Өзін-өзі тексеруте арналған с

1. «Педагогикалық диагаостика» термині қалай анықталады?

2. Мұғалімнің педагогикалық процесті басқару әрекетінде педагогикалық акпараттың ролі қандай?

3. Мұғалімнің басқару объектісі (нысанасы) туралы ақпарат жинауын шектеудің негізгі шарттары қандай?

4. Бастапқы ақпарат деген не? .

5. Ағымдағы ақпарат деген не?

6. Жедел ақпарат деген не?

7. Педагогикалық процестің негізгі сипаттамалары (ауыспалы) қандай?

8. Педагогикалық процестің әрбір сипаттамасының көрсеткіштері қандай?

Әдебиеттер

1. Зверева В.И. Диагностика и экспертиза педагогической деятельности учителей. Москва, 1998.

2. Битинас Б.П., Катаева Л.И. Педагогическая диагностика. Сущность, функции, перспективы. // «Педагогика», 1993, № 2

3. Кобзарь Б.С., Макарова Л.М. Обучение студентов диагностике воспитательной работы. // «Педагогика», 1993, № 1

4. Кочетов А.Н., Коломинский Я.Л. и др. Педагогическая диагностика в школе. В помощь лектору. Алма-Ата, 1990.

5. Хмель Н.Д. Педагогический процесс в общеобразовательной школе. В помощь лектору. Алма-Ата, 1990.

6. Хмель Н.Д., Тригубова Н.Н., Бозжанова К.Б., Хан Н.Н. и др. Диагностика педагогического процесса как условие развития творчества учителя. Алматы, 1996.

408

1. Педагогикалық процестің барлық сипаттамапары арасындағы өзара байланысты сызбада көрсетіңіздер.

2. Педагогикатық процестін әрбір сипаттамасы бойынша ақпарат ату үшін педагогакалық зертгеу әдістерін кешенді түрде пайдалану мүмкіншілігін нақты сыныптағы мысалға алып көрсетіңдер.

3. Педагогикалық процестің бірнеше сипаттамасы бойынша ақпаратты талдау негізінде сыныптың мөлшерімен алғаңдағы сипаттамасын құрастырыңдар.

4. Сыныптағы педагогикалық процестің жай-күйі туралы алынған ақпарат негізінде сынып жетекшісі жұмысының үлгі жоспарын құрыңдар.

Рефераттардың тақырыптары

І.Сыныптағы педагогикалық процестің жай-күйін диагностикалау негізінде сыныптағы педагогакалық процесті басқару сапасын көтеру.

2. Педагогикалық процестің барысымен нәтижелерін зерттеу қазіргі мұғалім әрекетінің жетекші міндеті ретіңде.

3. Педагогакалық процестің негізгі сипаттамаларын және олардың ауыспаларын зерттеп білу.

4.Педагогикалық зерттеу нәтижелерін мұғалімнің жұмыс тәжірибесіне енгізу.

409

а) тиімді басқару іс-әрекетінің негізі ретінде жоспарлаудың мәнін ашу.

ә) мектептің жылдық жұмыс жоспарының негізгі тарауларын сипаттау.

б) жылдық жоспардың сыртқы көрінісінің ерекшеліктерін ашу.

в) мектепті басқаруды ақпаратпен қамтамасыз етудің мәнін ашу.

г) мектеп ішіндегі құжаттардың негізгі түрлерімен таныстыру.

1. Жоспарлау басқару қызметінің бірі ретінде.

2. Жоспардың талданған бөлімін дайындау.

3. Мектептің жылдық жұмыс жоспарының мазмұны.

4. Мектептің жылдық жұмыс жоспарын дайындау.

5. Мектеп құжаттамасының басқа түрлері.

Тиімді де нәтижелі басқару үшін аталған қызметтердің барлығының үйлесімді өз ара әрекеттестігін қамтамасыз ету қажет, олардың біреуін

410

орындамау тұтастай ұжым іс-әрекетінің нәтижелеріне әсер етеді. Барлық басқару қызметтерінің үйлесімді өз ара байлайысы жоспарлауға негізделеді. Жоспарлау (іс-әрекет жоспарын құру) дегеніміз іс-әрекеттің негізгі түрлері мен тұтас іс-әрекеттің тиімділігін арттыруға бағытталған шараларды анықтау. Тиімді жоспарлау дегеніміз:

- алдағы уақыттағы іс-әрекеттің негізгі мақсаттары мен міндеттерін анықтау;

- алға қойылған міндеттерді шешетін тиімді жолдар мен тәсілдерді, құралдарды айқындау, оларды шешудің қолайлы жолдары мен құралдарын таңдау.

