Педагог мамандьіғьіна кіріспе

Р.Оуэн, А.СМакаренко тәрбиешілеріне қамқорлық жасай отьгрып, қазіргі 
және болашақ өмірде бақытты болуды үйренуге жүмылдырды. 
Педагогикада катал тәртіпті жақтаушылар не айтса да өзара 
үйренісусіз, қамқорлықсыз, түсініктіксіз педагогтың балалармен рухани 
бірлігі болу мүмкін емес. Оны В.А.Сухомлинский оқу-тәрбие үрдісінің 
альфасы мен омегасы деп еспетеген. 
Егер де Сіздер сеніп тапсырылған тәрбиеленушіні (үқыпты, ұқыпсыз, 
тәртіпті, тәртіпсіз, салақ, таза болсын) барльгқ жан-тәндеріңізбен сүйе 
алмасаңыздар, онда Я.А.Коменскийдің пікіріне құлақ асыңыздар: 
«...барлық балалар мекемелері «шебер гумавдалық орньша» айналуы 
керек» - деп, сонау ортагасырлық дәуірінде сөз еткен. Кейінірек, бұл 
мәселе жөнінде И.И.Бецкой, Н.И.Пирогов, П.П.Блонский, М.Монтессори 
де жазған. Гумандылыққа, яғни, балаларға деген қамқорлық, 
сүйіспеншілік қарым-қатынастар бүгінгі күні де көкейкесті. Қазір 
экономикалық түрақсыздық, антимәдениеттік экспансия, өмірдің 
орныксыздығы жағдайында өсіп келе жатқан болашақ үрпақ ерекше 
қамқорлықты қажетсінеді. 
Балалар мекемесіндегі тәрбиеленушілерге гуманды әсер ету, оның 
денсаулығын күшейту; жыныстық, жас және дара ерекшеліктерін ескере 
отырып, олардың толық дене және рухани дамуы үшін жағдайлар 
жасауды білдіреді. 
Педагогтың гумандығы жалпы қоғами және халықаралық қүжаттарда 
көрсетілгендей, баланың қүқығы мен еркіндігін сақтау және т.б. 
мемлекеттік Заңдар мен Ата заңымызда бала құқығы туралы былай 
делінген: «Әрбір бала толық білім алуға, спортпен, енермен шүтылдавуға, 
өзіндік пікірін біддіруге және т.б. қүқылы». 
Януш Корчактьщ балалар үйлерінің Жарлықтарьшда 
тәрбиеленушілердің көптеген қүқықтарының ішінде ойьшға, құпия 
ұстауға, өз проблемаларын үқыпты қатынас қарсылық білдіруге, өзі кім 
болса сондай болуға құқығы да көрсетілгенін ерекше айта кетегін жайт; 
балаларға қатысты зорлық көрсету әрекеттерін жүргізуге болмайды; 
біреудің пікіріне жабысып алу, жеке жетісгіктеріне шек келтіру, денеге 
зақым келтіру, еркіндікке шек қою, астан, ұйқыдан айыру. Бүл нормалар 
қоғамдық және отбасы тәрбиесіне де қатысы бар. 
Педагогтың тәрбиеленушілерге қарым-қатынасьгаан керінетін 
этикалық қасиеттер саласы кең және әртүрлі. Арнайы зерттеулер 
жеткіншектер мен жоғары сынып оқушьшары' үстаздың бойынан 
өдептілік, жыльшық, әділеттілік, балалар проблемасын түсіну 
бағдарламалық түсінуі үшін көмек беру, қарым-қатынас жасай білу, 
саналылық, оқушылардың танымдық қабілеттеріне сену, шыдамдьшық, 
еңбексүйгіштік, үстамдылық, талаптьшық пен басқа да түлғаның кәсіби 
мәнді қасиеттерін көргісі келетіндіктерін керсетеді. Ең бастысы 
62 

