Сурет 4. Оқыту теориясыңда қолданылатын ұғымдар

Маңызды дидактикалық теориялар мен тұжырымдамалар қатарына жататындары: танымдық әрекетті дамыту тұжырымдамасы (Г.И.Щукина, т.б.), дамыта оқыту тұжырымдамасы (Л.В.Занков, т.б.), проблемалық оқыту тұжырымадамасы (М.И.Махмугов, И.Я. Лернер, А.М. Матюшкин т.б.), ақыл-ой әрекетін кезеңді қалыптастыру теориясы (П.Я.Гальперин, т.б.), білім беру мазмұны теориясы (Л.Я. Лернер, В.В.Краевский, В.С.Леднев т.б.), мазмұнды жинақтау теориясы (В.В.Давыдов, т.б.), оқу процесін онтайландыру теориясы (Ю.К.Бабанский), оқушылардың танымдық іс-әрекетін белсендіру теориясы (Т.И.Шамова, т.б.), оқыту әдістерінің теориясы (М.И.Махмутов, В.А.Онищук, т.б.), өзіндік жұмыстарды ұйымдастыру теориясы (Л.Я.Зорина, Н.К.Журавлев, т.б.), біртұтас педагогикалық процесс теориясы (НД.Хмель, т.б. 1 кестені қараныз), оқытудың ұжымды оқыту теориясы (В.Дьяченко, т.б.).

238

1. Оқыту принципі дегеніміз не?

2. Оқыту процесін түсіндір.

3. Дидактика дегеніміз не?

4. "Заңдылық"ұғымы нені білдіреді?

5. Оқыту процесіне қандай белгілер тән?

6. Таным мен оқыту процестері өзара қалай байланысады?

7. Оқытудың заңдылықтары мен принциптері қандай қарым-қатынаста болады?

8. Оқыту мен дамудың өзара байланысы қандай?

9. Оқытудың мәні мен принциптерінің өзара байланысы қандай?

10.Оқытудың негізгі қызметтерінің мәнін ашыңдар.

Әдебиеттер

1. Баранов С.Г. Сущность процесса обучения. М., 1981

2. Выготский Л.С. Сбор. соч. Т.6. М., 1984.

239

4. Каптерев П.Ф. Избранные педагогические соч. М., 1982.

5. Коменский Я.А. Избранные педагогические соч. В 2-х т. М., 1982.

6. Крысько В.Г. Психодогия и педагөгика в схемах и таблицах. Мн„ М., 2000.

7. Оконь В. Введение в общую дидактику. М., 1990.

8. Садыков Т.С., Абылкасымова А.Е. Дидактические основы обучения в высшей пгколе. А., 2000.

9. Теоретические основы содержания общего среднего образования. / Под ред. В.В.Краевского и И.Я.Лернера. М., 1983.

10. Ушинский К.Д. Избранные педагогические соч. В 2-х т. М., 1982.

1. Педагогика ғылымы аясындағы дидактиканың орны мен қызметін

анықтаңдар.

2. Мұғалімге дидактика не үшін қажет? (Оқу материалын өндеу үшін

дидакикалық білім кажет , пе?). Өз жауаптарынды түсіндіріндер.

3. Курстың бір тақырыбы бойынша білім мазмұнын жүйесін

құрастырыңдар.

4. Курстың бір тақырыбы бойынша танымдық – мәселемен тапсырма

құрастырыңдар.

5. Коменскийдің негізгі еңбегі "Ұлы дидактиканы" оқып шығып,

оқытудын саналылық принципін іске асыруға бағыттаушы

Я.А.Коменскийдің шартын анықтап, оны түсіндіріңдер.

6. В.В.Давыдовтың негізгі еңбектерінің бірі "Оқытудағы жинақтау

түрлерін мазмұндандар. Оқыту процесін ұйымдастыруда адамның

психологиялық қасиеттерін ескеру керектігін анықтап, оларды

сипаттаңдар.

7. Оқыту принциптері мәселесі бойынша библиография құрастырындар.

Әртүрлі әдебиеттердегі оқыту принциптерінің анықтамасын және

сипаттамаларын салыстырындар. Олардың ұқсастықтары мен

айырмашылықтарын анықтаңдар.

240

Реферат тақырыптары

1. Ғылымның қазіргі даму деңгейіндегі дидактика пәні және оның

мақсаты.

2. Қазіргі таңдағы дидактиканың оқыту және дамыту мәселелері.

3. Дидактика, әдістеме және олардың өзара байланысындағы оқыту

технологиясы.

4. Л.В.Занков жасаған бастапқы оқытудың тәжірибелік жүйесінің

дидактикалық принциптері.