Бұлардың барлығы басқару жүйесіндегі істің жай-күйі туралы объективті ақпараттың болуын талап етеді. Ақпарат дегеніміз басқарылатын жүйенің жай-күйін сипаттайтын, сондай-ақ оны дамыту мен жақсарту үшін қолданылатын пайдалы мағлұматтар, деректер, мәліметтер жиынтығы. Ақпараттың көлемі мен мазмұны жүйе іс-әрекетінің мақсатымен, негізгі бағыттары мен аумағымен анықталады. Бағытына қарай олар төмен және жоғары бағытталған ақпарат болып бөлінеді. Төмен бағытталған ақпараттар басқару субъектісінің басқарушылық іс-әрекетін көрсететің ақпараттар (н ормативті, жоғары тұрған органдардың, соның ішінде білім беру органдарының ұйымдастырушылық-бұйрықтық құжаттары). Жоғары бағытталған ақпарат басқарылатын жүйенің жай-күйін сипаттайды (есеп берулер, тексеру нәтижелері бойынша анықтамалар, мектеп ішіндегі күнделікті ақпарат). Басқару іс-әрекеті үшін ақпараттың екі түрі де өте маңызды. «Басқарудың нәтижелі болуы, негізінен, қажетті ақпараттың болуына, басқарушылық шешімдерді дер кезінде және сапалы түрде қабылдай алынуына және тұтас білім беру жүйесінің мониторының ұйымдастырылуына байланысты» (Қазақстан Республикасының орта білім беруді дамыту тұжырымдамасы).

Жалпы білім беретін мектепті басқару, кез-келген басқару іс-әрекет сияқты, барлық іс-әрекеттің негізді жоспарлануын талап етеді. Мектептегі ең маңызды жоспар мектептің жылдық жұмыс жоспары, ол жалпы мектеп өмірінің жетекші құжаты болып саналады. Онда мектеп іс-әрекетінің барлық

411

Мектептің жылдық жұмыс жоспары мына қағидалар негізінде құрастырылады;

а) жоспарлаудың ғылымильгғы. Жоспар іс-әрекеттің әлеуметтік және экономикалық шарттарын, педагогикалық процестің психологиялық-педагогикалық заңдылықтарын, жалпы білім беру жүйесі мен жекелеп алғандағы мектептің дамуының тенденциялары мен болашағын ескере отырып құрастырылуы қажет.Жоспардың мақсаттылығы бұл принципті жүзеге асыру үшін. Жоспар педагогикалық жағынан мақсатты болуы қажет,

ә) үйлесімді де қолайлы жоспардың құрамында алға қойылған мақсаттарға жету үшін іс-әрекеттің, нақты шаралардың қажетті және жеткілікті мөлшері болуы қажет. Бұл принцип жоспардың шынайы болуына, мектеп ұжымының іс-әрекетінің қолайлы жолдары мен құралдарын таңдауға, жоспардың құрамды бөліктерінің мақсатты түрде өзара қатынасын қамтамасыз етуге бағытталған,

б) жоспардың нақтылығы. Жоспарда қандай шараларды жүргізу қажет, орындаушыларға берілетін тапсырмалар, шараларды өткізуге кім жауап беру керек, оның мерзімі, орны мен уақыты нақты көрсетілуі қажет. Белгілі бір міндеттерді табысты шешуге жағдай жасайтын нақтылы шарттардың есепке алынуы қажет. Нақтылық принципін жүзеге асыра отырып жоспардың қажетті нақтылығын қамтамасыз етед.

в) Жоспардың болашағы. Жоспарда жуық арадағы мақсат міндеттерімен қоса, жоспардың алыс, жақын болашақтың болашағы да көрініс табуы қажет. Жоспарда мектеп жұмысының келер жылдары да алдына қойылатын оқу-тәрбие міндеттері ескерілуі қажет,

г) Ұжымдық принципі. Мұғалімдердің, тәрбиешілердің, мектептің басқа да қызметкерлерінің жоспарды талдау мен құруға белсенді түрде қатысуын қарастырады. Мектеп жоспары ұжымдық шығармашылықтың жемісі болуы қажет, алайда ол ұжымның әрбір мүшесінің жеке дара жауапкершілігін талап етеді.

