Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Павлодар

Пән бойынша оқыту бағдарламасын (Syllabus) бекіту парағы

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/38

Қазақ филологиясы кафедрасы

5В020500 - «Филология: қазақ филологиясы» мамандығының студенттеріне арналған «Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі»

(қолы) (аты-жөні)

Гуманитарлық-педагогикалық факультеттің оқу-әдістемелік кеңесімен мақұлданды 2013 ж. «27» қараша №___хаттама
ОӘК төрағасы ___________Ксембаева С.К. 2013 ж. «27» қараша

(қолы) (аты-жөні)

Барлығы – 2 кредит

Курс: 3

Семестр: 6

Дәрістер – 15 сағат

Тәжірибешілік – 15 сағат

СОӨЖ – 15

Соның ішінде СӨЖ – 60

Еңбек сыйымдылығы барлығы – 90 сағат

Емтихан – 6 семестр

• 
  Қазақ халық ауыз әдебиеті
  
• 
  Қазақ әдебиетінің тарихы
  
• 
  Тарих
  
• 
  Философия
  
• 
  Психология
  

• 
  Әдебиет теориясы
  
• 
  Тарихи поэтика
  

Аты-жөні: Жұмабекова Гауһар Айтбекқызы

Ғылыми дәрежесі, атағы, қызметі: гуманит. ғыл. магистрі, аға оқытушы

«Қазақ филологиясы» кафедрасында «А» корпусында (Ломов к-сі, 64) 356 аудиторияда орналасқан.

Байланысу телефоны: Тел. (12-55) 356 кабинет
3 Пәні, мақсаты мен міндеттері
Пән: «Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі»

«Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі» курсы - мәдениеттің дамуына өзіндік үлес қосып, оқытудың әлемдік білім тәжірибелерімен сабақтаса, үйлесімде болу тенденциясын басшылыққа алады.

Пәннің негізгі бағыты – адамды қоғамның ең негізгі құндылығы ретінде тану, оның қоғамдағы орны мен рөліне, әлеуметтік жағдайына, психикалық даму ерекшелігіне мән беру, сол арқылы оның рухани жан дүниесінің баюына, өзіндік көзқарасының, шығармашылық белсенділігінің, кәсіби іскерлігінің қалыптасуына жағдай жасау.

- оқытудың тиімді жолдарын игерту;

- көркем туынды тіліне, жанрына талдау әдістерін үйрету;

- көркем шығармамен жұмыс істеу кезеңдерін, мәтінді кешенді талдау негіздерін игерту.

Пәнді оқу нәтижесінде студенттердің:

- әрбір қазақ әдебиеті сабағының білімдік, тәрбиелік, дамытушылық потенциалын мүмкіндігінше жүзеге асыру жолдарын тану іскерлігі;

1. 
   «Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі» пәнінің мақсаты мен міндеті.
   

Ұсынылатын әдебиет: [1], 1-22 беттер; [2], 1-47 беттер.

1. Филология факультетінің студенттеріне «Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі» жоғары оқу орындарына қойылатын талаптар тұрғысынан ғылыми негізде және жылдар бойғы жинақталған бай іс-тәжірибелік нәтижелер мен әдістемелік тұжырымдар ескеріле отырып оқытылуы.

2. Жалпы білім беретін орта мектептегі жетекші пәндердің бірі-әдебиет пәнінің өзіндік ерекшеліктері, оқу жүйесіндегі алатын орны. Оның көркемөнер салаларының ішіндегі аса қуатты және пәрменді тәрбие құралы екендігі. Көркем әдебиет туындыларын орта мектепте оқытудың қажеттігі. 1) Әдебиет пәнінің халық тарихы, көркем әдебиет тарихы, әдебиеттану, тіл білімі, философия, психология, педагогика, эстетика-этика негіздері, жаратылыстану т.б. ғылым салаларымен байланысы. 2) Әдебиет пәнінің мектеп бағдарламасына орай қарастыратын, түсіндіріп ұқтыратын негізгі нысанасы көркем сөз өнері қазыналары болғандықтан, оны өнердің басқа да салаларымен салыстырып отырудың маңызы. Әдебиет пәнінің мектеп өмірінің ондағы тәлім-тәрбие жұмыстарын игі әсері. Оқушылардың адамгершілік келбетін қалыптастырып, парасат-пайымын тереңдетуде және күллі сұлулық, көркемдік әлемін танып түсіне білуіне жетелейтіндігі.

1. 
   Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесінің тарихы.
   

