Өзін өзі бақылаудың сұрақтары

1. 
   Муниципалды құқықтық нормаларға тән ерекшеліктерін анықтаңыз.
   
2. 
   Муниципалды құқықтық нормаларды жіктеуінің негіздерін ашыңдар және олардың түрлерін атаңыз.
   
3. 
   Материалды және процессуалды нормалардың мәні қандай?
   
4. 
   Тыйым салынған және өілетті нормалардың мәні қандай?
   
5. 
   Құқықтық қатынастар деп нені түсінуге болады және муниципалды құқықтық қатынастардың ерекшелігі неде?
   
6. 
   Муниципалдық құққықтық қатынастардың мазмұнын ашыңдар және олардың әкімшілік құқықтық қатынастардан айырмашылығы неде?
   
7. 
   Орталық және жергілікті үкіметтер арасындағы ара қатысы неде білінеді?
   
8. 
   Жергілікті өзін өзі басқаруды ұйымдастырудың ағылшын-американдық үлгісінің мәні неде?
   
9. 
   Жергілікті өзін өзі басқаруды ұйымдастырудың еуропалық үлгісінің мәні неде?
   

1.Құрманбаев С.Қ., Гамарник Г.Н., Сыдықов Е.Б., Тойкин С.Қ. және т.б. Муниципалды менеджмент, Семей, 2004, 214 б.

2.Тойкин С.Қ., Құрманбаев С.Қ., Сұлтанов Ө.С., Нұрекенов Н.Ғ. Муниципалды менеджмент. Семей, 2006, 184б.

3.Құрманбаев С.Қ.,Сұлтанов Ө.С., Тойкин С.Қ. және т.б. Муниципалды менеджмент бойынша практикум. С., 2003, 132 б.

4.Танкиева А.Қ. Жергілікті басқару және оның өзекті мәселелері. Алматы. 2011
Модуль 2 Атқарушы органдарының қызметтерін ұйымдастыру

Тақырып 4. Үкіметтің орындаушы органдарының жергілікті өкілеттіліктерінің өзара қарым қатынасы

ҚР әкімшіліктік- аймақтық бөлінуі. ҚР орындаушы органдарының жергілікті өкілеттіліктерінің жүйесі. Маслихат- депутаттар жиналысы қала, облыс, ауыл тұрғындарын жергілікті өзін өзі басқарудың формасы. Маслихаттың өзара қарым қатынасы.

1. Парламент депутатының өкілеттігі оны Республиканың Орталық сайлау комиссиясы Парламент депутаты ретінде тіркеген сәттен басталады. Парламенттің бірінші сессиясын] да оның Палаталарының бірлескен отырысында депутаттар Қазақстан халқына мынадай ант береді: "Қазақстан халқына адал қызмет етуге, Қазақстан Республикасының тұтасі тығы мен тәуелсіздігін нығайтуға, оның Конституциясы мен зандарына қатаң бағынуғаі езіме жүктелген депутаттың мәртебелі міндетін абыроймен аткаруға ант етемін". АнттіІ Президент қабылдайды және ант беру Республика Үкіметі, Конституциялық Кеңесі мүше^ лерінің, Жоғарғы Соты судьяларының, экс-Президенттерінің қатысуымен салтанатты жағ дайда еткізіледі.

2. Парламент депутатының басқа екілді органның депутаты болуға, оқытушылық, ғылыми немесе езге де шығармашылық қызметтен басқа, ақы теленетін езге де жүмысты атқаруға, кәсіпкерлік қызметпен шүғылдануға, коммерциялық үйымның басшы органы-ның немесе байқаушы кеңесінің қүрамына кіруге құқығы жоқ. Осы ереженің бұзылуы Республика Орталық сайлау комиссиясының үсынуымен депутаттың екілеттігін токтатуға әкеп соғады.

3. Парламент депутатының екілеттігі орнынан түскен, ол қайтысболған, соттыңзанды күшіне енген шешімі бойынша депутат іс-әрекетке қабілетсіз, қайтыс болтан немесе хабарсыз кеткен деп танылған жағдайларда және Конституция мен осы Конституциялық занда көзделген езге де жағдайларда токтатылады.

