Рахымбаев А. Б., Сабатаева Б. О

4.  Ұйымды  қоршаған  ішкі  ортаға  сипаттама  беріп,  олардың  ұйымға 
əсерін  белгілеу  арқылы  жіберілген  элементтерді  қайта  қалпына 
келтіріңіз. 
 
 Ішкі ортаға сипаттама 
 
  Жылдамдық 
 
 
 
5.  Жоспардың  негізгі  түрлерінің  мазмұнын  белгілей  отырып,  кестені 
аяқтаңыз. 
 
Жоспардың негізгі түрлері 
 
Атауы 
Мəні, мазмұны 
1. Қызметтің негізгі бағыттары 
(15-20 жыл) 
2. Ұйымды дамытудың жоспарлары (1-5 
жыл ) 
3. Тактикалық жоспарлау (1 жылға дейін) 
4. Мақсатты-программалық жəне 
жобалық-мақсаттық жоспарлау 
 
 
6. Бақылаудың қасиеттерін тізімінде өткізілген элементерді толықтыру 
қажет. Бақылау қасиеттері:    
1. Бағдарламалық бағыт 
2. 
3. Іске сəйкес келу  
4. 
6. 
7. 
8. Халықаралық адаптация 
7.  Бақылаудың  тиімді  жүргізілуінің  Ньюмен  сипатамасы  бойынша 
келесіні жалғастырамыз. 
     Ньюмен сипаттамасы 
1.Ойланып жасалған стандартты белгілеу  
     2. 
     3. 
     4. 
     5. 
 
119

8.  Басқарушылық  шешімдердің  түрлерін,  факторларын,  қабылдаудың 
əдісін  көрсете  отырып,  сызбадағы  жіберілген  элементтерді  қалпына 
келтіру керек.  
 
Түрлері 
Факторлары 
Əдістері 
  1..... 
  2. Программа- 
ланбаған 
1..... 
2. Жетекшінің өз бағасы 
3. Ақпараттық шектеулер 
4.  
5. 
6. Мінез-құлық 
1..... 
2..... 
3. Рационалды 
 
9.  Басқарушылық  шешімдерді  қабылдаудағы  технология  мен 
алгоритмдерді  көрсете  отырып,  жіберілген  элементтерді  қалпына 
келтіріңіздер. 
    
Алгоритмдер 
Технология 
 
Жалпы жетекшілік  
Шектеулер мен критерийлерді 
қалыптастыру 
 
  Альтернативаларды белгілеу 
 
 
Бір деңгейлі жетекшілердің екі жақты 
шешім қабылдауы 
 
Өзара əрекеттесудің матрицалық типі 
 
10.  Кəсіпорын  басшысы  өзінің  қызметкерлерінің  біріне  таңдауға 
жақындығы 6 жылдағы инфляциямен байланысты жолақының өсуінің 
2 нұсқасын ұсынды.  
      Бірінші  нұсқа:  жылына 1200 шартты  ақшалай  бірлік  осы  күннен 
бастап  өзгеріссіз  қолданады;  əр  жарты  жылдықтың  аяғында  жылдық 
жалақыға 50 шартты ақшалай бірлікке тең ақша қосылып отырады. 
11.  Сауда-баспа  кəсіпорыны  құрамында  келесіқызметкерлер  бар: 2 
редактор, 2 маркетолог, 2 экономист, 2 бухгалтер, 2 кассир, 2 сатушы. 
Құралдарды  экономдау  мақсатында  қызметкерлердің  мамандықтарын 
қосып  алу  есебінен  аталған  штаттардың  жартысын  қысқарту  туралы 
шешім  қабылданды.  Қалған  қызметкерлердің  екі  маманның 
міндеттерін орындағаны үшін жалақысы көбейеді. 
    Редактор-маркетолог – 2500 шартты ақшалай бірлік 
    Маркетолог-экономист – 2300 шартты ақшалай бірлік 
    Экономист-бухгалтер – 1800 шартты ақшалай бірлік 
     Бухгалтер-кассир – 1500 шартты ақшалай бірлік 
     Кассир-сатушы – 1100 шартты ақшалай бірлік  
 