Оқу-ағарту ісі жөніндегі тың бстамалар. ХІХ ғасырдағы қазақ зиялыларының жаңаша білім алу қажеттігі жөніндегі ой-толғаныстары. Ш.Уәлихановтың қазақ балаларын оқытып, білім беру әдістері, жол-жобасы турасындағы пікірлері, сілтеген жолы. Оқу, тәлім-тәрбие жөніндегі А.Құнанбаев айтқан өнеге, үлгі сөздері. Ы.Алтынсаринның ұстаздық қызметі, әдеби шығармашылығы. Ыбырай ашқан қазақ мектебі, өзіндік ерекшелігі, жаңалығы. «Қазақ хрестоматиясы» - жаңа үлгідегі әдебиет пәні оқу құрылымы, түзілісі, мәтіндері.

Әдебиет пәнін оқытудың жаңа кезеңі (ХХ ғасыр). Әдебиет пәнінің кеңестік жылдардағы оқытылу жайы. Оқу-ағарту ісіндегі өзгерістер. Жаппай сауатсыздықты жою науқаны. 1917-1922 жылдардағы мектеп түрлері. 1921 ж. әдебиет бағдарламалары. «Әдебиеттік оқу» атауының қалыптасқандығы. Әдебиеттік оқуға қойылған талаптар, нұсқаулар. 1933-1939 жылдарда қабылданған оқу бағдарламалары. Қазақ мектептерінің түзілісі, ондағы әдебиет пәні. Алфавит түрлері. 1940 жылы алғаш рет шыққан әдебиеттік оқу бағдарламасы. Негізгі үш түрлі нысанасы: кеңестік әдебиет шығармалары, халық ауыз әдебиет үлгілері, классик жазушылардың әдеби мұралары. Кеңестік орыс мектептерінің түзілісін, олардың әдебиетті оқыту бағдарламаларын негізге алған, сол бағытта түзілген қазақ мектептерінің жүйесі. Төрт, жеті, сегіз, тоғыз, он және он бір жылдық қазақ мектептері. Қазақ мектептерінің латын және крилица қарпінде білім беруге мәжбүр болғандығы, себептері. 1940-1990 жылдар аралығындағы оқу-ағарту ісінің өркендеу жолы. Кеңес дәуірінде мектептерде негізінен оқытылған басты-басты пәндер. Белгілі ақын-жазушылар мен әдебиетші-әдіскердің педагогтық қызметі, оқу құралдары. 1960-1990 жылдардағы әдебиет пәні оқу құралдары мен әдістемелік нұсқаулары. Аталған жылдарда әдебиет пәнін оқыту, жетілдіру жөнінде әдістемелік еңбектер мен оқу бағдарламаларын құрастырып жазған ғалым-әдіскерлер. С.Сейфуллин, М.Әуезов, С.Мұқанов, Қ.Жұмалиев, М.Ғабдуллин, С.Қирабаев, Ә.Қоңыратбаев, А.Көшімбаев, Т.Ақшолақов, Ә.Дайырова, Ш.Кәрібаев, Қ.П.Жүсіп, Қ.Бітібаева т.б.

Ұсынылатын әдебиет: [1], 1-22 беттер; [2], 1-47 беттер.

1. Тәуелсіздік жылдарында білім беру жүйелеріндегі атқарылған іргелі жұмыстар.

2. Әдеби білім мазмұнын жаңарту бағытындағы жаңа ұстанымдар мен құндылықтар, әдеби білім берудегі модульдік жүйе, өзіндік ерекшеліктері, әдебиетті оқытудың жаңа технологиялар жүйесі.

3. Әлем әдебиеті үлгілерінен іріктеліп алынған туындылар табиғаты.

Мектептің 7-8 сыныптарында «Қазақ әдебиеті» пәнінің білім мазмұнын қамтитын ХІХ-ХХ ғасырдағы әдебиеттің үш тегі лирика, эпос және драмалық шығармаларды және әлем әдебиетінің кейбір үздік шығармаларын оқытуда оқушылардың әдеби білім аясын кеңейту қарастырылады. Бұл сыныптарда әдеби көркем шығармаларды талдауға ерекше назар аударылады.

Мектептің 9-сыныбында «Қазақ әдебиеті» пәнін оқыту тарии-хронологиялық ұстанымға құрылады. 9 сыныптағы қазақ әдебиетінің білім мазмұны біздің дәуірімізге дейінгі сақ заманындағы «Алып Ер тоңа»сынды жәдігерден бастап, түрік қағанаты, оғыз дәуірі, орта ғасырдағы ұлылар мұрасы, қазақ хандығы дәуіріндегі әдебиет үлгілерін және ХІХ ғасырдағы зар заман ақындар поэзиясы мен ағартушылық бағыттағы әдебиетті, сонымен қатар әнші-сазгер ақындардың шығармашылығын оқыту негізінде оқушыларға әдебиет әлемі туралы тұтас ұғым беру көзделеді.

