ҚР әкімшілік құқығы Санасыров Н. Т. 2016 ж

1. 
   Әкімш. құқықтың реттеушілік қызметі деген не?
   
2. 
   Әкімш. құқ-тық нормаларды атаңыз?
   
3. 
   Әкімш. құқықбұзушылық дегенді қалай түсінесіз?
   
4. 
   ҚР «Әкімш. құқықбұзушылық туралы» Кодексіне ішкі жіне сыртқы талдау жасаңыз.
   

1. 
   Әкімшілік - құқ-тық нормалар түсінігі, ұғымы.
   
2. 
   Әкімшілік – құқ-тық нормалардың түрлері.
   
3. 
   Әкімшілік – құқ-тық қатынастар түсінігі, мазмұны.
   

1. 
   заңды ережелермен басқару.
   
2. 
   жариялық мүдде негізінде бекітілген ережелер арқылы басқару.
   

Әдебиетте «билік» түсінігінің мәні - құқық негізінде өз еркін басқа субъектілер арқылы орындату. Ертеде әкімш. құқ-тық нормалар жалпы міндеттеуші сипатта болып, билікгі белгілі бір орталықтан басқару керек деген пікірге келді, себебі мемлекет қызметі біртұтас организм (жүйе) деп саналды. Атқарушы биліктің институттарын құруда белгілі бір мақсатқа жету үшін әкімш. құқ-тық нормалар көмегімен модельді ситуациялар туындайды. Яғни:

1. 
   субъектілердің құқықтары мен кепілдерін құқық көмегімен бекіту мен дамытуды талап ету;
   
2. 
   цивильді нысандадаулы конфликтілерді шешу негізінде билік құрылымын күшейту (мысалы, соттық реформаны жүргізу барысында сот ролі мен ықпалын күшейту).
   

Әкімш. құқық нормаларының ең күрделі түсінігі, яғни мәні мен мазмұнын ашатын негізгі критериялар мыналар:

а) мазмұны;

б) субъектілердің мінез-құқына әсер ететін әдістер;

в) белгілі бір мақсатты тағайындау;

г) белгілі бір ортада қолданылуы;

д) заңды күші;

е) қолданылу шегі (белгілі бір аймаққа, уақытқа, субъектілер тобына қолданылуы).

1. 
   материалдық (қаржылық) нормалар
   
2. 
   процессуалды болып екіге бөлінеді.
   

Процессуалды нормалардың материалдық нормалардан айырмашылығы:

а) өзінің тағайындалуымен, яғни материалдық нормалар субъектілерінің әкімшілік- құқ-тық мәртебесін тағайындаса, ал процессуалдық нормалар олардың орындалуы мен міндеттелуін заңды түрде жүзеге асырады;

б) талап ету, яғни процессуалды нормалар, ең алдымен материалдық нормалардың орындалуын талап етеді;

в) іске асыру, яғни әкімш.-құқ-тық материалдық нормалардың қабыддануын, олардың жүзеге асырылуын талап ету арқылы іске асыру.

Процессуалды нормалар материалдық нормалар сияқты классификациялау дәрежесіне байланысты жіктеледі. Мысалы: заңды күшіне байланысты, белгілі бір ортага, яғни сфераға байланысты ж/е т.б. Субъектілердің мінез-құлқына әсер ететін әдістер:

1. 
   міндеттеуші (обьязывающие);
   
2. 
   тыйым салушы (запрещающие);
   
3. 
   уәкілдік беруші (уполномочивающие) әкімш.-құқ-тық нормалар болып бөлінеді.
   

а) міндеттеуші хатты талап етеді;

б) банкпен жазбаша түрде келісім жасайды;

в) ескерту, сөгіс береді;

г) жазбаша түрде береді;

Қолданылу шегіне байланысты:

а) жалпы міндетті;

б) ішкі жүйелік.

жалпы міндетті нормалар әкімшілік- құқ-тық қатынасқа түсетін барлық субъектілерден талап етіледі.

ішкі жүйелік нормалар белгілі бір атқарушы биліктің талап етуіне байланысты қолданылуы.