412

1. Нормативті құжаттамаларды, жоспарлау мәселелері бойынша психологиялық-педагогикалық әдебиеттер мен жаңа педагогикалық технологияларға арналған арнайы әдебиеттерді оқып зерттеу.

2. Мектептің өткен уақыттағы оқу-тәрбие процесі туралы жинақталған ақпаратқа жан-жақты талдау жасау, негізгі кемшіліктер мен жіберілген қателерді айқыңдап, мектеп ұжымының іс-әрекетіндегі маңызды жетістіктерін анықтау.

3. Мектеп дамуының болашақ жоспарларын, сондай-ақ келер жылғы іс-әрекеттің маңызды мақсаттары мен міндеттерін анықтау.

4. Жұмыстағы кемшіліктерді жоюға арналған тиімді жолдар мен құралдарды анықап, оң нәтижелерді әрі қарай дамыту. Мақсатқа жетудің қолайлы жолдары мен құралдарын таңдау.

5. Негізгі, жалпы мектептік маңызы бар шаралар мен сыныптар бойынша, сынып топтары бойынша өткізілуге міндетті шараларды анықтау. Жоспардың жұмыс нұсқасын жасау.

6. Жоспардың жұмыс нұсқасына ұжымдық талдау жасау. Ұсыныстарға сәйкес жоспарға қажетті өзгерістер мен толықтырулар енгізу.

7. Мектептің жұмыс жоспарының соңғы нұсқасын жасау және оны бекіту.

Бұл бағдаржолдың тармақтары бір-бірімен тығыз байланысты, олар бірінен соң бірі орындалуы тиіс. Жоспарды дұрыс жасау үшін қажетті әдебиеттерді оқып зерттеу қажет. Мақсат пен міндеттерді, жолдар мен құралдарды таңдап, бекіту де осылайша жүзеге асады.

413

Мектептің өткен оқу жылындағы жұмысына талдау жасаудың көптеген әдістері бар. Ю.А. Конаржевскийдің әдісі бойынша талдауда мектеп іс-әрекетінің мынандай тараулары туралы қажетті ақпараттар болу қажет:

- мектепті басқару бойынша әкімшіліктің іс-әрекеті;

- мектептегі әдістемелік жұмыстың жай-күйі;

- білім берудің жай-күйі, білім беру деңгейін көтеру бойынша мұғалімдер ұжымының жұмысы;

- мұғалімдер ұжымының оқушылар ата-аналарымен жұмысының жай-күйі;

- қоғамдық оқушылар ұйымдары жұмысының нәтижесін жақсарту үшін мұғалімдердің көмегі;

- оқушылардың тәрбиелілік деңгейі;

- оқушылардың сабақтарға қатысуының жай-күйі;

- оқушылардың білім, білік және дағдаларының жай-күйі;

- жалпыға міндетті оқуды жүзеге асырудағы ұжымның іс-әрекеті.

Мектеп жұмысына талдау жасау кезінде оқушылардың тәрбиелілік пен білімділігінің деңгейін, сондай-ақ жалпы міндетті орта білім алу туралы ережелердің орындалуын бірінші орынға қою қажет. Ал басқа тарауларды олардың негізгі үш тарау бойынша қажетті жоғары нәтижелерге жетуге қаншалықты әсерлі әрі үйлесімді ықпал еткендері жағынан қарастыру қажет. Мектептегі әдістемелік жұмыс оқушьшар ата-аналарымен жұмысы сияқты аясы тар мақсат болмауы керек, олар педагогикалық процестің жоғары нәтижелеріне жетудің құралдары болуы қажет. Бұл нәтижелер оқушылардың тәрбиелілігі мен білімділігінің көрсеткіші болады.

