Программалау тілдері жоғары оқу орындарына арналған оқулық

 
56 
жоқ 
иә 
шарт 
2-оператор 
1-оператор 
        
3.3-сурет. Шартты оператор
 
схемасы 
Логикалық  оператор.  Екі  немесе  бірнеше  шарттық  ӛрнектерді  біріктіру 
ҥшін  логикалық  оператор  қолданылады.  С  тілінде  келесі  логикалық  опера-
торлар бар:  
1)  ЖӘНЕ (&&) операциясы;      
f1 && f2  
2)  НЕМЕСЕ 

 

  (or) операциясы; 
f1 

 

 f2    ( | коды  - 124 ) 
4)  ТЕРІСТЕУ ! (not) операциясы.  !f1  
Терістеу (емес, қарсылық) операциясының приоритеті ӛте жоғары, одан тек 
жақша  ішіндегі  мәндердің  проритеті  жоғарылау  болады.  &&  операциясының  
приоритеті  |  |  (or)  операциясымен  салыстырғанда  жоғары,  ал  осы  екеуінің 
приоритеттері қатынас операцияларымен салыстырғанда  
тӛмен, меншіктеу операциясынан жоғары болады. 
Таңдау операторлары – бҧлар шартты оператор  
және ауыстырғыш.  
3.4  Шартты оператор 
Шартты  оператордың  орындалу схемасы   
(3.1-сурет) мен жалпы жазылу тҥрі мынадай:   
if (шарт) 
     1-оператор; 
  else 
    2-оператор; 
Мҧнда жақшадағы шарт тҥріндегі ӛрнек ақи- 
қат болса, 1-оператор орындалады, әйтпесе  
2-оператор  атқарылады.  Операторлар  қарапа-
йым  немесе  қҧрама  болып  жазыла  береді. 
Оператордың  қысқаша  жазылу  тҥрі  (3.2-
сурет): 
if (шарт) 
   1-оператор; 
Кейде қабаттасқан шартты операторлар  
кездеседі  (3.3-сурет), мысалы: 
  if (1-шарт) 
    1-оператор; 
 else if (2-шарт) 
         2-оператор; 
   
 else 
         3-оператор; 
Мҧнда  егер  1-шарт  ақиқат  болса,  1-оператор 
орындалады, егер 1-шарт жалған болып, 2-шарт 
ақиқат  болса,  2-оператор  орындалады,  ал  1-
шарт  және  2-шарт  жалған  болса,  3-оператор 
атқарылады. 
 
Ондағы  кез  келген  else  тҥйінді  cӛзі    (keyword) 
оның алдында ең жақын тҧрған  if операторына 
қатысты болып саналады.  
жоқ 
иә 
шарт 
1-оператор 
3.4-сурет. Шартты оператордың  
қысқаша тҥрі 
жоқ 
иә 
1-шарт 
жоқ 
иә 
1-оператор 
2-шарт 
2-оператор  3-оператор 
3.5-сурет. Қабаттасқан шартты 
операторлар схемасы 
жоқ 
жоқ
 
жоқ 
иә 
иә 
x
 
>y 
x>z 
max=x; 
max=z; 
иә 
y
 
>
 
z 
max=z;  max=y; 
3.6-сурет. Ҥш санның ҥлкенін табу
 

 
57 
Мысалы,  берілген  х,  у  –  екі  санның  ҥлкенін 
анықтау  ҥшін  жазылған    шартты  операторды 
былай жазуға болады: 
if  (x>y)  max=x; 
     else  max=y; 
Ал    х,  y, z   сияқты ҥш  санның ҥлкенін  табу 
ҥшін,  қабаттасқан  шартты  операторлар  жазы-
лады  (3.4-сурет).  
if (x>y) 
 {if (x>z) max=x; 
    else   max=z;} 
  else if (y>z) max=y; 
          else  max=z; 
 
Логикалық  ЖӘНЕ  операциясын  пайдалана  оты-
рып, бҧл есепті мынадай тҥрде де жаза аламыз.  
if ((x>y)&&(x>z)) max=x; 
  else if ((y>z)&&(y>x)) max=y; 
         else   max=z; 
1-мысал. Осы алгоритмді толығынан қысқаша шар-
тты  оператор  арқылы  орындаудың  блок-схемасы 
(3.5-сурет)  мен  программасын  келесі  тҥрде    жазып 
шығайық. 
#include  
#include  
main() 
{ 
 clrscr(); 
 int max,x,y,z; 
 printf(“3 бүтін сан енгізіңіз:”); 
 scanf(“%d%d%d”,&x,&y,&z);  
 max=x; 
 if (y>max) max=y; 
 if (z>max) max=z; 
 printf (“max=%d”,max); 
 getch(); 
} 
2-мысал.  Формула  арқылы  берілген  тӛмендегі  у  функциясын  есептеу 
программасын қҧрастыру керек. 







0
0
егер
3
2
егер
2
x
x
,  
x
,  
x
y
 
#include  
max=y; 
жоқ 
иә 
y>max 
max=x; 
max=z; 
жоқ 
иә 
z>max 
басы 
x,y,z енгізу 
max 
соңы 
3.7-сурет. Ҥш санның ҥлкенін табу 
схемасының екінші  тҥрі 
 

 
58 
#include  
main() 
{ 
 clrscr(); 
 float x,y; 
 printf(“x нақты санын енгізіңіз:”); 
 scanf(“%f”,&x);  
 if (x<0) y=x+2; 
    else  y=2*x*x*x; 
 printf(“\ny=%f”,y); 
 getch(); 
} 
3-мысал.  Программаға  бір  жыл  нӛмірін  енгізіп,  сол  жылдың  кәбисә  (366  кҥн) 
немесе  қарапайым  жыл  (365  кҥн)  екендігін  анықтау  керек.  Ол  ҥшін  жылды 
тӛртке бӛлеміз, егер қалдық 0-ге тең болса, ол кәбисә жыл, әйтпесе қарапайым 
жыл болады. 
#include  
#include  
main() 
{ int gil; 
int r; /* gil-ды 4-ке бөлгендегі қалдық */ 
clrscr(); 
printf ("Жылды, мысалы, 2007 енгізіп, Enter басыңыз: 
"); 
scanf ("%i",&gil); 
r=gil % 4; 
if (r) 
   printf ("%i жыл - қарапайым \n", gil); 
else 
   printf ("%i жыл – кәбисә \n", gil); 
printf ("\nАяқтау үшін Enter басыңыз"); 
getch(); 
} 
4- мысал. Квадрат  теңдеуді шешу программасын қҧру керек. 
/* Квадрат теңдеуді шешу */ 
#include  
#include  
#include  
main() 
{ 
float a,b,c; 
float x1,x2,d; 
clrscr();