Мекен-жайға байланысты (по адресату): белгілі бір ұйым іс атқарушы билік органдарының әкімш.-құқ-тық мәртебесін (статусын) белгілеу арқылы бөлу, яғни қоғамдық бірлестіктерге, мемл-тік бірлестіктерге ж/е азаматтарға байланысты қолданылуы.

Сонымен қорытындылай келе әкімш. құқ-тық нормалар - бұл конституцияда бекітілген белгілі бір қағидалар мен ережелердің жиынтығы.

Ал әкімш.-құқ-тық қатынастар - бұл әкімш.-құқ-тық нормалармен реттелген, мемл-тік басқару саласындағы қоғамдық қатынастар.

3. Әкімш.-құқ-тық қатынастардың мазмұны.

Әкімш.-құқ-тық қатынастар - әкімш.-құқ-тық нормалармен реттелген, мемл-тік басқару саласындағы қоғамдық қатынастар. Атқарушы билік органдары өз қызметі барысында түрлі субъектілермен өзара әрекет жасайды. Көп жағдайда олардың мүддесі бір-біріне сәйкес келмейді. Бұл сәйкессіздік азаматтар, ұйымдар, органдар тарапынан ортақ қатынастарды реттеуге, жүйелеуге ұмтылдырады. Осы тұрғыдан әкімш. құқықтың субъектілері заң алдында тең. Әкімш.-құқ-тық қатынастардың мақсаты тұрақты заңмен қарастырылған қатынастар жүйесін қамтамасыз ету ж/е қатынастар барысында субъектілердің әр түрлі мүделері мен қажеттіліктерін қамтамасыз ету. Әкімш.-құқ-тық қатынастар субъектілердің өз құқықтары мен міндеттерін ерікті түрде орындауға бағытталған. Басқару органы өзінің биліктік өкілеттіліктеріне қарамастан өздерінің қызметтерінде мемлекет ж/е оның мүддесін көздейді. Әкімш.-құқ-тық қатынастар қатысушыларының, бірі құқ/бұзушылық жасаса, нормаларды бұзса, мемлекет алдында жауапқа тартылады. Ал бұл жағдайды әкімш. тәртіп реттейді. Әкімш.-құқ-тық қатынастар түрлі тараптардың өз құқықтары мен міндеттерін орындау барысында туындайды ж/е ол ережелермен процедураларға негізделген.

Әкімш.-құқ-тық қатынастардың өзіндік құрылымы бар, ол субъект (қатысушы) - құқ-тық қатынасқа қатысушы нормаға сай құқықтармен міндеттерге ие тұлға. Құқықтық қатынастардың бағытталған мақсаты оның мазмұнын құрайды, сол бағытталған мақсатқа жету барысында құқ-тық қатынастар туындайды. Материалдық мазмұны - бұл тұлғаның нақты әрекеті, мұны орындау барысында тараптардың құқықтары мен міндеттері жүзеге асады. Заңдық мазмұны - бұл субъективтік құқықтар мен міндеттер болып табылады. Әкімш.-құқ-тық қатынастардың пайда болуы, өзгеруі, жойылуы заңдық қатынастарға негізделген. Заңды фактілер - тараптар арасында нақты құқ-тық қатынас тудыратын нормамен бекітілген жағдай. Әрекет - субъектінің өз еркін білдіру актісі, ол өз кезегінде заңды ж/е заңсыз болып екіге бөлінеді. Оқиғаның әрекетке қарағанда ерекшелігі - ол субъектінің еркіне бағынбайды (адамның дүниеге келуі, қайтыс болуы ж/е т.б.). Әкімшілік- құқ-тық қатынастар заңдық сипаты бойынша тік (вертикальный) ж/е көлбеу (гаризонтальный) болып бөлінеді. Тік әкімш. құқ-тық қатынастар әкімш. құқ-тық реттеудің ж/е мемлекетті басқару қызметіне тән субъектілер мен объектілер арасындағы бағыныштылық байланыстың мәнін білдіреді. Көлбеу құқ-тық қатынастардың көбінесе тіке қатынастарға алғы шарт болатыны тәжірибеден белгілі.