120

     Сатушы-маркетолог – 2100 шартты ақшалай бірлік 
      Бұл  көбейген  жалақы  қызметкерлердің  сəйкес  бұрынғы  оклады 
минус 25% көрсетеді 
      Есептеу керек:1. қызметкерлердің қысқарғанға дейінгі окладын 
2. 
қысқарту 
есебінен 
кəсіпорын 
құралдарының 
қандай 
экономиясын алды. 
 12.  Менеджер  кəсіпорынның  реорганизация  қабілетін  қарастыра 
отырып, былай есептеді: егер бірдей төленетін Қызметкерлердің санын 
80  адамға  көбейтсе,  айлық жалақыға  бөлінген  ақша  бірінші  уақытпен 
есептегенде 5 күн  ерте  жұмсалады;  ал  егер  Қызметкерлерді 100 
қызметкерге қысқартса онда жалақы біріншіге қарағанда 10 күнге көп 
жетеді. 
 1) Дəл қазіргі уақытта кəсіпорында Қызметкерлердің қаншасы жұмыс 
істейді? 
 2)  Дəл  қазіргі  уақытта  Қызметкерлердің  айлық  жалақысы  қанша 
болады? 
13.  Нормальді  режимде  жұмыс  істеу  үшін  кəсіпорынның  нақты 
қызметкерлерінің  штаты  бар,  əрқайсысына  белгіленген  қордың 
шектеуінде  айлық.  Жалақы  төленеді.  Кəсіпорынның  маусымдық  жүк 
түсірудің  төмендеуінің  периодында 10 жұмысшы    жұмыстан 
шығарылады  жəне  қалғандардың  əрқайсысына 3 мың  теңгеге 
жалақының көбеюінің мүмкіндігі пайда болды. 
      Кəсіпорын  жүк  түсірудің  өсуінің  периодында  керісінше 50 
қызметкер  жолдауға  жəне  əр  қызметкердің  жалақысын  белгіленген 
қордың шектеуінде 5 мың теңгеге азайтуға тура келеді. 
1.  Қызметкерлердің  саны  қанша  жəне  нормальді  режим  кезіндегі 
жұмыстың жалақысы. 
2.  Кəсіпорын қандай жалақы қорын қолданады. 
3.  Жүк түсірудің өсу мен төмендеу кезіндегі Қызметкерлердің саны 
қанша жəне персонал жалақысы. 
   14.  Балық  аулайтын  кəсіпорын  Фингалия  мен  Каркодайл  атты 
курортқа  путевка  алуды  өзінің  өнімі – қара  уылдырығы  бар 
банкасымен есептесуді бағдарлайды. Екі курортқа барғандағы сома 90 
қара  уылдырығы  бар  банкаға  тең.  Туристік  фирмамен  келіссөз 
жүргізген  балықшылар  екі  мемлекетке  путевканың  біразын  таңдап 
алды,  жəне  олардың  алдында  бір  мəселе  болды:  келісімге  арналған 
қара  уылдырығы  бар  банкалардың  бəрі  шығындалған  жоқ.  Бірнеше 
нұсқа  пайда  болды:  келісімге  арналған  қара  уылдырығы  мысалы 
Каркодайлға  таңдап  алынған  путевкалардың  бағасын 2 еселеу 
арқылы,  онда  путевкалардың  саны 23 болады,  бірақ  өкінішке  орай 
онда да барлық банкалар реализацияланбайды. 
 
