Программалау тілдері жоғары оқу орындарына арналған оқулық

 
67 
7. Бҥтін n саны берілген, ол бҥтін m (m<n) санына қалдықсыз бӛлінетінін анықтайтын 
программа қҧру керек. 
8.    Егер  берілген  а  саны  жҧп  болса,  онда  р  атауына  true,  ал  тақ  болса  false  мәнін 
меншіктейтін программа қҧрыңдар. 
9.  Кез  келген  айдың  бірінші жҧлдызы аптаның  қай  кҥні  екені белгілі болғанда, сол 
айдың  енгізілген  кез  келген  кҥнінің  аптаның  қандай  кҥні  болатынын  анықтау 
программасын қҧру қажет. 
10. Апта кҥндерінің реттік нӛмірі бойынша олардың аттарын анықтайтын программа 
қҧру керек. 
11. Нақты x, y ( x ≠ y ) берілген. Кішісін олардың жарты қосындысымен, ал ҥлкенін  
екі еселенген кӛбейтіндісімен алмастырыңдар.  
12. Ҥш нақты сан берілген. Теріс емес сандарды квадраттаңдар.  
13. Егер берілген нақты x, y, z сандарының қосындысы 1-ден кем болса, онда бҧл ҥш 
санның  ең  кішісін  қалған  екі  санның  жарты  қосындысымен  алмастырыңдар,  кері 
жағдайда  x  және  y-тің  кішісін  қалған  екеуінің  жарты  қосындысымен  алмас-
тырыңдар.  
14. Нақты a, b, c, d сандары берілген. Егер a<=b<=c<=d болса, онда әр санды ең ҥлкен 
санмен алмастырыңдар, егер a>b>c>d болса, садарды ӛзгеріссіз қалдырыңдар, кері 
жағдайда барлық сандарды олардың квадратымен алмастырыңдар.  
15. Нақты x, y, z сандары берілген. Егер  x  y-ке қалдықсыз бӛлінсе және y z-ке 
қалдықсыз бӛлінсе, онда барлық сандарға 1-ді қосыңдар, кері жағдайда барлық 
сандарды нӛлге теңестіріңдер.  
16. Нақты    a,  b,  c,  d  сандары  берілген.  Осы  сандардың  терістерін  квадраттап,  ал  оң 
сандарын тҥбірден шығарыңдар.  
17. Нақты    a,  b,  c,  d  сандары  берілген.  Егер  кем  дегенде  бір  сан  нӛлге  тең  болса,  ол 
жайлы  экранға  мәлімет  шығарыңдар,  кері  жағдайда  a-ның  b-ға  және  c-ның  d-ға 
қалдықсыз бӛлінетіндігін тексеріңдер.  
18. Бҥтін  a,  b,  c  сандары  берілген.  Егер  a<=b<=c  болса,  онда  барлық  сандарды 
олардың квадратымен алмастырыңдар; егер a>b>c болса, онда әр санды ең ҥлкен 
санмен  алмастырыңдар,  кері  жағдайда  барлық  сандардың  таңбасын  кері  таңбаға 
ауыстырыңдар.  
19. Нақты  x,  y,  z  сандары  берілген.  max  ( x  +  y  +  z,  x*y*z )  +  10  ӛрнегін  есептейтін 
программа жазыңдар.  
20. Нақты  x,  y,  z  сандары  берілген.  max(  x
2 
+ y
2
,  y
2 
+  z
2
  ) – 1  ӛрнегін  есептейтін 
программа жазыңдар.  
21. Бҥтін k, l, m сандары берілген. Нӛлге тең сандардың санын анықтаңдар.  
22. Бҥтін  k,  l,  m  сандары  берілген.  Оң  сандардың  квадратының  қосындысын  есептеу 
керек. Егер бір де бір оң сан жоқ болса, ол жайлы экранға мәлімет шығарыңдар.  
23. Бҥтін  x  және  y  сандары  берілген.  Егер  екі  санда  жҧп  болса  оларға 1-ді  қосыңдар; 
егер тек біреуі жҧп болса, онда олардың кӛбейтіндісін табыңдар; қалған жағдайда 
сандарды ӛзгеріссіз қалдырыңдар.  
24. Ҥш сан берілген. Солардың ішінен [0;1] аралығына кіретіндерін анықтау керек.  
25. Нақты x, y, z оң сандары берілген. Қабырғаларының ҧзындығы x, y, z-ке тең 
ҥшбҧрыш тҧрғызуға болатынын тексеріңдер. Сандарды енгізгенде, олардың теріс 
емес және нӛлге тең емес екендігін де тексеру қажет.  

 
68 
26. Нақты x, y, z сандары берілген.  min
2
(  x
 
+y+z/2, x*y
 
– z  ) + 1 ӛрнегін есептеңдер.  
27. Бҥтін  a,  b,  c,  d  сандары  берілген.  Нӛлге  тең  емес  сандардың  кӛбейтіндісін 
табыңдар. Егер барлық сандар нӛлге тең болса, экранға мәлімет шығарыңдар.  
28. Бҥтін a, b, c сандары берілген. Тақ сандардың қосындысын табыңдар. Егер барлық 
сандар жҧп болса  экранға мәлімет шығарыңдар.  
29. Бҥтін  a,  b,  c,  d  сандары  берілген.  Егер  a>=b>=c>=d  болса,  онда  барлық  сандарды 
нӛлге  теңестіріңдер;  егер  aжағдайда әр санды 1-ге кемітіңдер.  
30. Бҥтін  x, y, z ( x≠ y, x≠ z, y≠ z ) сандары берілген. Осы сандардың ең кішісін тауып, 
оның жҧп екендігін тексеріңдер.  

 
69 
4 ЦИКЛ ОПЕРАТОРЛАРЫ 
4.1 FOR цикл операторы 
For  операторы  айнымалы  ретінде  берілген  цикл  параметрінің  алғашқы,  соңғы  мәні  мен 
ӛзгеру  қадамы  белгілі  болғанда,  соған  сәйкес  бір  немесе  бірнеше  операторларды  қайталап 
орындау кезінде қолданылады. Бҧл оператор параметрлі цикл операторы немесе арифмети-
калық цикл  деп аталады. 
Параметрлі циклдің орындалу схемасы: 
 
 
 
 
 
 
 
 
For цикл операторының жалпы жазылу тҥрі: 
for(x=x0; x<=xk; x=x+dx) 
    { 
     <1-оператор>; 
     <2-оператор>; 
        . . . 
     ; 
    } 
Мҧнда  x=x0  –  цикл  айнымалысының  бастапқы  мәні,  x<=xk  –  циклдің 
орындалу  шарты,  x=x+dx  –  цикл  айнымалысының  қадамы.  x=x0  цикл  опера-
торы  орындаларда  бір  рет  есептеледі,  x<=xk  ақиқат  болса  немесе  0-ге  тең 
болмаса, цикл тҧлғасы ретіндегі операторлар атқарылады. Содан соң x=x+dx 
есептеледі  және  x<=xk  мәні  қайта  анықталады.  x<=xk  мәні  жалған  болса 
немесе  жалпы  жағдайда  ол  0-ге  тең  болса,  for  операторының  жҧмысы 
аяқталады. Сонымен, цикл тҧлғасының келесі орындалуы немесе орындалмауы 
оның атқарылуы алдында анықталады. 
1-мысал (4.2-сурет). 
/* 1-ден 100-ге дейінгі сандар қосындысын анықтау */ 
#include  
x < = xk 
x = x0, xk, dx 
1-оператор; 
2-оператор; 
n-оператор; 
x > xk 
4.1-сурет. For циклінің орындалу  алгоритмі