Мектептегі «Қазақ әдебиеті» пәнін қазіргі талаптарға сай оқытуда оқушылардың өзіндік ерекшеліктері, қызығушылықтары басты назарда болады. Сол себепті пәнді оқытуда баланың танымдық ой-өрісін, эстетикалық талғамын, шығармашылық ойлауын дамытуға, қатысымдық іскерліктерінің шыңдалуына оң ықпал ететін оқыту әдіс-тәсілдер таңдап алынады. Оқушының ізденімпаздығын, белсенділігін, өз бетімен жұмыс істеу қабілетін, шығармашылық ойлауын қалыптастыруда олардың өзіндік ерекшеліктері, қабілет-қарымдары ескеріледі. Танымдық, креативтік іскерліктерді дамытуға мүмкіндік беретін шығармашылық тапсырмаларды орындау оқушыларды сын тұрғысынан ойлауға жетелейді. Сөйтіп, әдебиетті оқушылардың өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып оқыту білім мазмұнын меңгертуде басты ұстанымдардың бірі болады.>

3. Әлем әдебиеті үлгілерінен іріктеліп алынған туындылар табиғаты. X-XI сыныптарға арналған әдебиет пәнінің бағдарламалары мен оқулықтары. Хрестоматиялары және тақырыптарға бөлінген сағат саны. X- XI сыныптарға арналған әдебиет пәнінің бағдарламалары мен оқулықтары. Хрестоматиялары және тақырыптарға бөлінген сағат саны. Жоғары сыныптарда әдебиет пәнін жүргізу ісіне көмекші құрал ретінде жазылған алуан түрлі әдістемелік талдамалар, үлгі-жобалар, авторлары. Әдебиет пәніне арналған «Қазақ тілі мен әдебиеті», «Қазақстан мектебі» журналдары мен «Қазақстан мектебі» газетінің атқаратын ролі, оларда жарияланатын озат мұғалімдер іс-тәжірибелерінің мән-маңызы.

Ұсынылатын әдебиет: [1], 1-22 беттер; [2], 1-47 беттер.

4-тақырып. Әдеби базалық білім аймағы. Жоғары сыныптардағы тарихи-әдеби оқу курсы.

Жоспар:

1. 
   Қазақ әдебиетін оқытуға енгізілетін шығармалар көлемі мен түрі.
   

1. Әдеби білім аймағына енгізілетін шығармалар көлемі мен түрі. Халық әдебиеті және оның іріктелген жанрлары. Ежелгі дәуір әдебиеті, оның мектептік үлгілері. Жыраулар поэзиясы, оның көрнекті өкілдері. Қазақтың ХІХ-ХХ ғасырлардағы классикалық әдебиеті, оның ақын-жазушылары. Қазіргі қазақ әдебиеті. Базалық әдеби оқудың тиімділігі және маңызы, қажеттілігі. Базалық әдеби білім беру бағдарламаларының екі бөліктен құралатындығы. Олардың өзара сабақтастығы, бір-бірінің заңды жалғасы болатындығы. Сыныптардағы әдебиеттік оқулардың жанрлық-хронологиялық принципке бағындырыла жүргізілетіндігі. Мұндағы әдебиет пәні жеке әдеби нұсқаларды, авторлар өмірі мен шығармашылықтарын оқып үйренуге негізделген әдебиеттік оқу сипаттарында болатындығы. Х-ХІ сыныптарда әдеби материалдардың тарихи-хронологиялық тәртіппен заман, дәуір ағымына орай орналастырылғандығы. Оның орта мектептің жоғары сыныптарына арналып жазылған, түзілген қазақ әдебиеті тарихының қысқаша ғылыми курсы екендігі. Сондықтан онда қазақ көркем әдебиеті өкілдерінің бәрі бірдей қамтылмайтындығы. Жоғары сыныптардағы әдеби-тарихи курстың ортаңғы базистік тарихи хронологиялық оқыту жүйесінің заңды, кеңейтілген әдеби таңдамалы жалғасы саналатындығы. Әдеби-теориялық ұғымдардың да ғылымилығы артып, тереңдетіле түсетіндігі. Жазу жұмыстарына қойылатын талаптардың да күрделене беретіндігі.

1. 
   Әдебиет пәнін оқыту амалдарын қарастырған әдіскер ғалымдар.
   
2. 
   Оқытудың әдіс-тәсілдері.
   