121

    Ал  егер  Фингалияға  таңдап  алынған  путевкалардың  бағасын 2 
еселесе,  онда  путевкалардың  саны 25 болады  жəне  консервілерді 
қайтарудың қажеті жоқ. Осы вариант тиімді болды. 
    Путевканы төлеу үшін қанша уылдырығы бар банка кетті ? 
  15.  Жалға  беруші  муниципалитетке  офиске  бөлмені  жалға  алғаны 
үшін  ақша  төлейді.  Осы  бөлмелерді  ұстау  үшін  ол  шығындалуға 
мəжбүр  болды.  Кəсіпкердің  офисті  субарендаға  бергені 120000 
шартты ақшалай бірлік пайда əкеледі. Жалға беруші шығындалады:əр 
айлық  шығын  жолдың  бағасының  жартысына  тең  немесе  айлық 
пайданың 1/3 құрайды.  Жалға  берушінің  əр  айлық  шығындары 
қандай? 
  16. Момент уақыттың өткен сменадан сменаның басталғанына дейін 
1/4  сомасынжəне  сменаның  аяқталуына  қалған  жарты  уақыт  кезін 
құрғанда  кəсіпорынның  тəуліктік  күзетінің  посты  тексеріледі. 
Күзеттің пост ауыстыруы түн ортасында болады. 
  17. Қоғамдық тамақтандыру кəсіпорындардың бірлестігі стандартты 
кафелерден  тұрады.  Əр  кафе  кіші  кəсіпорын  ретінде  қарастырылады 
жəне белгілі бір қызметкерлер саны жұмыс істейді. 10 кіші кəсіпорын 
шығын,а ұшырады, ал қалғандарына 1 адамнан ғана жұмысқа алуына 
тура келді. Одан кейін 15 кіші кəсіпорын шығынға ұшырады, тағы да 
қалғандарының əрқайсысына бірнеше қызметкерден алуға тура келді. 
Осыдан  кейін  əр  кіші  кəсіпорында  басындағыға  қарағанда 3 
қызметкерге көбейді. 
   Бірлестіктің қызметкерлерінің жалпы саны қанша? 
  18. Фирма басқармасының жиналысы түстен кейін сағат жəне минут 
тілі  қарама-қарсы  бағытты  дəл  көрсеткенде  басталу  керек  болды. 
Жиналыстың бірінші жəне келесі үзілістерін сағат тілінің бағыты бір-
біріне қарама-қарсы болған кезде жасауға шешті. 
  1.Жиналыс қашан басталу керек? 
  2.Қанша уақыттан кейін үзіліс жасап отыру керек? 
  19. Жарты жұмыс күнін менеджер өз кабинетінде өткізді, содан кейін 
ол  кəсіпорын  тексерісін  тексеріске  кеткен    жарты  уақыт  қалғанға 
дейін жасады. 
  Менеджер өзінің жұмыс күнінің қанша бөлігін кəсіпорын тексерісіне 
жіберді. 
  20.  Ресми  келіссөздері  кезінде  тек  өзінің  сағатына  қарау  ғана  емес, 
сонымен  қатар  сұхбаттасушының  сағатқа  қалай  қарағаның  бақылау 
кеңес беріледі. 
 Не үшін?  
 