Мектептің алдағы уақыттағы маңызды мақсаттары мен міндеттерін анықтау объективтілік, перспективтілік және нақтылық сияқты мектептің жылдық жұмыс жоспарын құрудың принциптерін жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Мектептің оқу жылынын мақсаттары мектеп үшін стратегиялық мәні

414

«Педагогикалық ұжымның оқу-тәрбие жұмысының сапасын арттыру бойынша іс-әрекеті» атты тарау мектептін жылдық жоспарының өзегі болып табылады. Бұл тарауда сабақ пен оқытудың басқа да ұйымдастырушылық

415

фомаларын жақсарту шаралары жоспарланады. Мұнда оқушылардың білім сапасын, тәжірибелік біліктері мен дағдыларын арттыруға, оқушылар біліміндегі кемшіліктерді жоюға бағытталған шаралар қарастырылады. Оқу бағдарламаларын, соның ішінде олардың тәжірибелік бөлімдерін толық және сапалы түрде орындау бойынша шаралар жоспарланады. Мектептің оқу процесіне оқытудың техникалық құралдарын, компьютерді енгізу жоспарланады. Сыныптан сыныпқа өту немесе мектеп бітіру емтихандарын ұйымдастыру мен өткізу мәселелері де осы тарауда қарастырылады. Оқушылардың оқу еңбегіне деген жауапкершілікті қатынасын тәрбиелеу мен өз бетінше білім алу дағдыларын дамыту бойынша шаралар көрсетіледі. Окушылардың білімін кеңейту мен тереңдету бойынша сыныптан тыс жұмыстар қарастырылады: факультативтер, пәндік үйірмелер, қосымша сабақтар жұмысын ұйымдастыру, пәндік кештер, лекциялар мен әңгіме-сұқбаттар, жарыстар, пәндік олимпиадалар өткізу.

Дене шынықтыру-спорттық жұмыстарды өткізу жоспарланады: спорттық секциялар құру, туристік саяхаттар, жарыстар, спорттық кештер мен мерекелер, сондай-ақ дене шынықтыру бойынша қоғамдық-пайдалы іс-әрекеттерді (спорттық құрал-жабдықтар мен бұйымдарды жөндеу, спорттык

416

алаңдарды жабдықтау бойынша жұмыстар) ұйымдастыру. Сауықтыру жұмыстары, соның ішінде оқушылардың жынысы мен жасын ескере отырып жалпы мектептік деңгейде және сыныптар бойынша санитарлық-гигиеналық тәрбие шаралары, оқушылардың ауруларының алдын алу шаралары, салауатты өмір салтын насихаттау шаралары қарастырылады.

Бұл тарауда жанұя тәрбиесімен байланысты оқушылар ата-анасымен жүргізілетін жұмыс көрініс тапқан мәселелер де бар. Ата-аналармен кездесу өткізу, оларға ақыл-кеңес беруді ұйымдастыру, ата-аналар жиналыстарын өткізу, ата-аналар комитеті жұмысына көмектесу, ата-аналарды мектептегі тәрбие жұмысына араластыру, жанұя тәрбиесінің озат тәжірибесін зерттеу мен қортындылау жұмыстары қарастырылады.

«Педагогикалық кадрлармен жұмыс» тарауында мұғалімдер мен тәрбиешілердің әдістемелік деңгейін көтеруге бағытталған жұмыстар қарастырылады. Мұғалімдер ұжымының кәсіби біліктері мен дағдыларын диагностикалау жоспарланады, бұл озат педагогикалық тәжірибені анықтауға, сондай-ақ мұғалімдердің тәрбие мен оқыту әдісінің саласындағы қажеттіліктері мен сұраныстарын анықтауға мүмкіндік береді. Жоспарға мектептің әдістемелік бірлестіктерінің, әдістемелік кеңестің, әдістемелік кабинеттің іс-әрекеті мәселелері, мектеп мұғалімдерінің психологиялық-педагогикалық проблемаларды зерттеу мәселелері, мұғалімдер мен

417

Жоспардың белгілі бір тарауында мектептің педагогикалық кеңесінің жұмысы қарастырылады, онда педагогикалық кеңес мәжілісінің тақырыбы мен өткізілетін күні нақты белгіленеді. Жоспардың бұл тарауын дайындағанда мәжіліс тақырыбын анықтауға ерекше көңіл бөлу қажет. Мәжіліс тақырыбы мұғалімдер ұжымы іс-әрекетінің жалпы мазмұнынан бастау алуы қажет, педагогикалық кеңестегі белгілі бір мәселелерге талдау жасау, ұжымдық шешімдерді қабылдау мен жүзеге асыру мектеп іс-әрекетінің жалпы мақсатына жетуге жағдай жасауы қажет. Педагогикалық кеңес мәжілісінің тақырыбында мектептегі оқу-тәрбие процесін, ұжымның ұйымдастырушылық-педагогикалық іс-әрекетін жақсарту мәселелері, мектептің педагогикалық ғылыммен байланысы туралы, педагогикалық ғылымның жаңа жетістіктерін жүзеге асыру мәселелері көрініс табады. Педагогикалық кеңестің әрбір мәжілісінде өткен мәжілістерде қабылдаған шешімдердің барысы туралы ақпараттар тыңдалады.

