4. 5.3. мысалдың берілгендерін пайдаланып, бір жұмысшының және жалпы олардың сандарының орташа еңбек ақысының өзгеруінің салдарынан болатын еңбек ақы қорының өзгеруін анықтаймыз.
1- зауыт бойынша:
= - * = = *
1.0807= 1.0521* 1.0872; F1- F0 = (f1 – f0) Fт + (Т1 – T0)f0;
6868000- 6355000= (2020-1920) 3400+ (3400-3310)*1920; 512800 (тг) = 340000+172800
2- зауыт бойынша:
= * ; 1,0325= 1,0526* 0,9809
8200 000 – 7942 000= (2000-1900) *4100+ (4100-4180) *1900; 258000 (тг) = 410000+(-152000)
Екі зауыт бойынша бірге:
= * ;
= * ;
1,0539= 1,0525* 1,0013
F1- F0= (f1 – f0) T1+ ( T1- T0) f0.
15068000-14297200= (2009,067- 1908, 858) * 7500+ (7500-7490)* 1908,838; 770800 (сом) = 751717,6+ 19088,4
5.2. типтік мысалды 2004 жылға еңбекақы динамикасының факторлық талдауы үшін мәліметтермен толықтырамыз
Жұмысшының орта күндік толық еңбек ақысының өзгеруі
|
Әріппен белгіленуі
|
2002
|
2004
|
|
Орта сағаттың жалпы еңбек ақы, тг
|
|
0,8823
|
0,9800
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 сағат істелген жұмысқа материалдық ынталандыру қорынан алынатын жұмыстың күнделікті нәтижелері бойынша сыйақы сомасы, тг
|
а
|
0,0164
|
0,1200
|
Жұмыс күнінің іс-жүзіндегі орташа ұзақтығы, сағ
|
х
|
7,788
|
7,908
|
1 күн істелген жұмысқа келетін еңбек ақы қорынан алынатын қосымша төлемдер сомасы
|
б
|
0,4790
|
0,2400
|
Орта күндік толық еңбек ақы
|
fak= (f0+a) x+b
|
7,4721
|
8,9389
|
Факторлардың әрбіреуінің өзгеруінің әсерін келесі түрде табамыз:Абсолютті шамада: f n k1- f n k0 = {[(f0 - f) x1 + (a1- a0)x-1] + (x1- x0) (f0+ a0)}+ (b1-b0)8,9388-7,4721
Относительді шамада:
0,1963= 0,1034+ 0,1096+0,0144+ (-0,0311)
19,63% = 10,34 +10,96 + 1,44+ (-3,11)
Бұдан, 20044 жылы 2002 жылымен салыстырғанда жұмысшының отра күндік толық жалақысы шамамен 1 жарым тг өсті немесе 19,6%. Бірінші фактордың әсер етуінің өзгеруі орта күндік толық еңбек ақының 77,26 тиын өсіміне әкеп соқтырды (10,34%), екінші фактор – 81,93 тиын (10,96%), үшіншісі – 10,78 тиын (1,44%), ал төртінші фактор күндік еңбек ақыны 23,3 тиынға 13,11 %- ке азайтты.
Есептер
Аймақтың үш өндірістік бірлестіктері бойынша 1980 және 1984 жылдарға келесі мәліметтер белгілі.
Бірлестіктер
|
2000
|
2004
|
ӨӨП- дың еңбек ақы қоры, мың тг
|
ӨӨП- дың орта тізімдік саны, адам
|
ӨӨП- дың еңбек ақы қоры, мың тг
|
ӨӨП- дың орта тізімдік саны, адам
|
А
|
13 320,0
|
7400
|
14060,0
|
7400
|
Б
|
3839,9
|
1847
|
3747,44
|
1802
|
В
|
7390,0
|
3480
|
7703,1
|
3470
|
Үзілісті және шектелген құрамның еңбек ақысының индексін, сонымен бірге олармен байланысты құрылыс қозғалыстар индекстерін есептеңіз.Олардың байланысын көрсетіп, қортынды жасаңыз.
Вариант А. А және Б бірлестіктері.
Жауабы: 1,0361= 1,0359 * 1,000
Вариант Б. Б және В бірлестіктері.
Жауабы: 1,0186 = 1,0187 * 0,9999
Вариант В. А, Б және В бірлестіктері.