122

  21.  Ресми  кездесу  кезінде  қатысушылар  өздерінің  арасында  екі 
жақты 105 келісім  шарт  жасады.  Əрқайсысы  бір  келісім  шарттан 
жасады. Ресми кездесу кезіндегі қатысушылардың саны қанша? 
  22.  Менеджер  бір  аптаға  жоспарланған 15 жауапты  шаралардың 
үшеуін бір күнде өткізуді жоспарлайды. 
  Күндізгі жоспарда бұл шаралардың кезегін ауыстырудың қанша əдісі 
бар? 
  23.  12  адамнан  тұратын  еңбек  ұжымынан  міндетті  түрде  саны 
жағынан бірдей 3 жұмысқа қабілетті бригада құру қажет. 
  Мұны қанша əдіспен жасауға болады? 
  24. Кəсіпорын алты күндіктен бес күндікке қөшті. Бұрынғы жалақы 
1)өзгермеген    2) 10%қысқарған   3) 10%өскен  жағдайда  еңбек 
өнімділігі қалай өзгеру керек? 
  25.  Кəсіпорын  персоналыконкурс  бойынша  құрылды.  Берілген 
өтініштерден 3:7:15 қатынасында  линиялық  жетекшілерді,  оның 
ішінде  функционалды  бөлім  мен  ұсталарды  таңдап  алу  керек  болды. 
Бірақ  линиялық  жетекшілер  мен  функционалды  бөлім  жетекшілері 
белгіленгенге  қарағанда 25 %көп  болып  шықты,  ал  ұсталар 
белгіленгенге  қарағанда25%  аз  болып  шықты.  Барлығы 95 адам.  Əр 
қызметке қанша персонал қабылданды ? 
  26. 4 кəсіпкердің əр қайсысында капитал бар, бірақ олар бір-бірінен 
оны жасырады. Өздерінің ақшасын ұстап отырған банкке белгілі: егер 
олар  үшеуі  қосылып  жалпы  капитал  құрса,  онда  олардың  ақшасы, 
уставты  капиталы  акционерлік  кəсіпорын  құруға  жетер  еді.  Тіпті 
олардың  бірінші  кəсіпкерсіз  жалпы  капиталы 900 мың  шартты 
ақшалай  бірлік , екіншісіз – 850 мың  шартты  ақшалай  бірлік, 
үшіншісіз – 800 мың  шартты  ақшалай  бірлік,  төртіншісіз – 750 мың 
шарттв ақшалай бірлік құратын еді. 
  Əр кəсіпкердің шотында қанша ақша бар? 
27. Сізде 100 млн шартты ақшалай бірлік капитал бар жəне сіз оны не 
кинофильм өндірісіне, не саудаға салғыңыз келеді. 
   Кинофильмге капитал салудың табыс мүмкіндігі – 0,2, сауданыкі – 
0,3.  Табыс  кезінде  кинофильм 90% пайда  береді,  сауда 30%. Табыс 
болмаған  жағдайда  кинофильм10%  пайда  береді,  сауда – 20%. 
Ақшаны қайда салған дұрыс ?  
28.  А  кəсіпорыны  Б  жəне  В  серіктестерімен  коммерциалық  операция 
жүргізіп  жатыр.  Кейбір  қорытындылары  мыналар:  екі  ай  бұрын  А 
кəсіпорыны  Б  жəне  В  серіктестеріне  белгілі  бір  сома  төледі, 
қорытындалағанда  екеуінің  бастапқы  капиталы  бірдей  болды.  Бір  ай 
бұрын А жəне Б кəсіпорындары  В кəсіпорынынан олардың ағымдағы 
активтерін  екі еселеген сома алды. Осы айда А жəне В кəсіпорындары 
 
123

Б кəсіпорындарынан  олардың ағымдағы капиталын екі еселеген сома 
алды.  Жүргізілген  операциялар  қорытындысында 3 қатысушының 
капиталдары бірдей болды, ал А кəсіпорыны 600 мың шартты ақшалай 
бірлік жоғалтты. 
Серіктестердің бастапқы капиталы қандай болды? 
29. Кəсіпкер тəуекелмен А жəне Б операцияларына 8 млн шартты 
ақшалай бірлік салуды шешті. 
- Б операциясына қарағанда А операциясына салым көп қажет. 
- Кез-келген шығындалған жағдайда салым қайтарылмайды. 
- Операцияның табысқа жетуі жағдайында салым салынған салымға 
тең сомаға көбейеді. 
Екі операцианы табысты өткізгеннен кейін кəсіпкер өзінің алғашқы 
капиталын 4 есеге көбейтті. 
А жəне Б операциаларындағы салым неге тең? 
30. 3 қызметкер ресурсты үнемдеу жағынан рационализаторлық 
ұсыныс жасады. Біріншісі – 35% ресурсты үнемдеді, екіншісі – 50%, ал 
үшіншісі – 15%. Барлық 3 ұсыныс қанша ресурсты үнемдеді? 
 
Қолданылған əдебиеттердің тізімі 
 
1. Назарбаев Н.А. Стратегия становления и развития Казахстана как 
суверенного государства. – Алматы: РГИИ,Дауир,1992. 
2. Положение о фонде поддержки предпринимательства и развития 
конкуренции Республики Казахстан.А., 1992. 
3.  Менеджмент  организации.  Учебное  пособие.  Под  ред. 
З.И.Румянцевой, Н.А.Саломатина. М.: ИНФРА-М, 1996. 
4. Виханский О.С., Наумов А.И. Менеджмент. Учебник. 3-е изд. М.: 
Гардарика, 1998. 
5. Мескон М., Хедоури Ф., Альберт М. Основы менеджмента. Пер.с 
англ. Общ.ред. Евенко. М.: Дело,1996. 
6.  Веснин  В.Р.  Основы  менеджмента.  Учебник.  М.:  Триада  ЛТД, 
1996. 
7. Герчикова И.А. Менеджмент. Учебник 13- изд.  И док. М.: Банки 
и биржи, 1998. 
8.  Кабушкин  Н.И.  Основы  менеджмента.  Учебник  для  вузов.  Мн.: 
БГЭУ,1996. 
9. Коротков Э.М. Концепция менеджмента.  Учебное пособие. М.: 
ТОО ИКК» Дека»,1996. 
10. Кузнецов Ю.В., Подлесных В.И. Основы менеджмента. Учебное 
пособие. М.: ОЛБИС, 1997. 
 