3. 
   Әдебиетті оқытуда жаңа технологияларды пайдаланудың кейбір жолдары.
   

2. «Метод» - әдіс грек тілінде «зерттеу», «таным тәсілі» деген мағынаны білдіреді. Ал әдіс дегеніміз – белгілі бір мақсатқа жетудің, нақты міндетті шешудің жолы, тәсілі.

Әдебиетті оқыту барысында өтілетін тақырыпқа орай қандай амал-тәсілдерді пайдалану мүмкіндігі пән мұғалімінің ыңғайында болатындығы, оның түрлері. 1) Творчестволық (шығармашылық) оқу әдісі. Оқу пәні ретінде әдебиеттің бірінші кезектегі міндеті оқушылардың бойына көркем ышғарманы түсіну, қабылдау мәдениетін қалыптастыру болып табылатындығы. Творчестволық оқу әдісінің өзге публицистикалық, ғылыми талдама мәтіндерді оқудан өзіндік айырмашылғы. Мұндағы сөз, сөйлем, ырғақ, әуенділік меселеріне көңіл бөлу керектігі. Әр шығарманың тегіне, жанрына, бағытына, стиліне қарай танып білудің шарттылығы. Творчестволық оқу әдісінде мұғалімнің басшылығымен жүзеге асырылатын амалдар. Оқушы атқаратын жұмыс, міндеттер, оған қойылатын талаптар. 2) Эвристикалық оқу әдісі. Көркем шығарманы терең түйсіну, игеру оны саралап талдау арқылы іске асатындығы. Эвристикалық сұқбат өткізудің әдеби шығарманың көркемдік кестесін, әлеуметтік мәнін ашуға септігінің молдығы. Эвристикалық оқу барысында мұғалім атқаратын тәсілдер. Оқушылар атқаруға міндетті істер. Бұл тәсілдің оқушының ой көкжиегін кеңейтіп, оларды өзінше толғанып, пікір айтуға баулитындығы. Эвристикалық әңгіме, сұрақ-жауап, эвристикалық пікір таласы, оның тақырыптары. 3) Зерттеп оқу әдісі. Оқушыларды белгілі бір әдеби тақырып төңірегінде өз беттерінше ойланып-толғануға ғылыми қорытындылар жасай білуге үйрететіндігі. Оқушының шығарманы өзінше оқып, оның идеялық-көркемдігін бағалай білуге және келешекте де көркем шығарманы талғап, таңдап түсініп оқуға бастайтындығы. Көркем мәтінді зерттеп, байыптап, сын көзімен таразылап оқуға баулитындығы. Зерттеу нәтижелеірін ауызша да, жазбаша да түсіндіріп беруге төсілдіретіндігі. Зерттеу әдісінің эвристикалық оқуға жақындығы. Зерттеу әдісі бойынша пән мұғалімі ұйымдастыруға тиісті жұмыстар. Алдын-ала дайындықтың қажеттілігі. Оқушылар атқаратын зерттеу жұмыстары, түрлері. 4) Репродуктивті оқу әдісі. Бұл әдіс бойынша оқушының білімді дайын күйінде мұғалімнің айтуынан немесе оқулықтан алатындығы. Берілген білімді белсенді түрде қаббылдау қажеттігі. Ой-сана, ес, қабілеттің рөлі. Жадта сақтап, жаңғыртып баяндап айту дағдыларын қалыптастыратындығы. Алынған білімді саналы түрде бойға сіңіру әдеттерін жетілдіретіндігі. Аталған оқу барысында пән мұғалімі мен оқушылар атқаратын жұмыстар мен міндеттер. Оқушының ауызша, жазбаша жауаптары.

3. Қазіргі қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі ғылымының негізгі бағыттарының бірі – бұрынғы қалыптасқан әдістемелік тәжірибелерімізді дұрыс пайдалана отырып, белгілі әдістерге бүгінгі заман сұранысына сай модификация жасай білу, шығармашылық тұрғыда жан-жақты жетілдіру болып табылады. 60-жылдардан бастап білімді «технологияландырудың» ғылыми атауы біртіндеп кеңейтіліп, «әдістер мен құралдар жиынтығы» терминіне айналды. Оқу-тәрбие үрдісін технологияландыру – білім беру мен тәрбиелеу проблемаларын сапалы жаңа даеңгейде шешуге ықпал жасайды. Технологиялық әдіс-тәсілдердің көмегімен оқушылардың таным белсенділігі артып, даму үрдісі жетіле түседі. Оқу үрдісін «технологияландыру» мәселесі ХХ ғасырда педагогика ғылымында шетелдік, отандық ғалымдардың еңбектерінде әр қырынан алынып зерттелді. В.Беспалько, В:К.Дьяченко, В.В.Гузеев, М.В.Кларин, Д.Хогрид, В.М.Монахов, Г.К.Селевко, М.А.Чошанов, С.М.Құсайынов, Г.Нұрғалиева, Ж.Қараев, Н.Нұрахметов, М.Жанпейісова, Г.Д.Әуелбекова, З.Бейсембаева, С.К.Исламгулова т.б. ресейлік және қазақстандық ғалымдар ғылым мен тәжірибені ұштастыра зерттеп, жаңа педагогикалық технологияларды тиімді пайдаланудың жолдарын көрсетті.