Жауабы: 1,0387 = 1,0387 * 1,000
Үш жылға машина жасау зауытының төменде келтірілген мәліметтері бойынша үзілісті және шектелген құрамдардың еңбек ақысының индекстері мен құрылысты қозғалыстар индексін есептеңіздер. Индекстердің байланысын көрсетіп, қорытынды жасаңыздар
ӨӨП
категориялары
|
2000
|
2002
|
2004
|
еңбек ақы қоры, мың тг
|
Жұмысшылардың орта саны, адам
|
еңбек ақы қоры, мың тг
|
Жұмысшылардың орта саны, адам
|
еңбек ақы қоры, мың тг
|
Жұмысшылардың орта саны, адам
|
Жұмысшылар
|
6282,9
|
3437
|
6442,4
|
3470
|
6740,0
|
3470
|
И Т Ж
|
714
|
400
|
691,6
|
380
|
128,68
|
386
|
Қызметшілер басқалар (оқушылар, КҚЕП)
|
221,4
166,3
|
180
103
|
192,0
170,0
|
150
160
|
184,8
181,7
|
146
158
|
Вариант А. 2002 ж. 2000 ж.
Жауабы: 1,020 = 1,018 * 1,002
Вариант Б. 2004 ж. 2002ж.
Жауабы: 1,072 = 1,071 * 0,001
Вариант В. 2004ж. 2000ж.
Жауабы: 1,093 = 1,091* 1,002
8. 5.1. және 5.5. есептердің мәліметтерді пайдаланып және келесі жылы 1 – бірлестік бойынша сағаттың еңбек ақы қоры – 3567,2 мың тг, күндік – 3625, 76 мың тг, жылдық – 3885,0 мың тг, ал 1 жылға жұмысшылардың орта тізімдік саны – 2100 адам, олар 421,6 мың күн және 3430,0 мың сағат жұмыс істегенін ескере отырып, осы бірлестік бойынша еңбек ақы қорыныңөзгеруін анықтаңыздар. (абсолютті және относительді шамада тг)
Вариант А. Жұмысшылардың сағаттық еңбекақысының өзгеруі
Жауабы: 1,01416= 1,01424* 0,99988
49800 (тг) = 50210+ (-410)
Вариант Б. Жұмысшылардың күндік еңбек ақысының өзгеруі
Жауабы: 1,02252 = 1,02252*1,0
79860 (тг) = 79860+0
Вариант В. Жылдық еңбек ақысының өзгеруі
Жауабы: 1,0118 =1,01016*1,00162
45300 (тг) =39063+6237.
9. Машина жасау зауытының шойын кұю цехы жұмысшыларының орта тізімдік саны және оларға бөлінген еңбек ақы туралы келесі мәліметтер берілген:
Өндірістік
участок
|
базисті кезең
|
есепті кезең
|
Жұмысшылардың орта тізімдік саны, адам
|
Жұмысшыларға бөлінген еңбек ақы саны, мың тг
|
Жұмысшылардың орта тізімдік саны, адам
|
Жұмысшыларға бөлінген еңбек ақы саны, мың тг
|
1.жер дайындау
2. құрама
3. балқыту
|
26
40
|
59,8
116,0
|
15
47
|
36,0
141,0
|
Бөлінген еңбек ақы сомасының өзгеруін анықтаңдар: (относительді және абсолютті шамада тг)
Вариант А. Жер дайындау участогі, 1-2 участоктар бірге
Жауабы: (жер дайындау участогі, тг); -23800 = 1500+ (-25300)
Вариант Б. Құрама участогі. 2-3 участоктар бірге.
Жауабы: (2 участок, тг); 27300 = 12115+15185
Вариант В. Балқыту участогі. 3 участок бірге
Жауабы: (балқыту участогі, тг); 25000= 4700+20300
5.6. есептің берілгендерін пайдаланып, жұмысшының және олардың жалпы санының орта жылдық еңбек ақысының өзгеруі салдарынан болатын ӨӨП- дың еңбек ақы қорының өзгеруін анықтаңыздар.
Вариант А. А бірлестігі және А және Б бірлестігі бірге
Жауабы: (А бірлестігі): 1,0556 = 1,0556 * 1,0;
740000 (тг) = 740000+0
Вариант Б. Б бірлестігі, Б және В бірге
Жауабы: (Б және В бірге): 1,0374 =1,0365 * 1,0009;
420140= (тг)409599+10541
Вариант В. В бірлестігі және 3 бірлестік бірге
Жауабы: (В бірлестігі): 1,0423= 1,0453 * 0,9971;
312600(тг) =333838+ (-21238).