4. Парламент Мәжілісінің Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлаған депутаттарының өкілеттігі оның шешімі бойынша мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін.

5. Парламент Сенатыныңтағайындалғандепутаттарыныңекілеттігі Республика Президентінің шешімі бойынша мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін.

Тиісінше облыстың, республикалық маңызы бар қаланың және Республика астанасының барлық мәслихаттары атынан өкілдік ететін депутаттар болып табылатын таңдаушы-лардың бірлескен отырысында сайланған Парламент Сенаты депутаттарының екілеттігі осы таңдаушылардың шешімі бойынша мерзімінен бұрын токтатылуы мүмкін.

6. Парламент депутаты:

1) ол Қазақстаннан тысқары жерге түрақты тұруға кеткен;

2) оған қатысты соттың айыптау үкімі заңды күшіне енген;

3) Қазақстан Республикасының азаматтығын жоғалтқан кезде ез мандатынан айырылады.

Парламент Мәжілісініңдепутаты:

I) конституциялық заңға сәйкес езін сайлаған саяси партиядан шыққан немесе шығарылған!)Конституциялық заңға сәйкес депутатты сайлаған саяси партия қызметін тоқтатқан мандатынан айырылады.

Парламент депутатының өкілеттігі осы баптың 3 және 6-тармақтарында көзделген (ойынша тоқтатылған кезде Орталық сайлау комиссиясы Парламент депутаты -11 ігін токтатуға әкеп соғатын негіздердің басталу фактісін керсетіп қаулы қабылданған және Парламенттің тиісті Палатасына Парламент депутатының өкілеттігі мерзімінен туралы ұсыну енгізу туралы шешім қабылдайды.

Сайлау комиссиясының ұсынуы негізінде Парламент Палатасы тиісті Парламент палатасының өкілеттігін тоқтатады.

Парламент депутатының өкілеттігі осы баптың4,5 және 7-тармактарында көзделген (бойынша токтатылған кезде Орталық сайлау комиссиясы тиісті адамның Парламент палатасының өкілеттігін жоғалтқаны жөніндегі фактіні керсетіп қаулы қабылдайды. Парламент және Парламент Мәжілісі депутаттарының өкілеттігі тиісінше Парламент Парламент Мәжілісі таратылған жағдайларда токтатылады.

бал. Республика Парламенті депутатының өкілеттігі

Парламент сессиясында және езі құрамына кіретін оның органдарының отырысында қаралатын барлық мәселелер бойынша шешуші дауыс құқығын пайдаланады. Парламент депутаты: I) Парламент пен оның Палаталарының үйлестіруші және жүмыс органдарын сайлауға

Комиссияның күн тәртібі, талқыланатын мәселелерді қарау тәртібі мен олардың мәні ұсыныстар мен ескертпелер енгізуге;

Парламент Палаталары сайлайтын немесе тағайындайтын не Парламент Палатала-ii, тағайынндауға келісім беретін лауазымды түлғалардың кандидатуралары женінде айтады

Парламент Палаталарының бірлескен және белек отырыстарында қарау үшін мәселелер бойынша Палаталар Бюросына ұсыныстар енгізуге, ал оның ұсыныс кабылданбаған жағдайда оларды Палаталардың пленарлық отырыстарының қарауы негізделеді.

I)) Парламент пен оның Палаталары органдарының отырыстарында қарау үшін мәселері ұсынылады.

) Парламент Палаталарына есепті лауазымды түлғалардың есебін немесе хабарлары Парламент сессиясында тындау туралы ұсыныстар енгізуге; /) занда белгіленген тәртіппен депутаттық сұрау салуға;

8) жарыссөздерге қатысуға, баяндамашыларға, сондай-ақ отырысқа төрағалық етушігеберуге;

9) дауысқа салу себептері бойынша езінің ұсыныстарын негіздеп сейлеуге, анықтама

10) Парламент қабылдайтын зандардың, қаулылардың, баска да актілердің жобаларына енгізуге;

11) Парламент депутаттарын азаматтардың қоғамдық маңызы бар үндеулерімен таныстыруға; •

12) Парламент отырыстарының стенограммалары мен хаттамаларындағы депутаттардың сөйлеген сөздерінің мәтіндерімен танысуға;

13) осы Конституциялық заңға, Парламент пен оның Палаталарының регламенттеріне сәйкес басқа да өкілеттіктерді жүзеге асыруға хақылы.