Технология шеберлік туралы ғылым. «Педагогикалық технология» – жинақталған интегралдық үрдіс білімнің барлық түрін меңгеру үшін ұйымдастыру және басқару, жоспарлау. Педагогикалық технологиялардың ең маңызды белгілері: 1) п.т. жоспарланған нәтижеге жетуге кепілдік береді; 2) нақты оқыту мен тәрбиелеу мақсатын, педагогикалық ойды жүзеге асырады.

П.т. ХХ ғасырдың 60 жылдары АҚШ пен Ұлыбритания елдерінде қалыптасты.

Жаңа технологиялардың түрлері: дамыта оқыту, проблемалап оқыту, модульдік оқыту, деңгейлік оқыту технологиялары, оқытудың жобалау технологиясы, компьютер арқылы әдеби мәтіндерді меңгерту технологиясы.

1) Дамыта оқыту технологиясы – бұл оқу үрдісінде оқушының барлық мүмкіндігінің толық іске асуына негіз болатын бағдарлы оқыту.

2) Проблемалап оқыту технологиясы – оқушыны шығармашылыққа бағыттап, оқыту үрдісінің әрбір сатысында әртүрлі ситуацияны шешуде ой ұшқырлығын дамытып, қарама-қайшылықты түсіне білуге жетелейді, дұрыс нәтижеге жетудің, берілген тапсырмаларды орындаудың жаңа жолдарын іздестіреді.

3) Модульдік оқыту технологиясы – білім мазмұнын әр қырынан жетілдірудің, ұйымдастырудың құралы мен әдісі. Сондай-ақ теориялық және практикалық білімді қамтамасыз етудің құрылымдық жүйесі. М.о.т. бойынша білім алушы өз мүмкіндігіне қарай жұмыс істейді.

4) Деңгейлік оқыту технологиясы – білім берудегі озық ұстанымдарды негізге ала отырып, әр баланың қабілетін, талантын ашу, өзіне деген сенімін арттыру, әдеби білім сапасын арттырып дамыту, ауызша, жазбаша тілін жетілдіру, жеке пәндердің ғылыми-әдістемелік сапасын жүйелеу.

5) Оқытудың жобалау технологиясы – оқушының дара ерекшелігі, қабілетін анықтада, психологиялық диагностика, сауалнама, әңгіме, шағын сыр толғау жазғызу, т.б. жұмыс түрлері орындалады. Жобаны жүзеге асыруда оқушылар жаңаны ғана емес, өзінің алдындағы нақты проблеманы шешеді. Бұл технология зерттеушілік оқыту технологиясымен сабақтасып келеді. Оқушының өз бетінше әрекеті, проблеманы көре білу, оны шешу, ақпаратты талдау, талқылау, жүйелеу, топтау іске қосылады. Өз пікірлерін еркін ұсына отырып, дәлелдеуге тырысады, ең алдымен оқушылар зерттеуді неден бастайтындықтарын анықтаулары қажет. Нақты мақсат белгіленеді. Бұл технология оқушылардың өз бетімен білім алу құзыреттілігін қалыптастыруға, әрекеттік, танымдық, креативтікт.б. қабілеттерін дамытуға мүмкіндік береді.

6) Компьютер арқылы әдеби мәтіндерді меңгерту технологиясы – білім алушының теориялық және шығармашылық ойлау қабілеттерін дамыту. «Интерактив» сөзі ағылшын тілінен аударғанда «өзара әрекет ету» яғни біреумен (компьютер, оқушы, оқытушы) диалог режимінде өзара әрекет ету. Ақпараттық технологияларды оқу үрдісінде пайдалану оқытушының дайындығы мен білім сапасына, ізденісіне айрықша талаптар қояды. Шығармашылықпен жұмыс істеуіне бағыттайды.

Ұсынылатын әдебиет: [1], 1-22 беттер; [2], 1-47 беттер.