124

11.  Глухов  В.В.  Основы  менеджмента.  Учебно-  справочное  посо-
бие. СПБ специальная литература. М.: 2000. 
12. Кибанов А.Я., Баткаев И.А. и др. Управление персоналом орга-
низации. М.: ИНФРА, 1997. 
13. Карнеги Д. Как завоевать друзей и оказывать влияние на людей. 
М, Прогресс, 1990.-670с. 
14. Пронников В.А., Алданов И.Д. Управление персоналом в Япо-
нии. М.: Наука, 1989. 
15. Старобинский Э.Е. Как управлять персоналом. М.: ЗАО, 1997.-
336с. 
16.  Шекшня  С.А.  Управление  персоналом  современной  организа-
ции ( учебно- практическое пособие). М.: ЗАО «Бизнес- школа», «Ин-
тел-Синтез», 1997.-336с. 
17.  Алан П. Язык  телодвижений.  Как  читать  мысли  других  людей 
по их жестам. М.: Ай-кью, 1992. 
18.  Андреев  .Саморазвитие  творческой  конкурентоспособной  лич-
ности менеджера. Казань, 1992. 
19. Вейлл П.Искусство менеджмента. М.: Новости, 1993. 
20.  Вудкок  М.,  Фреклес  Д.  Раскрепощенный  менеджер.  Для  руко-
водителя практика. Пер. с англ. М.: Дело, 1991. 
21. Генри Р., Мильорр. Менеджмент, достижение цели. Пер. с англ. 
С-пб.: ЛИК, 1998. 
22.  Грейсон  Дж.,  Дели  К.  Американский  менеджер  на  пороге  ХХI  
века. Пер. с англ. М.: Эконом, 1991. 
23. Карлоф Б. Деловая стратегия. Пер. с англ. М.: Экономика, 1991. 
24. Какой руководитель нам нужен. М.: Экономика, 1993. 
25.  Любимов  Н.Г.  Менеджмент – путь  к  успеху.  М.:  Агропромиз-
дат, 1992. 
26. Японский менеджмент. Конспект лекций. М.:1991. 
27. Аливердов А.Р. Управление персоналом в коммерческом банке. 
М.: Соминтэк, 1997.-256с. 
28. Грачев М.В. Супер кадры. М.: МД, 1994. 
29. 
Исаенко 
А.И. 
Кадры, 
управление 
в 
корпорациях 
США.М.:Наука, 1993. 
30. Пронник В.А., Ладанов И.Д. Управление персоналом в Японии. 
М.: Наука, 1989. 
31.  Теория  и  правтика  менеджмента / Под.  ред.д.э.н.,  профессора 
Кубаева К.Е. – Алматы: Қазақ Университеті, 2005. 
32. Бердалиев К.Б. Основы менеджмента. – Алматы. КазГАУ, 1994. 
33. Виханский О.С., Наумов А.И. Менеджмент: Учебник. – 3-е изд. 
– М.: Гардарики, 1999. 
 
125

34.  Управление  организацией / Под  ред.  А.Г.  Поршнева,  З.П. 
Румянцевой, Н.А. Соломатина. – М.: ИНФРА, 1998. 
35.Тейлор  Ф.У.  Принципы  научного  менеджмента / Пер.  с  англ. – 
М., 1991. 
36.  Мескон  М.Х.,  Альберт  М.,  Хедоури  Ф.  Основы  менеджмента; 
Пер. с англ. – М:. ИНФРА – М, 1998. 
37.  Основы  менеджмента / Под  ред.  А.А.  Радугина. – М.:  Центр, 
1998. 
38.  Герчикова  И.Н.  Менеджмент:  Учебник. – 2-е  изд.,  перераб.  и 
доп. – М.: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1995. 
39.  Кузнецов  Ю.В.,  Подлесный  В.И.  Основы  менеджмента. 
Учебное пособие. – М.: ОЛБИС, 1998. 
40.  Казанцев  А.К.  и  др.  Практический  менеджмент:  в  деловых 
играх, хозяйственных ситуациях, задачах и тестах: Учебное пособие. – 
М.: ИНФРА – М, 1998. 
 