1. Депутат Парламенттің және өзі құрамына сайланған оның органдарының жұмысын қатысуға міндетті. Парламентте дауыс беруді депутаттың жеке өзі ғана жүзеге асырада

2. Палатаның Төрағасы, не тиісінше депутат мүшесі болып табылатын органның басшысы регламентпен белгіленген мерзімде депутатка сессиялардың, орган отырыстарі ның өткізілетін уақыты мен орны туралы, сондай-ақ олардың қарауына енгізілетін мәселер туралы делутатқа хабарлайды, оған осы мәселелёр бойынша қажетті материалдард . береді.

3. Депутат мәжіліске келуге мүмкіндігі болмаған жағдайда бұл туралы Палатаның ТөрІ ғасына не тиісінше Парламент органының немесе оның Палатасының басшысына күнібұрын хабарлайды.

4. Депутаттың Палаталар мен олардың органдарының отырыстарына дәлелді себептерсі үш реттен артық қатыспауы, сол сиякты дауыс беру құқығын басқаға беруі депутатқа осі Конституциялық занда белгіленген жазалау шараларын қолдануға әкеп соғады.

5. Палаталар Бюроларының, олардыңтүракты комитеттерінің, Парламент комиссияларының және оның Палаталарының құрамына кіретін депутат кез келген мәселелер меі үсыныстарды қарауға енгізуге, мәселелерді қарауға әзірлеуге, олар бойынша шешімдері талқылап, қабылдауға, сондай-ақ қабылданған шешімдердің жүзеге асырылуын ұйымдарға таратуға, олардың орындалуын бақылауға қатысуға хақылы.

6. Өзі құрамына кіретін Парламент органының шешімімен келіспеген депутат Парла мент сессиясында өз көзқарасын баяндауға немесе ол туралы төрағалық етушіге жазбаша түрде хабарлауға хақылы.

7. Палаталар Бюроларының, олардың тиісті тұракты комитеттерінің, Парламент комиссияларының және оның Палаталарының құрамына кірмейтін депутат аталған органдарды отырыстарына қатысып, ұсыныстар енгізе алады, қаралатын мәселелерді талқылауға жөн кеңесші дауыс құқығымен шешімдерді қабылдауға қатыса алады. Депутат Палаталар Бюроларының, тұрақты комитетінің немесе комиссиясының шешімімен келіспеген жағдайдға өзұсыныстарын заңжобасына, қаулы жобасына түзетулер ретінде енгізе алады. Депутат енгізген түзетулер Парламент сессиясында қаралады әрі оларды дауысқа салу өткізіледі,

1. Депутаттық сұрау салу Парламент Палаталарының бірлескен және белек отырыстарында депутаттың мемлекеттік органдардың лауазымды тұлғаларына осы органның немесе лауазымды тұлғаның құзыретіне кіретін мәселелер жөнінде Парламент сессиясын да негізделген түсініктеме беруін немесе өз көзқарасын баяндауын ресми сұраған талабы болып табылады.

2. Парламент депутатының Қазақстан Республикасының Премьер-министрі мен Үкімеі мүшелеріне, ¥лттық Банкі Төрағасына, Орталық сайлау комиссиясының Төрағасы мен мүшелеріне, Бас Прокурорына, ¥лттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасына, Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің Төрағасы мен мүшелеріне сұрау салуға құқығы бар. Бұл ретте Бас Прокурорға салынған сұрау қылмыстық қудалау функцияларын жүзеге асыруға байланысты мәселелерге қатысты бола алмайды. ¥лттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасына салынған сұрау Палаталардың жабық отырысында қаралады.

3. Сұрау салу жазбаша түрде енгізілуі мүмкін және Парламент сессиясында жария етілуге тиіс.

4. Өздеріне сұрау салынған лауазымды тұлғалар Парламент сессиясында ол жөнінде] ауызша немесе жазбаша жауап қайтаруға міндетті. Сүрау салуға жазбаша жауап әрі кетенде бірдй мерзімде табыс етіліп, сессияда жария етіледі. Сұрау салуға қайтарылған жауап бойынша жарыссөз өткізілуі мүмкін. Депутат салынған сұрауына қайтарылған жауапқа өз пікірін білдіруге хақылы.

