| Дәріс 17, 18 Әуе транспортының пайда болуы мен дамуы туралы тарихи анықтама
Ұшақтардың алғашқы модельдері 19ғ 2-жартысында Ресейде өңделе бастады. 1867 ж. Н.Н.Телешов қазіргі дельта тәріздес қанаты бар ұшақтарға ұқсас «Дельта» ұшағының жобасын жасады. Ұшақтың пайда болуына Орыс теңіз флотының капитаны А.Ф.Можайский көп үлесін қосты. 1876 жылы двигатель ретінде сағаттық пружинасы бар ұшқыш аэроплан моделін құрды, 1877 ж. ол моноплан жобасын ұсынды. Ол қазіргі фюзеляж ұшақтарына ұқсас болды, қозғалыссыз қанаттар, дөңгелекті шасси және күштік құрылымы болды.
1881 ж. Можайский үш моторлы ұшақ құрастырып, бірінші сынақта ол сәтсіздікке ұшырады, осыдан кейін ұшақтарды Франция, Англия. Венгрия, АҚШ-та құрастыра бастады. 1894 ж. аэроплан жобасын К.Э.Циолковский өңдеді.
Шетелде Отто Лилиентал мен Ф.Адерден кейін, Райт ағайындылары 1903 ж. ұшақпен 59секундта 800 м ұшты.
Өнеркәсіптік ұшақ құрылысының басталуы 1908-1909 ж.ж. жатады, ол кезде орыс инженерлері отандық ұшақтарын алғашқы құрылымдарын жасады. 1913 ж. конструктор Сикорский «Большой Балтийский» ұшағын, ал кейін 4,2 т салмақты «Русский Витязь» ұшағын құрастырды. Бұл төрт моторлы ұшақ 7-адамдық және 90 км/сағ жылдамдықта болды, сол жылы «Илья Муромец» (15-16 адам, жылдамдығы – 114 км/сағ) ауырырақ ұшағы құрастырылды, алайда 1920 жылға дейін тұрақты әуе транспорты болған жоқ.
Әуе транспортының даму тарихы.
Вертолет – көтеру күшін бір не бірнеше ауа винті тудыратын, тік көтеріліп, тік қона алатын ауадан ауыр ұшу апараты, алғашқы кезде бұл апаратты «автожир», «геликоптер» деп аталады. Кейіннен ол Н.И. Комов Н.К. Скржинскийдің ұсынысы бойынша «вертолет» деп аталатын болды. Вертолеттың бірден тік көтерілуі, тік қону, бір орында қалықтап тұру, вертикаль осьпені кез келген бағытқа бұрылып ұшу мүмкіндігі бар. Көтергіш винттің реактивті моментін теңестіру тәсіліне қарай вертолет сыңар винтті, қос винтті және көп винтті болып бөлінеді. Бұлардың ішінде сыңар винтті, құйрығында да винті бар, ортақ осьті қос винтті және бойлық схемалы ветолеттер көп тараған.
Вертолет қарулы күштер құрамына кіреді. Ол тактикалық әуе десантын түсіру, әскер және жүк тасу, майдан шебінен жаралыларды және бұзылған техниканы көшіру, жаудың атыс құралдарын жою, сүңгуір қайықтарды іздеу және оларды жою, радиациялық, химиялық, инженерлік барлау жүргізу, майдан шебін бақылау, артилериянің атыс бағытын түзеу, мина тазарту, командалық байланыс орнату және әуе командалық пунк ретінде жүзбе көпір салу, су бөгеттерден өту мақсаттары үшін пайдаланылады.
Самалет. Авиация-қарулы күштердің ең мықты түрі, кеңестер одағының пайда болуының бірінші күнінен бастап әскери әуедегі күштерді дамытуға, жетілдіруге көп жұмыстар жүргізілді.
Содан бері кіші авиациялық отрядтар, жүздеген қару жарақпен қамтамасызданған ұшақтарының ескірген конструкциялары замандас ұшақтармен жабдықталған құдіретті әуедегі әскерге айналды. Бүкіл тарихта осы әскери – авиация дамуына мемлекет үлкен назар бөлді.
Истребитель – биплан №-15 конструкциясы аз уақытына арналған тамаша истребитель болған. Ол тез ұшып көтерілушілікпен биік ептілікпен ие болды.
Двигатель күшімен (бу машинасына орнатылған) ұшатын самолеттің ең алғашқы жобасын 1881 ж А.Ф. Можайский жасады. Сол кезеңге дейін жасалып, саналып жүрген аппараттардың бәрі моторсыз ұшу аппараттары болатын. Самолет ол аэроплан двигатель арқылы атмосферада ұшуға арналған ауадан ауыр ұшу аппараты. Неміс ғалымы О. Лилиенталь 1891-1896 жылдары бірнеше планер жасады. 1894 ж американ конструкторы Х.С. Максим бу машиналы самолет жасаған. 1909-1914 ж ж Ресейде алғашқы самолеттер жасалды. 1923 ж советтік дәуірдегі ең алғашқы самолет жасалып шықты. Ол А.М. Туполевтің спорттық монопланы еді.
Самолеттердің бәрінде қанат, фюзеляж, тіректер, шасси және күш қондырғысы деп аталатын ортақ агрегаттар бар.
Ұшарда және қонарда жол талғамайтын самолеттің түрі амфибия деп аталады. Арналу мақсатына сәйкес самолеттер азаматтық және әскери самолеттерге бөлінеді. Азаматтық самолеттерге:
1. транспорттық, мысалы жолаушылар таситын, жүк таситын;
2. спорттық ;
3. туристік;
жұмысшыларына арналған арнайы мақсаттық самолеттер жатқызылады.
Ал әскери самолеттер: истребитель – бомбылаушы, бомбалаушы, барлау, транспорттық, байланыстық және санитарлық самолеттерге бөлінеді. Самолеттердің ұшу жылдамдығының артуы оның ұшу – қону жолын ұзартады.
Ракета – өз массасын біртіндеп бөліп шығару нәтижесінде пайда болатын реактивті күш әсерінен қозғалатын ұшу аппараты. Жалпы жағдайда ракетаның құрамында ракеталық двигатель, бастапқы энергия көзі жұмыстық дене және пайдалы жүк тараптары болады. Ракетаның ұшуына ешқандай сыртқы ортаның әсері болмайды.
Сондықтан ауасыз кеңістікке, яғни космосқа ұшуға арналған бірден-бір аппарат – осы ракета. Ракетаның энергетикалық және пайдаланылу сипаттамалары ондағы ракеталық двигательдің түріне және отынның қасиеттеріне тәуелді. Осы заманғы ракеталардың барлығына химиялық отындармен жұмыс істейтін двигательдер орнатылған. Ракеталық двигательдің тарту күші мен реактивті солодан сыртқа шапшаң шығу жылдамдығының маңызы үлкен. Ракета әскери іске, ғылыми-зерттеу жұмыстарында, космостық апараттарды ұшыруда пайдаланылады. Ракетаның басқарылмалы және басқарылмай ұшатын түрлері бар. Жасалу ерекшеліктеріне орай ракета бір сатылы және құрама ракета деген түрлерге бөлінеді. Бір сатылы ракетаның пайдалы жүк орнатқан бөлігі тұмсық, ол басқару жүйелері орналасқан бөлігі приборлық бөлік деп аталады. Ракетада бұлардан басқа отын және двигатель орналасқан бөліктер де болады.
Достарыңызбен бөлісу: |