Мектеп ішіндегі бақылау жүйесі мектеп жұмысының жылдық жоспарының ерекше тарауын құрайды. Мұнда мектептегі тәрбие жұмысының жай-күйі мен нәтижелілігін бақылауға бағытталған шаралар көрсетіледі: оқушылардың қоғамдық белсенділігін тәрбиелеу міндеттерін, оларға саналы тәртіп, еңбек, адамгершілік, эстетикалық, экономикалық, экологиялық, құқықтық, патриоттық тәрбие беру міндеттерін шешу, олардың тәрбиелілік деңгейін көтеру; дайындық сабақтарының, үйірмелер мен

418

Оқу пәндерін оқытудың бақылауы қарастырылады: оқыту ғылымилығын, оқу бағдарламаларының орындалуын, оқу материалының өмірмен, практикамен байланысын қамтамасыз етуді, сабақтар жүйесі мен оқу пәндері жиынтығының өзара байланысын, оқудың жеке даралық болуы мен оқыту процесіне қойылған психологиялық-педагогикалық талаптардың

орындалуын, оқушылардың танымдық ықыластарының дамуын, олардың оқудыға өз бетінше жұмыс істей алу мен өз бетінше білім алуға ұмтылуын бақылау. Оқушылардың білімі, білік пен дағдыларының сапасын бақылау жоспарланады, онда оқушылардың ғылыми дүниетанымының қалыптасуы, олардың оқу материалын меңгеруі, оқушылардың оқу еңбегінің дағдыларының қалыптасуы туралы мәселелер қарастырылады.

Мұғалімдер мен тәрбиешілердің міндетті жалпы орта білім беруді қамтамасыз ету бойынша іс-әрекетін бақылау жоспарланады: мектеп жасындағы балаларды тіркеудің жай-күйі, окытудың арнайы жағдайларын қажет ететін балаларға жағдай жасау, оқушылардың сабаққа қатысулары. Бұл тарауда мектеп ішіндегі құжаттамалардың жай-күйін, оларды әрбір құжатқа қатысты талаптарға сай дер кезінде әрі дұрыс тіркелуін бақылау.

Тараудың мектептегі әдістемелік жұмысты ұйымдастыруды және мұғалімдер мен тәрбиешілердің мамандығы мен әдістемесін өсіруді бақылауға арналған бөлімінде теориялық семинарлар, озат тәжірибе мектептерінің, әдістемелік бірлестіктердің жұмысы, озат педагогикалық тәжірибені қалыптастыру мен тарату мәселелері, мұғалімдер мен тәрбиешілерді оқыту мәселелері қарастырылады.

Бұл тарауда мектептің басқа да бөлімдерінің (шаруашылық қызмет, мектеп кітапханасы, дәрігерлік көмек, 'тамақтануды ұйымдастыру) іс-әрекетін бақылау қарастырылады.

419

Мектептің жылдық жоспарының бір тарауы ұйымдастырушылық-педагогикалык жұмысқа арналған. Мұнда педагогикалық кадрларды орналастыру, мектеп әкімшілігі мен тұтас педагогикалық ұжым жұмысын ұйымдастыру мен тәртібі, мектеп қызметкерлері арасында қызмет міндеттерінің бөлінуі көрсетілген. Әдістемелік қызметтің шапшаң іс-әрекетін ұйымдастыру да қарастырылады. Бұл тарауда жалпы мектептік кештер, мерекелер, салтанатты шаралар, шапшаң және басқа да кеңестер (мектеп директоры немесе меңгерушісі қатысуымен өткізілетін кеңестер, өндірістік кеңестер, жиналыстар) өткізудің графиктері беріледі.