Төменде келтірілген мәліметтердің негізінде 2002 және 2004 жылдарға жеке факторлар өзгерісінің толық күндік еңбек ақының өзгеруіне әсер етуін анықтаңыздар (процентте және теңгемен), қорытынды жасаңыздар
Орта күндік толық еңбекақының өзгеру факторлары
|
2001
|
2002
|
2003
|
2004
|
Орта сағаттық жалпы еңбек ақы, тг
|
0,82
|
0,86
|
0,90
|
0,90
|
1 жұмыс істелген сағатқа келетін мық- нан алынған жұмыстың күнделікті нәтижелері бойынша еңбек ақы сомасы, тг
|
0,10
|
0,12
|
0,16
|
0,14
|
Жұмыс күнінің іс жүзіндегі орташа ұзақтығы, тг
|
7,90
|
7,82
|
7,92
|
7,98
|
Жұмыс істелінбеген сағатқа ЕАҚ- нан қосымша төлем сомасы
|
0,52
|
0,58
|
0,46
|
0,50
|
Вариант А. Төрт фактордың өзгеруінің әсер етуі.
Жауабы: 0,5556 тг =0,392+0,1596+0,15681+(-0,08)
Вариант Б. Үш фактордың өзгеруінің әсер етуі.
Жауабы: 0,5556 тг =0,4788+0,1568+(-0,08)
Вариант В. Екі фактордың өзгеруінің әсер етуі.
Жауабы: 0,5556= тг 0,6356+(-0,08)
12. 5.11. есептің берілгендерін пайдаланып, а) төтр фактордың,
б) үш фактордың өзгерісінің орта күндік толық еңбек ақы өзгерісіне әсер етуін анықтаңыздар.
Вариант А. 2002ж. 2001 жылға
Жауабы: а) 0,4556( тг) = 0,3128 +0,1564+(-0,0736)+0,06
Вариант Б. 2003 ж. 2002 жылға.
Жауабы: б) 0,6116( тг) = 0,6336+0,098+(-0,12)
Вариант В. 2003ж. 2001ж.
Жауабы: а)1,0672( тг) = 0,6336+0,4752+0,0184+(-0,06)
Вариант Г. 2004 ж. 2001 ж.
Жауабы: б) 1,0112( тг) = 0,9576+0,0736+(-0,02).
Еңбек өнімділігі өсімінің орташа еңбек ақы өсімімен салыстырғандағы алдын алу коэффициентін есептеу
Бұл коэффициент еңбек өнімділігі индекін орташа еңбек ақы индекіне бөлу арқылы немесе өнім көлемі индексін еңбек ақы қоры индекіне бөлу арқылы есептеледі.
Типтік мысал.
5.6. Айталық, динамика коэффициенттері: НТӨ- 1,060, сағаттың еңбек ақы қоры – 1,0675, күндік еңбек ақы қоры – 1,052, жылдық еңбек ақы қоры –1,060, орта сағаттық өнім өндіру – 1,052, орта күндік өнім өндіру – 1,062, орта жылдық өнім өндіру – 1,058, орта сағаттық еңбек ақы – 1,060, орта күндік еңбек ақы – 1,054, орта жылдық еңбек ақы – 1,058-ге тең деп алайық.
Онда алдын алу коэффициенті мынадай болады.
Орта сағаттық өнім өндіру (орта сағаттық еңбек ақымен салыстырғанда)
Каа = iwc : inf c= 1,052:1,060 = 0,992 немесе
Каа = iнтө : if c + Пмық = 1,060:1,0675 = 0,992
Орта күндік өнім өндіру(орта күндік еңбек ақымен салыстырғанда)
Каа = iwк : inf к= 1,062: 1,054 = 1,0076 немесе
Каа = iнтө : if к + Пмық = 1,060:1,052 = 1,0076
Орта жылдық өнім өндіру (орта жылдық еңбек ақымен салыстырғанда)
Каа = iwж : inf ж= 1,058: 1,058 = 1,0 немесе
Каа = iнтө : if ж + Пмық = 1,060:1,060 = 1,0.
Көріп отырғанымыздай, сағаттық өнім өндіру өсімінің қарқыны сағаттық еңбек ақы өсімінің қарқынынан төмен, ал күндік өнім өндіру өсімінің қарқыны күндік еңбек ақы өсімінің қарқынынанартық.
Есептер
Өнекәсіптік кәсіпорындардың еңбек бойынша (№9) жылдық есептерінде келесі мәліметтер бар:
Зауыттар
|
Нормативті таза өнім, мың тг
|
ӨӨП- дың тізімдер саны, адам
|
Еңбек ақы қоры, мың тг
|
Жоспар бойынша
|
іс жүзінде
|
Жоспар бойынша
|
іс жүзінде
|
Жоспар бойынша
|
іс жүзінде
|
есепті кезең
|
өткен жылға
|
есепті кезең
|
өткен жылға
|
есепті кезең
|
өткен жылға
|
1
|
17460
|
17800
|
17400
|
4091
|
4085
|
4091
|
9000
|
8984
|
8980
|
2
|
67120
|
67800
|
66180
|
16280
|
16270
|
16260
|
42300
|
43115,5
|
41950,8
|
3
|
62240
|
62240
|
62000
|
11214
|
11250
|
11220
|
31300
|
31920
|
31191,6
|
Орта еңбек ақы өсімінің қарқынымен салыстырғанда еңбек өнімділігі өсімі қарқынының алдын алу коэффициенттерін (2 тәсілмен) есептеңіздер.
