әріптестермен бӛлісуді мақсат етіп, ӛзін-ӛзі тану пәнінің мұғалімі
Г.Б.Ташетованың 8 сынып оқушылары арасында ӛткізген «Махаббат тұнған
әлемге
мейірімділікпен
қарайық»
тақырыбында
ашық
сабағын,
В.И.Кобелеваның «Самопознание – гормония души» тақырыбындағы ата-
аналармен жүргізген жұмысын және мектеп психологы К.Т.Алиякпарованың
«Самопознание и духовно-нравственное развития личности» тақырыбындағы
тренингін қалалық семинарда қала мектептерінің мұғалімдеріне, ата-аналарға
кӛрсеттік. Семинарға келген әріптестер де, ата-аналар да бұл пәнге деген оң
кӛзқарастарын білдірді. Әсіресе «ӛзін-ӛзі тану» сабағының негізі мазмұнында
балалардың
танымдық
қызығушылықтарын
қалыптастыру
мен
қанағаттандыруға,
әлеуметтік
дағдыларын,
адамгершілік
қасиеттерін
қалыптастыруға арналған алуан түрлі ойындар мен жаттығуларды кӛріп,
ризашылықтарын білдіріп, ұсыныстарын да ортаға салды. Ӛзін-ӛзі тануды
оқыту үрдісінде, күнделікті тәжірибеде қолданылып жүрген тиімді әдістемелік
тәсілдерге тоқтала кетсем: «Шаттық шеңбері» - сабақтың бас кезінде
қолданылатын әдістемелік тәсіл. Мұғалім балалармен бірге, барлығы бір-
бірімен еркін қарым-қатынас жасайтын шеңбер жасайды, әр түрлі ән айтып,
ӛлең оқиды. «Шаттық шеңберінің» педагогикалық мәні -әрбір бала ӛзіне таныс
үлкен достық шеңберіне қабылданғанын сезінеді, ӛзіне сенімі артып және
ӛзгелердің де сеніміне ие болады. «Ӛзіммен-ӛзім» - бұл тәсіл баланың ӛзін және
ӛзінің жүрегін тыңдай білуіне септігін тигізеді. Ол баланың сезімі мен
эмоциясын, жалпы рефлексияға қабілеттерінің дамуын ынталандырады. Осы
тәсіл балаларға жайлы әсер етеді, олардың қиялын дамытады, топтағы мінез-
құлыққа жағымды ықпал етеді және әдетте, материалды жаңадан түсіну
барысында пайдаланылады. Осы мақсаттарды жүзеге асыру барысында
мұғалімнің сӛзімен қатар, сондай-ақ аудиоқатарлар (классикалық музыка,
табиғат дыбыстары және т.б.) қолданылады. «Жағдаяттар кезінде ойлану» -
балалардың нақты ӛмірлік жағдаяттарды бағалай білу қабілеттерін дамытуға,
ӛзінің ойы мен ісіне, әрекеттеріне жауапкершілігін қалыптастыруға ықпал
ететін әдістемелік тәсіл.Жағдаяттарды талқылай балалардың ойлауға
бейімділіктерін,ӛзін және ӛзгелерді бағалауға икемділіктерін, қоршаған
әлеммен жағымды ӛзара әрекеттестікті құра білу іскерліктерін қалыптастыруға
мүмкіндік береді. «Бейнематериалдар кӛру (фильмнен, мультфильмнен,
үзінділер және т.б.)» - оқу ақпараттарын жеткілікті кӛрнекілік нысанда ұсынуға
мүмкіндік беретін әдістемелік тәсіл.Айқын кӛркем бейнелер балалардың
ӛтілген материалдардың мазмұнын қабылдауы мен меңгеруін күшейтеді. «Ән
шырқайық, достар!» - сабақта қосылып ән айтуды ұйғаратын әдістемелік тәсіл.
Ән айту балалардың сезімдерін сергітіп, кӛңіл-күйін жадыратады. Бұл тәсіл
сабақтың кез-келген кезеңінде қолданылады. «Сергіту сәті» - шаршағанды
ұмыттыруға, жалығуды болдырмауға, денеге түскен күшті тӛмендетуге қажетті
ӛзін-ӛзі тану сабақтарының компоненті. Сергіту жаттығулары бір әрекеттен