5. Сұрау салуға қайтарылған жауап пен оны талқылаудың нәтижелері бойынша немесе оның тиісті Палатасының қаулысы қабылданады. Сұрау салу мен жауап бұқаралық ақпарат құралдарында жариялануы мүмкін.

Палаталардың бірлескен және бөлек отырысында Қазақстан Республика Министрі мен Үкіметі мүшелеріне, ¥лттық Банкі Төрағасына, Орталық комиссиясының Төрағасы мен мүшелеріне, Бас Прокурорына, ¥лттық қауіпсіздік, Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп мен мүшелеріне ауызша сауалдар қоюға хақылы. Сауалға жауап осы

жауап беру үшін қосымша даярлық қажет болған ретте үш күн мерзім ішінде »

қызмет мәселелері бойынша депутат мемлекеттік органдарға, қоғамдық" •, мемлекеттік ұйымдарға бөгетсіз кіру құқығын, сондай-ақ олардың басшылар да лауазымды түлғаларымен кідіріссіз қабылдану қүқығын пайдаланады. Мемлекеттік құпияларға байланысты ұйымдарға депутаттың кіріп-шығу тәртібі Депутаттардың қызметін ақпараттық қамтамасыз ету

Бюролары депутатты Парламент қабылданған құжаттармен, сондай-ақ пен оның органдарының, басқа да мемлекеттік органдар мен қоғамдық ресми таратылатын ақпараттық және аныктамалық материалдармен қамтамасыз етеді.

Органдар мен ұйымдар, олардың лауазымды тұлғалары депутатқа оның қызметінде туындаған мәселелер жөнінде консультациялық көмек көрсетеді.

аттар жалақысын Республика Конституциясының 44-бабының 9)-тармақша тәртіппен Республика Президенті белгілейді.

Республика астанасынан тыс жерде тұратын депутаттарға олардың өкілеттігі тегін пайдалану шартымен мемлекеттік тұрғын-уй қорынан және заңдарда пен нормалар бойынша тұрмысқа жайлы және жиһазбен жабдықталған тұрғын үй

Парламент депутаттың өз сайлаушыларымен өзара қарым-қатынас жасауы, оларды парламент қызметі туралы ұдайы хабардар етіп отыруы, Парламенттің,.оның Палаталары тапсырмаларын орындауы үшін әрбір депутатқа:

1) көлікпен жол жүру құжаттарын кезектен тыс алу;

2) сайлау округтеріне іссапарларға шығып тұру құқығы беріледі. Бұл ретте іс сапар Республика Конституциясы 44-бабының 9) тармақшасында белгіленген бөлінетін қаражаттан өтеледі,

Парламенттің, оның Палаталары мен олардың органдарының тапсырмаларын орындалуы үшін депутат іссапарларға жіберілген жағдайда оған заңдарда белгіленген нормалар іс сапар шығыстары төленеді.

5. Депутаттарға Қазақстан Республикасының астанасы шегінде автомобиль көлігімен қызмет көрсету, оларға емдеу-сауықтыру және санаторий-курорттық қызмет көрсету Республика Президенті белгілеген тәртіппен жүзеге асырылады.

5-1. Парламенттің депутатына оның өкілеттік мерзімі аякталған соң, сондай-ақ ол отставкаға кеткен немесе Парламент немесе Парламент Мәжілісі таратылған жағдайда және жұмысқа орналасқан немесе зейнеткерлік жасқа жеткен кезге дейін ай сайын орташа .айлық жалақысы мөлшерінде, бірақ өкілеттігі тоқтатылған немесе отставкаға кету туралы өтініш қанағаттандырылған күннен бастап үш айдан аспайтын уақыт жәрдемақы төленеді.

1. Депутаттық қызметін атқаруына бөгет жасау мақсатымен депутатқа немесе ohJ жақын туыстарына қандай тұрде болмасын ықпал жасау Қазақстан Республикасынь| заңдарына сәйкес жауаптылыққа әкеп соғады.