жоспар бойынша қарастырылған.
іс жүзінде.
Вариант А. Зауыт –1. Жауабы: а) 1,0012; б) 1,0222.
Вариант Б. Зауыт – 2. Жауабы: а) 1,0059; б) 0,9968.
Вариант В. Зауыт –3. Жауабы: а) 1,0004; б) 0,981.
Бірлестік бойынша төменде келтірілген мәліметтерді пайдаланып, орта сағаттық, орта күндік және орта жылдық еңбек өнімділігінің өсім қарқынын алдын алу коэффициенттерін анықтаңыздар және қорытынды жасаңыздар:
-
Көрсеткіштер
|
2000
|
2002
|
2004
|
НТӨ, мың тг
|
5780
|
5760
|
5800
|
Жұмысшылардың еңбек ақы қоры, мың тг
сағаттық
күндік
жылдық
|
3600
|
3560,1
|
3557
|
|
|
|
3660
|
3630,9
|
3578,7
|
3980,8
|
3934
|
3870
|
МЫҚ- нан жұмысшыларға бөлінді барлығы, мың тг
|
260
|
315
|
340
|
Оның ішінде жұмыстың күнделікті нәтижесі бойынша сыйақылар
|
45
|
60
|
58
|
Жұмысшылардың орта тізімдік саны, адам
|
1860
|
1840
|
1800
|
Жұмыс істеген мың күн
мың сағат
|
421,6
|
412,6
|
410,4
|
3430,4
|
3359,6
|
3324,3
|
Вариант А. 2002 ж. 2000 ж.
Жауабы: 1,0034; 1,0003; 0,9946
Вариант Б. 2004 ж. 2002 ж.
Жауабы: 1,0084; 1,0281; 0,9908
Вариант В. 2004ж. 2000 ж.
Жауабы: 1,0118; 1,0223; 0,992.
Тақырып 4. Негізгі капитал статистикасы
Дәріс сұрақтары:
1. Негізгі қорлардың құрамы
2. Негізгі қорлардың амортизациялық бөлінулерінің сомасы және нормасының есептелуі және олардың техникалық жағдайының көрсеткіштері.
3. Негізгі қорлардың балансының құрылуы және олардың қозғалысының көрсеткіштері.
4. Негізгі қорларды пайдалану көрсеткіштері
5.Негізгі қорларды пайдалану өзгерісінің әсер етуін анықтау және олардың шамасының немесе құнының, өнім көлемінің өзгерісіне әсер етуін анықтау
6.Бірлестіктің, кәсіпорынның, өндірістік ауданның пайдалану
көрсеткіштері
7.Еңбектің негізгі қорларымен қарулану көрсеткіштері.
1. Негізгі қорлардың құрамы
Өнеркәсіптік кәсіпорын өндірістік бірлестіктің негізгі қорларының құралдары бойынша әр түрлі. Негізгі қорлардың жеке объектілері бір – бірінен өндірісте атқаратын рөлі, мөлшері, қызмет ету мерзімі бойынша ажыратылады. Өнеркәсіптік кәсіпорынның өндірістік және өндірістік емес қорларға мүшеленеді.
2. Негізгі қорлардың амортизациялық бөлінулерінің сомасы және нормасының есептелуі және олардың техникалық жағдайының көрсеткіштері
Негізгі қорлар тозады. Негізгі қорлардың техникалық жағдайының негізгі көрсеткіштері болып тозу және төзімділік коэффициенттері табылады. Бірінші коэффициент енгізілген құнның үлесін көрсетеді. Ал екінші коэффициент әлі енгізілмеген құнның үлесін көрсетеді.
3. Негізгі қорлардың балансының құрылуы және олардың қозғалысының көрсеткіштері
Негізгі қорлардың есеп балансы негізгі қорлардың ұдайы өндірісі қалай, қайда болатынын көрсетеді. Негізгі қорлардың балансы олардың толық бастапқы құны және тозу есебімен бірге бастапқы құны бойынша құрылуы мүмкін.