Мектеп жұмысының жылдық жоспарының мазмұны, міне, осындай. Жоспар мазмұны мектеп қызметінің нақты бір жағдайлары мен басқа да факторларға байланысты басқаша болуы да мүмкін, онда негізгі тараулар өзгеше болуы мүмкін. Алайда онда әрқашан аналитикалық бөлім (нормативті және инструктивті ақпаратты есепке ала отырып мектептің өткен жылғы іс-әрекетінің нәтижелері туралы ақпаратқа талдау жасау), мектептің жоспар-ланған уақытқа арналған маңызды міндеттері, алға қойылған міндеттерді шешу мен мақсаттарға жетуге әкелетін шаралар көрсетілген негізгі бөлім бар.

Мектеп жоспарының сыртқы көрінісі түсіндірме мәтін түрінде (жоспардың мәтіндік түрі) болуы мүмкін. Бұл мәтінде жоспардың негізгі бөлігін құрайтын барлық шаралар беріледі. Жоспардың бұл түрі жоспар-графикпен толықтырылуы мүмкін (жылдық жоспарды жоспар-график түрінде де ұрастырады). Жоспар-графиктің ең қарапайым түрі үш графадан тұратын кесте түрінде болады, бірінші графа - шаралар тізімі, екінші графа - осы шараларды ұйымдастыру мен өткізуге жауапты адамдар тізімі, үшінші графада осы шараларды өткізу уақыты жазылады. Жоспар-графиктік басқа түрлерінде, сондай-ақ, мақсат графасы (мақсат бағыты), жоспардық осы тарауының орындалу барысын бақылау графасы, тараудың орындалғаны туралы графа (немесе өткізілген шараның қысқаша талдауы мен бағасы) болады.

Жоспарлаудың күн тізбелік-графикалық түрінде апта (мысалы 21-27 қыркүйек) уақыт бірлігі ретінде алынады. Жоспардың осындай түрінің бірінші графасында осы уақыт мерзімі көрсетіледі. Жоспардың келесі графалары іс-әрекеттің белгілі бір бағытына арналады (мысалы, жалпыға міңдетті білім, материалдық-техникалық базаны нығайту, мектеп ішіндегі бақылау). Тор көздерде іс-әрекеттің белгілі бір бағыты бойынша белгіленген уақыт аралығында өткізілуі тиіс шаралары белгіленеді.

Жылдық жоспардың аталған түрлерінің бәрінің ортақ бір кемшілігі бар, ол - оның жеке-жеке элементтерінің өз ара байланысы мен тәуелділігінің анық еместігі, ол тұтас тәрбие мен оқу процесін басқаруда белгілі бір қиыншылық-тар туғызуы мүмкін. Жоспардың жүйелі түрінің мұндай кемшіліктері жоқ. Жоспардың жүйелі түрі дегеніміз барлық процестердің уақыт пен олардың өткізілуінің реті бойынша графикалық көрінісі. Онда жалпыға ортақ шартты белгілер қолданылады. Ұзын сызықты тіл, мысалы, шынайы жұмысты білдіреді (уақыт пен қаржы шығынын қажет ететін еңбек процесі). Нүктелі сызық пен үзік-үзік сызықты тіл уақыт шығынын қажет етіп, бірақ еңбек шығынысыз орындалатын жұмысты білдіреді. Нүктелі сызықты тіл бір жағдай мен екінші жағдай арасындағы қисынды байланысты, тәуелділікті білдіретін жалған жұмысты белгілеу үшін қолданылады. Шеңберлермен немесе тор қөздермен жұмыстың бітуін, яғни оқиға деп аталатын соңғы

нәтижені белгілейді.

421

422

Мектеп басшыларының күнделікті жұмысының күнделікті және апталық жоспарлары құрылады. Олар еркін түрде құрастырылады. Мектеп басшыларының күнтізбе-жоспары болған жағдайда мектептегі шараларды өткізуді бақылау да оңай болады. Күнтізбе-жоспардың бірінші графасында өткізілетін шаралар тізімі жазылады. Одан кейін он графа сызылады, оқу жылының әрбір айына жеке-жеке графа арналады. Тиісті тор көзде белгілі бір шараны өткізуге белгіленген айдың күні жазылады. Мұндай жоспар аз уақыт ішінде жүргізіліп жатқан жұмыстың бағытымен, ұқсас шаралардың қайталану жиілігі бойынша салыстырмалы талдау жасауға мүмкіндік береді.