5. Оқытудың ғылыми негізіндегі дидактиканың қызметтері.

6. Психологиялық білімдерді дидактикалық зерттеулерде пайдалану

тәсілдері.

7. Педагогика тарихындағы дидактикалық принциптері мәселесі

(Я.А.Коменский, КД.Ушинский, И.Г.Песталоцци, АДистервег,

П.Ф.Каптерев).

8. Оқушылардың ой-өрісін өлшеу әдістемесі.

9. Окушылардың таным белсенділігінің даму жодцары.

241

2.10 Қазіргі мектептегі білім берудің мазмұны.

а) Білім беру мазмұны ұғымның мәнін ашып көрсету.

б) Білім беру мазмұнының компоненттерін негіздеу.

в) Білім беру мазмұны қандай құжаттармен айқындалатынына сипаттама.

2. Білім беру мазмұнын қалыптастырудың принциптері.

3. Білім беру мазмұны компоненттеріне сипаттама.

4. Казіргі кездегі жалпы орта білім беретін мектеп мазмұнын айқындайтын нормативтік құжаттар.

Педагогикада білім негіздерінен бастау алған білім беру мазмұны күрделі көп аспектілі ұғым. Білім берудің жалпы анықтамасы -тұлғаның өмір жолында өзін-өзі дамытуға, мүмкіншілігін жете білуге бағытталған кең таңдау процессі (А.Г. Асмолов).

Демек білім беру адамның дүниені тану процессін қалыптастыру арқылы жүйелі біліммен іс-әрекет тәсілдерін игеру, дағды, іскерлік, сезім және ақылын дамыту жеке тұлғаны қалыптастыру нәтижесі.

Білімді адам деп - қабілеті өте жоғары дамыған көп жағдайларды түсінетін кей кезде оқығанын қолдана білетін білімді дұрыс ойлай алатын жоғарғы қасиетті адам. Көріп отырғанымыздай білім беру ұғымы тек қана оқытудың нәтижесі білім, іскерлік және дағды ғана емес, сын көзбен қарап ойлай білетін айналадағы құбылыстарды адамгершілік тұрғысынан бағалай білетін адамның өзіне деген қарым-қатынас іс-әрекетін шексіз өрістету (1 суретті қараңыз).

242

Бұған адамды іс-әрекеттің маңызды түріне кірістіру жолымен қол жеткізуге болады. Осыдан барып білім беру ұғымының астары ұйымдастырылған нормаланған процесс (және оның нәтижесі). Өткен ұрпақтың әлеуметтік мәнді тәжірибесін келесі ұрпаққа ұнемі беріп отыру және жеке тұлғаны әлеуметтендіру және генетикалық бағдарламаға сәйкес тұлғаның қалыптасуы.Сонымен білім беру мазмұны жеке тұлғаны дамыту және базалық мәдениетін қалыптастыруда негізгі құрал болып табылады. Дәстүрлі педагогикада көбінесе мектептің білім беру қызметін бағдарлы жүзеге асырумен білім беру мазмұнын анықтау, білім беруді жүйелеу, іскерлік, дағды, көзін жеткізу.

Ғалымдардың айтуынша білім бағдарлы тұрғысы білім беру мазмұны үшін құнды болып табылады. Бағдарлы білім беру мазмұны тәртіп белгілеу, идеологияландыру білімнің ғылыми ядросын академизмдеуге алып келеді. Білім берудің мазмұны мен мәнін ашуда соңғы он жылдықта білім беруді ізгілендіру идеясын жүзеге асыру барысында тұлғалық бағдар бірінші орынға қойылды. Білім мазмұны туралы И.Я. Лернер, М.Н. Скаткин, В.С. Леднева, Б.М. Бим-Бад, А.В. Петровский еңбектерінде баяндалған. Жеке тұлғаның жан-жақты дамуы мен қалыптасуын И.Я. Лернер мен М.Н. Скаткин білім мазмұнының теориялы тұрғыда білім, іскерлік, дағды жүйесін түсіндіруде шығармашылық іс-әрекетпен ерікті сезім тәжірибесін меңгеруді және қоғамның мәдени-рухани материалдық байлығын дамытып және оны сақтауды ұсынды. Бірқатар елдің педагогтары (АҚШ, Англия, Франция т.б.) жеке тұлғаға «жалпы адамзаттық тәрбие» беруде, табиғи құбылыстарды және қоғам өміріндегі жағдайларды олардың өзара байланысын түсіндіруде оқушылардың жұмысын ұйымдастыруда оқу пәндерін кіріктіруді негізге алып отыр