2. Мемлекеттік органдар мен қоғамдықбірлестіктердің, жергілікті өзін-өзі басқару оргаі дарының, ұйымдардың депутат алдындағы өз міндеттерін орындамаған, оған көрінеу жа ған ақпарат берген, депутаттық қызметтің келілдіктерін бұзған лауазымды тұлғалары Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапқа тартылуға тиіс.

32-бап. Депутатқа ешкімнің тиіспеу қүқығы

1. Парламент депутатын оның өкілеттік мерзімі ішінде тұтқынға алуға, күштеп әкелуі сот тәртібімен белгіленген әкімшілік жазалау шараларын қолдануға, қылмыс үстінде ұстагі ған немесе ауыр қылмыс жасаған реттерде езге, тиісті Палатаның келісімінсіз қылмысты| жауапқа тартуға болмайды.

2. Депутатты қылмыстық жауапқа тартуға, қамауға алуға немесе сот тәртібімеі белгіленген әкімшілік жазалау шараларын қолдануға келісім алу үшін Бас Прокурор Сенатқ| не Мәжіліске ұсыныс енгізеді, оны Палаталартиісті Палатаның отырысында қарауға әзірлеу үшін Орталық сайлау комиссиясына жібереді. ¥сыныс депутатқа айып тағудың, оны қамауя алуға санкция берудің немесе әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді сотқа жіберудіі алдында енгізіледі. Бас Прокурордың ұсынысы мен Орталық сайлау комиссиясының тұжырымы олар келіп түскен күннен бастап екі апта мерзімнен кешіктірілмей қаралады жәна Палата тиісті лауазымды түлғалар мен органдардың қосымша ақпарат тапсыруын талаі етуге хақылы. Палата дәлелді шешім қабылдап, оны Республиканың Бас Прокурорына және анықтау мен алдын ала тергеуді жүзеге асыратын Республика мемлекеттік органының басшысына үш күн мерзім ішінде жібереді. Депутат өзіне ешкімнің тиіспеу қүқығы тураль мәселені Палата қараған кезде қатысуға хақылы.

3. Депутатқа қатысты қылмыстық істі анықтау мен алдын ала тергеуді жүзеге асыратын Республика мемлекеттік органының басшысы ғана қозғай алады және ол іс жүргізуі аякталысымен қадағалауды жүзеге асыру үшін Бас Прокурорға тапсырылуға тиіс.

4. Орталық сайлау комиссиясы іс бойынша шешім қабылдаған тиісті соттан істі қарау нәтижелері туралы ақпаратты сұратып алады және айыптау үкімі шығарылған жағдайда| тиісті Палатаға депутаттық мандаттан айыру жөнінде ұсыныс енгізеді.

33-бап. Депутатка қодданылуы мүмкін жазалау шаралары

1. Депутат Палаталар мен оның органдарының отырыстарына дәлелді себептерсіз үш реттен артық қатыспаған жағдайда оған қатыспаған күндері үшін жалақы төлеуден бас тартылады. Депутат Палаталар мен оның органдарының отырыстарына дәледці себептерсіз бір айдан артық қатыспаған жағдайда ол осы Конституциялық заңның 30-бабының 1,3,4,5 тармақтарымен өзіне берілген барлық материалдық, қаржылық және әлеуметтік-тұрмыстық қамтамасыз ету жағдайларынан айырылады. Бұл жөніндегі шешімді депутат Палата отырысына немесе Палаталардың бірлескен отырысына қатыспаған жағдайда тиісті Палатаның Төрағасы, ал Палата органдарының отырыстарына қатыспаған жағдайда тиісті Па латаның Бюросы қабылдайды.

2. Депутат өзінің даусын басқа біреуге берген жағдайда Палата Бюросының шешімімен оған дауысты басқа біреуге беруге жол берілген күн үшін жалақы төлеуден, ал дауыс басқа біреуге қайталап берілген жағдайда айлық жалақысын төлеуден бас тартылады.