Кейбір мектептерде циклограммалар жасалады, циклограмма дегеніміз мектептегі шараларды өткізудің апталық графигі. Циклограммаларды пайдалану іс-әрекеттің нақты ырғағын анықтауға көмектесіп, бақылауды орындауды жеңілдетеді.

Кейбір мектептерде іс-әрекеттің жағдайларына байланысты жұмыс жоспарларының басқа да түрлері құрылады. Мектеп қызметінің белгілі бір шарттарының өзгеруі, алдын-ала жоспарланбаған жаңа жағдайлардың пайда болуы жұмыс жоспарына өзгерістер мен түзетулер енгізуге себеп болады.

Сонымен, әр түрлі жұмыс жоспарлары жалпы мектептің және мұғалімдер мен тәрбиешілердің іс-әрекеттерінде ерекше орын алады, ал мектептің жылдық жоспары олардың ішіндегі ең негізгісі болып табылады. Жоспар жекелеген шаралардың жай ғана тізбегі емес, педагогикалық негізделген шаралар жүйесі болуы қажет. Жоспардың барлық түрі бір-бірімен тығыз байланыста және мектеп іс-әрекетінің маңызды мақсаттарына жеткізетін міндеттерді шешуге бағытталулары қажет.

Жоспардан басқа мектепте басқа да қүжаттама жүргізіледі, оны шартты түрде үшке бөліп қарауға болады: оқыту-педагогикалық құжаттама, мектеп ішіндегі ақпарат және қаржы-шаруашылық құжаттамалар. Оқыту-педагогикалық құжаттама:

423

- журналдар: сынып журналдары, факультатив сабақтарының журналдары, дайындық сабақтарының журналдары, қалдырылып кеткен және орны ауысқан сабақтарды есепке алу журналы;

- оқушылардың жеке құжаттары;

- оқушыларға белгілі бір мамандық алғаны туралы анықтамаларды беру ведомосі (бастапқы кәсіби оқыту ұйымдастырылған мектептерде);

- жоғары мекемелерден келіп түскен бұйрықтар, жарлықтары мен басқа да бұйрықтық-ақпараттық құжаттама;

- мектеп аттестациясының материалдары, мектептің оқыту іс-әрекеті лицензиясы;

-мектепті тексеру нәтижелері туралы актілер, анықтамалар, баяндама хаттарының көшірмелері;

- білім беруді басқаратын жоғары мекемелермен және басқа да ұйымдармен хат алысу.

Мектеп ішіндегі ақпарат ауызша және жазбаша болуды. Уақытына қарай ақпарат қолма-қол (күнделікті, апталық, айлық), тоқсандың және жылдық болып бөлінеді.

1) күнделікті қолма-қол ақпарат бақылау нәтижесінде, пәндік мұғалімдермен, сынып жетекшілерімен, оқушылар мен олардың ата-анасымен жүргізілген әңгіме-сұқбат нәтижесінде, сынып журналы мен мектеп ішіндегі басқа да құжаттамаларды оқып зерттеу нәтижесінде қалыптасады. Онда оқушылардың үлгерімі мен сабаққа қатысуы туралы, олардың тәртібі туралы, мектептің, оқу бөлмелерінің, оқу шеберханаларының санитарлық күйі туралы мәліметтер бар. Күнделікті ақпарат басқарудың шапшаң шешімдерін қабылдау үшін қажет.

2) Апталық қолма-қол ақпаратты мектеп директорының оқу-тәрбие жұмысы бойынша орынбасары жинастырады. Онда бір апта бойындағы күнделікті ақпарат, шапшаң мәжілістердегі пікір алмасу нәтижелері,

424

мұғалімдерден, сынып жетекшілерден келіп түскен мәліметтер есепке алынады. Апталық ақпаратта ерекше бақылауға алынған оқушылардың және сыныптардың үлгерімі мен сабаққа қатысуы туралы, сыныпта және мектептен тыс шаралар туралы, сынып журналдарың, оқушылар дәптерлері мен күнделіктерін жүргізудің жай-күйі туралы мәліметтер болады.