Журналы: 
 
1. Альпари 
2. Проблемы агрорынка 
3. Российский экономический журнал 
4. Вопросы экономики 
5. Экономист 
6. Статистическое обозрение 
 
Газеты: 
 
1. Экономическая газета 
2. Панорама 
3. Аргументы и факты 
4. Сборник законодательств Республики Казахстан, соответствую-
щие законодательные акты 
 
 
 
 
 
 
126

 
МАЗМҰНЫ 
Кіріспе 
Қысқаша тақырыптық мазмұндама 
1. Жалпы менеджмент негізі 
1.1. Менеджмент ұғымы 
1.2. Менеджмент дамуының эволюциясы 
1.3. Менеджменттің негізгі функциялары 
2. Жүйе ретіндегі ұйым құрылымы 
2.1. Ұйым ұғымы жəне ұйым тұрлері 
2.2. Ұйым жүйесін қалыптастыру 
2.3. Кəсіпорынның жұмысшыларын басқару 
2.4. Ұйымның басқару жолдарын қалыптастыру 
3. Менеджер –  тиімді басқару мен сапаны ұйымдастырушы  
3.1. Менеджердің базалық сапасы 
3.2. Басқарушының стилі, типі жəне əдістері 
3.3. Басшының мінез-құлық үлгісі 
4. Кəсіпорынның қызметкерлерін басқару жəне кадр саясатын 
қалыптастыру 
4.1. Қызметкерлерді басқару ұғымы 
4.2. Кадр саясаты принциптері, бағыттары, жұмыс жасау жəне іске 
асыру 
4.3. Жұмысты бағалау. Ұрысты шешу 
5. Ұйымдағы байланыстың мəні мен маңызы 
5.1. Ұйымдағы байланыстың маңызы 
5.2. Байланыс құрылымдарының түрлері 
5.3. Байланыс мəнін тарату 
6. Басқару шешімдерін қабылдау теориясы 
6.1. Басқару шешімдерінің түрлері 
6.2. Шешімді қабылдаудың рационалды алгоритмі 
6.3. Басқару шешімдерін қабылдау механизмі жəне олардың өндіріс 
нəтижесіне əсер етуі 
7. Студенттердің өзіндік жұмыс жасайтын тақырыптары мен 
тапсырмасы 
8. Глосарий 
Қолданатын əдебиеттердің тізімі 
Мазмұны 
 
 
 
 
 
127

 
 
 
 
 
 
 
Рахымбаев Асқар Балтабайұлы, 
 Сабатаева Ботагөз Омарқызы 
 
МЕНЕДЖМЕНТ 
 
Оқу құралы 
 
 
 
ЖШС «Нұр-пресс» бас директоры 
Жансеитов Н. Н. 
 
Техникалық редакторлар: Омарқожаева Г.К., Төребаева Г.А. 
           Сарашысы: Оспанова Д. Н. 
           Беттеуші: Төребаева Г.А. 
               Дизайн: Савельев А.О. 
Оператор: Умурова Г.О. 
 
 
Басуға  02.02.2006 қол қойылды. Офсеттiк басылыс. 
Пiшiмi 60х901/16. Қағазы офсеттiк. Қарiп түрi «Times New Roman». 
Шартты баспа табағы 7,25.  
Таралымы 1000. Тапсырыс № 8. 
 
 
«Заң əдебиетi» баспасы 
050057 Алматы қ., 
М. Өзтүрiк к-сi, 12 үй. 
Тел/факс: (3272) 747-833, 742-650. 
Е-mail: law_literature@nursat.kz 
 
ЖШС “Заң əдебиетi” баспаханасында басылған 
 
128