3. Парламент пен оның Палаталарының регламенттерімен белгіленген депутаттық әдеп ережелерін бұзған жағдайда тиісті Палата Төрағасының шешімімен депутатқа мынадай жазалау шаралары қолданылуы мүмкін:

1) парламенттік мінеу;

2) көпшілік алдында кешірім сұрауға мәжбүр ету;

бірлескен немесе бөлек бір отырысының бойында сөз бермеу: I)палаталардың бірлескен немесе белек үш отырысының бойында сез бермеу;бірлескен немесе белекбір отырысының уақытына отырыс залынан

жіберу;

бір күндік еңбекақысынан айыру.аталған шараларды қолдануға байланысты мәселелерді әзірлеуді Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы жүзеге асырады. Депутаттардың огандарының отырыстарына келуін, сондай-ақ депутаттың біреуге беруіне жол берілмеуін бақылауды Орталық сайлау комиссиясының ірі жүзеге асырады.

Мәжіліс депутаттарына осы бапта кезделген жазалау шараларын қолдану туралы Мәжілісте өкілдік ететін, құрамына депутаттар кіретін саяси партиялардың фраксиялық бастамашы болуы мүмкін.

Мәслихаттың құрамына 34 депутат кіреді. Мәслихат аппаратының басшысы мәслихат бастығына бағынбайды. Мәслихат құрылымының кестесі 2 суретте көрсетілген.

Мәслихат жұмысын қамтамасыз ету үшін екі түрлі құрылымдық -жұмыс топтары мен комиссиялар жұмыс істейді. Олардың қызметін мәслихат белгілейді. Қазіргі кезде депутаттар үйлестіретін мәслихат қызметінің 12 бағытта жұмысы анықталған. Мәслихат аппараты қалалық мәслихаттың ұйымдастыру-техникалық, құқықтық, ақпараттық және қаржы-шаруашылық жұмыстарын қамтамасыз ететін орган.

• 
  мәслихат пен аппаратының жұмысы тиімді жүруі үшін жағдай жасау;
  
• 
  мәслихатқа келетін хаттар, азаматтардың өтінішін қарайды және олардың себептерін анықтайды.
  

Аппарат басшысы /мәслихат секретары/ қызметіне қалалық мәслихат бекітеді. Тексеру комиссиясы жеке құрылым болып естептеледі және ол қалалық бюджеттің қызметін бақылайды.

Әкімнің негізгі қызметі қаладағы барлық әлеуметтік-экономикалық процесстерді басқару болып табылады. Оның билігіне барлық атқару-нұсқау қызметтері кіреді. Әкім атқару билігіндегі органдардың құрамын белгілейді және қалыптасқан жағдайға байланысты оны өзгерте алады. Ол барлық атқарушы билік органдарының қызметін анықтайды және осы органдар - туралы ережені бекітеді. Әкім атқарушы органдары басшыларын қызметке тағайындайды, ал керек еткен жағдайда орындарынан алады. Әкім мәслихаттың келісімімен қажет жағдайда округтардағы өз өкілдерін жұмыстан босатады.

Әкім аппараты барлық қабылданатын жоспарларды, шешімдерді, әдістемелік нұсқауларды дайындайды.

Әкім аппаратының құрамында: денсаулық; еңбек және халықты әлеуметтік қорғау;өнеркәсіп, көлік, байланыс; сауда; тұрғын үй-шаруашылық департаменттері, экономика, білім, мәдениет басқармалары; құрылыс және тұрғын үй, архитектура, жер қатынастары жөніндегі комитеттер; тұрғын үй жәрдемақы орталығы.

1. 
   Қазақстанда Муниципалды менеджмент және өзін өзі басқару органдарының өзара қатынастарының принциптерін атаңыздар.
   
2. 
   Өзін өзі басқарудың негізгі ұйымдастырушылық-құқықтық үлгілерін атаңыздар.
   
3. 
   Жергілікті өзін өзі басқару органдарының құрылымы, оның сандық құрамын, Жарғыға өзгерістерді енгізуінің тәртібін, органдардың өзара қатынасының ретін және т.б. кім анықтайды?
   
4. 
   Жергілікті өзін өзі басқару сайланған органдарының ерекшеліктерін көрсетіңіздер (бюджетті, жоспарлар мен бағдарламаларды, салықтар мен алымдарды және т.б. бекіту).
   
5. 
   Семей қаласындағы мемлекеттік басқару органдарының құрылымы қандай?
   
6. 
   Семейдегі қалалық мәслихаттың қызметтерін атаңыз.