Балансты толық бастапқы құн бойынша құрған кезде қолда бар, түскен және шығарылған негізгі қорлар толық құны бойынша келтіріледі. Ал екінші баланста қалдық құнымен келтіріледі.
4. Негізгі қорларды пайдалану көрсеткіштері
Негізгі қорларды пайдаланудың негізгі көрсеткіштері болып қор қайтарымы және салыстырмалы шама табылып, қолданылады. Сонымен қатар қор сиымдылығы да табылады.
Қор қатарымы деңгейі – бұл өндірілген өнім көлемінің негізгі қорлардың орта құнына қатынасы ретінде есептелінеді. Ал қор қайтарымының кері шамасы қор сиымдылығы болып табылады.
5. Негізгі қорларды пайдалану өзгерісінің әсер етуін анықтау және олардың шамасының немесе құнының, өнім көлемінің өзгерісіне әсер етуін анықтау
Өндірілген өнім көлемін қор қайтарымы және негізгі қорлардың шамасының көбейтіндісі ретінде қарастыруға болады.
Бірлестіктің, кәсіпорынның, өндірістік ауданның пайдалану көрсеткіштері
Мұндай көрсеткіш болып оның бір шаршы метріне алынған өнім мөлшері табылады. Ол көрсеткіш өндірілген өнім көлемін өндіріс ауданының мөлшеріне бөлу арқылы есептелінеді.
7. Еңбектің негізгі қорларымен қарулану көрсеткіштері
Еңбектің негізгі қорымен қарулануының келесі көрсеткіштері бар:
Техникалық қарулану;
Қормен өарулану;
Машинамен қарулану.
Есеп – 1. Кәсіпорын 1995 жылдың қаңтарында 8300 теңгеге құрылған. Оны жеткізу 90 теңге, құру 80 теңге болды. Күрделі жөндеуге шығындар 1800 теңге кетті. Модернизацияға 500 теңге жұмсалды. Амортизация кезеңінің ұзақтығы 14 жыл. Жөндеу құны 60 теңге, демонтажға кеткен шығындар 50 теңгені құрады.
2004 жылдың қаңтарында дәл осындай екінші құрылыс болды. Бірақ бағасы 7650 теңгені құрады. Мұнда бірінші құнның бағасы және 2004 жыл тарифі бойынша 7650 теңге құрады. Еі алдымен 2004 жылдың басына екі құрылғының құнын табамыз. Яғни бастапқы толық құнды анықтаймыз.
8300 + 90 + 80 = 8470
8470 + 7650 + 7650 = 16120
Тұрақтандырудың толық құнын анықтасақ, келесідей
7650 + 7650 = 15300
Тозу есебінен қоса бастапқы қалдық мөлшері
(8470 – 5438,57) + 7650 = 3031.43
3031.43 + 7650 = 10681.43
Тозу есебімен тұрақтандыру (қалдық)
(7650 – 7650 *64,21) : 100)
Амортизацияның жылдық нормасы 2004 жылдың қаңтарында алынған станок бойынша амортизациялық бөлінулердің жылдық сомасын анықтаймыз.
Техникалық қарулану;
Қормен өарулану;
Машинамен қарулану.
Есеп – 1. Кәсіпорын 1995 жылдың қаңтарында 8300 теңгеге құрылған. Оны жеткізу 90 теңге, құру 80 теңге болды. Күрделі жөндеуге шығындар 1800 теңге кетті. Модернизацияға 500 теңге жұмсалды. Амортизация кезеңінің ұзақтығы 14 жыл. Жөндеу құны 60 теңге, демонтажға кеткен шығындар 50 теңгені құрады.
2004 жылдың қаңтарында дәл осындай екінші құрылыс болды. Бірақ бағасы 7650 теңгені құрады. Мұнда бірінші құнның бағасы және 2004 жыл тарифі бойынша 7650 теңге құрады. Еі алдымен 2004 жылдың басына екі құрылғының құнын табамыз. Яғни бастапқы толық құнды анықтаймыз.
8300 + 90 + 80 = 8470
8470 + 7650 + 7650 = 16120
Тұрақтандырудың толық құнын анықтасақ, келесідей
7650 + 7650 = 15300
Тозу есебінен қоса бастапқы қалдық мөлшері
(8470 – 5438,57) + 7650 = 3031.43
3031.43 + 7650 = 10681.43
Тозу есебімен тұрақтандыру (қалдық)
(7650 – 7650 *64,21) : 100)
Амортизацияның жылдық нормасы 2004 жылдың қаңтарында алынған станок бойынша амортизациялық бөлінулердің жылдық сомасын анықтаймыз.
Достарыңызбен бөлісу: |