4) Сыныптар мен оқу пәндері бойынша үлгерімі туралы тоқсандық ақпаратты мұғалімдер мен сынып жетекшілері жазбаша түрде дайындайды, оны мектеп дирекциясы сараптайды, жұмыс барысындағы пайда болған кемшіліктерді түзету жолдарын анықтау мақсатында педагогикалық және әдістемелік кеңестерде (пәндік бірлестіктерде) талқыланады.

5) Жылдық ақпарат тоқсандық ақпараттар деректері, сыныптан сыныпқа өту мен мектеп бітіру емтихандарының нәтижесінде қалыптасып, оқушылардың тәрбиелілігі мен білімділігі деңгейіндегі динамиканы айқындауға мүмкіндік жасайды. Бұл ақпарат мектеп жұмысының жылдық жоспарының сараптамалық тарауын құрудың негізі болады.

Қаржы-шаруашылық құжаттаманың құрамында мектептің техникалық құжаты, мұғалімдердің көрсеткіштік тізімі, негізгі құралдардың тізімі, материалдардың қоймалық есебінің кітабы, құндылығы төмен тез тозатын заттар қозғалысын қолма-қол есепке алу ведомості, мектеп кітапханасы қорының инвентарлы кітабы, материалдық құндылықтарды қолданыстан шығару актілері бар.

Мектеп құжаттамасын нақты және дұрыс жүргізуді ұйымдастыру мектеп ішіндегі тиімді басқарудың маңызды шарттары болып табылады. Аталған құжаттарды дер кезінде және оларды жүргізудің нұсқауларына сәйкес толтыру қажет. Сонда ғана мектеп ұжымы іс-әрекетінің барлық бағыты бойынша қажетті нақты ақпарат алуға болады. Ал бұл істің жай-күйіне объективті баға беріп, басқаруда тиімді шешім қабылдауға мүмкіндік береді.

425

2. Мектеп жоспарын құрудың реті қандай?

3. Мектептің жылдық жоспарының сараптау (аналитикалық) бөлімі Қалай дайындалады?

4. Мектептің жылдың жоспарының негізгі мазмұнын ашыңыз.

5. Жоспардың негізгі түрлерін сипаттаңыз.

6. Басқару іс-әрекетіндегі ақпараттың рөлін ашыңыз.

7. Мектеп ішіндегі құжаттаманың негізгі түрлерін атаңыз.

Әдебиеттер

1. Внутришкольное управление. Вопросы теории и практики. М., 1991.

2. Конаржевский Ю.А. Совершенствование функций внутришкольного управления. Челябинск, 1988.

3. Концепция развития среднего образования Республики Казахстан //Учитель Казахстана, № 17-18, 1997.

4. Основы внутришкольного управления. /Под ред. П.В.Худоминского. М., 1987.

5. Портнов М.Л. Азбука школьного управления. М., 1991.

6. Симонов В.П. Директору школы об управлении учебно-воспитательным процессом. М., 1987.

7. Сухомлинский В.А. Разговор с молодым директором школы. М., 1982.

8. Татьянченко В.С., Пономарев Н.А. Годовой план школьной работы. Курган, 1988.

9. Фролов П.Т. Школа молодого директора. М., 1988.

Қандай да бір орта мектепті елестетіңіз (мысалы өзіңіз бітірген мектепті алайык). Осы мектеп ұжымы іс-әрекетінің бір

426

жылға арналған маңызды деген мақсаттарын анықтаңыз. Негізгі міндеттерді анықтаңыз, оларды шешу алға қойған мақсаттарға жетуді қамтамасыз ету қажет. Осы мектеп жұмысының жылдық жоспарының бір тарауының мазмұнын құрастырыңыз. Жылдық жоспардың осы тарауының сыртқы көрінісінің әр алуын түрлерін қарастырыңыз.

1. Мектеп жұмысының жылдык жоспарын дайындау.

2. Мектеп жұмысының жылдық жоспарының мазмүны.

3. Мектеп құжаттамасының негізгі түрлері және олардың сипттамасы.

4. Жалпы мектеп құжаттарының түрлеріне сипаттама.

427
ПЕДАГОГИКА

Оқулық

Ғылыми редакторлар: Н. Д. Хмель, Г. Т. Хайруллин, Б. И. Муканова

Басуға 28.08.2005 кол койды. Пішімі 60x84 '/„. Офсетгік басылыс. Шартты б.т. 24,99. Есептікб.т. 25,23. Таралымы 1000 дана.