тәрбиеленушінің бағалайтыны — жан тазалығы, шыншылдық пен жүрек 
жылылығы. 
Профессор, режиссер М.О.Кнебель былай деп дәлелдейді: «Педагогика 
адамнан ана мейіріміне жақын қасиеттерінің болуын талап етеді». Өзінің 
«Педагогика поэзиясы» деген кітабында: «ана» өзінің бойындағы барлык 
жақсылықты қалай баласына берсе, педагог та барлық жан-тәнімен 
оқушыға берілуі керек. Кәсіптің ішкі мазмұны, міне, осында. Жанын беру 
әрі қиын, әрі көнілді. Киындығы, оның тек жан-тәнін ғана емес, дене 
күштері де ысырап болады. Коңілділігі, бүкіл қиындықтар мен 
киыншылықтардың орнын толтыратын жас энергия ағысын қабылдайсың. 
Отбасында және балалар мекемелерінде балалар түлғасын 
қалыптастырудың бірегей педагогикалық талаптарды қамтамасыз ету 
үшін жас мүғалімге немесе тәрбиешіге олардың ата-аналарымен дүрыс 
қарым-қатынас стилі, дауыс ырғағын таңдай білуі керек, яғни, «қиын 
тәрбиесі» үшін ата-ананы қараламау керек, адамгершілікке үйретуден 
бүрын асықпай, шыдамды түрде келіспеушілікгің себептерін айқындап, 
оны шешу жолдарын карастыру керек. Ал, ең бастысы, әрқашан 
әлеуметтік-профилактикалық жүмыс жүргізу керек. Мектеп пен 
отбасының өнімді бірігіп жүмыс істеуі үшін тиімді түрлерді іздестіру 
керек. 
Сонымен қатар, «этикалық кодекс» деген педагог пен бірге қызмет 
істейтін әріптестері арасындағы қарым-қатьшас түрі болады. Болашаққа 
шолу жасап көрелік. Өзіңізді мынадай жағдайда байкап көріңіз. Сіз жас 
маман, жоғары оқу орнын немесе колледж бігіріп, жаңа педагогикалық 
үжымға келдіңіз. Мынадай тәргіпті басшылыққа алуыңызға кеңес береміз: 
•бүл мекемеде талай жылдан қалыптасып келе жатқан дәстүрлерді, 
жүмыс түрлерін сынап, бірден жаңалық енгізуге асықпаңыз. Ең алдымен, 
өз әріптестеріңіздің (әр түрлі жастағы) жетістіктері мен кемшіліктеріне 
көңіл бөліңіз; 
• оқытушының ашық сабақтарын талқылауда, әсіресе, мектеп 
әкімшілігі тарапынан қатысып отырғанда, ең алдымен, жақсы түстарына 
сипаттама беріңіз, өйткені, Сіз әріптестеріңізге моралды көмек беріңіз; 
•егер, пәніңізді жүргізген сыныптағы оқушылар тапсырманы 
орындамай келсе немесе тәртіп бүзған болса, онда Сіздің әдістемелік 
қателіктеріңіздің себебін үғынуға талпьшыңыз; балалардың өзін, сынып 
жетекшісін, ата-ананы кәналау дүрыс емес; 
•егер өзіңізден үлкен, үжымға сыйлы немесе әкімшілік тарапынан 
адамдардың пікірімен келіспесеңіз, үндемей қалу немесе қарым-
қатынасты ушықтырып алмау үшін нақты айғақтарды келтіріп, оз 
көзқарасыңызды дәлелдеуге міндеттісіз. 
63 

Есте сақтаңыздар: Сіздің қарым-қатынас жасай алуыңыз, іскер 
біріккен әрекетке талпынуыңыз, жақсы тәжірибені ескеруге 
дайындығыңыз, жаңа бастаманы қолдауыңыз - еңбек ұжымындағы сәтті 
іс-әрекет пен жақсы шығармашылықтың жүзеге асыратын бірден-бір 
көмек. 
Педагогтың этикасы кәсіби еңбектің эстетикасымен тығыз 
байланысты (түлғаның педагогикалық мәдениетінің жоғары деңгейінің 
бір көрсеткіші). «Эстетика», «тамаша», «сүлульгқ», «әсемдік» т.б. Бүл 
үғымдар нені береді? 
Эстетика (грек сөзі - аізшейкоз - сезінуші, сезімтал (чувственньгй, 
чувствуюпщй) - адамньщ өмірге эмоционалды-бағдарлық қарым-қатынасы, 
табиғат, өнерге, өмірге деген таңырқаушылық туралы ғылым. 
Философиялық сөздікте, эсттетиканы грек сөзінен аударып, 
«сезімтал», «сезінуші» деген ұғымдарды беретіні айтылған. Жалпы 
эстетика - адамзаттың коғамдағы эстетикалық тұрғьща меңгерудің 
заңдылықтары, әсемдік заңдары бойынша енердің мәні мен түрлері 
туралы ғылым. Эстетика 2,5 мың жыл бүрын қүл иеленушілік қоғамда -
Мысырда, Вавилонда, Үндістан мен Қытайда пайда болған. Ал, антикалық 
Греция мен Ежелгі Римде кеңінен дами бастады. Материалистік 
теңденцияларында Демокрит, Аристотель, Эпикур, Лукреций Кар және 
т.б. реалды шындықтағы заттың құрамындағы, байланыстардағы, қарым-
қатынастағы, заңдылықтардағы әсемдіктің объективті негізін дәлелдеп 
бере алды. Бұл ой-пікірлер Платонның «... әсемдік, әдемілік - абсолюттік, 
мәңгілік, өзгермейтін, сезімнен жоғары идея, ал, өнер арқылы пайда 
болатын сезімдік заттар осы идеяның көрінісі ғана» деген оқуына қарама-
қарсы болды. 
Батыс орта ғасырьшда «сүмдық сүлулық туралы» мистикалық 
оқулармен күресте (Августин, Фома Аквинский) Қайта өрлеу дәуірінің 
жазулары, суретшілері мен ойшыддарының (Ф.Птрарка, Л.-Б.Альберти, 
Леонардо да Винчи, АДюрер, Бруно, Монтень және т.б.) еңбектерінде 
гуманистік реалистік тенденциялар дамыды. 
Ақсүйектік эстетика идеяларьга әрі қарай дамыта отырып, 
Ағартушылық теоретиктері (У.Хогарт, Дидро, Руссо, Винкельман, 
Лессинг, Гердер және т.б.) енердің реалды өмірмен байланысьгаы 
дәлеледеді. Ал, Шиллер мен Гете олардың дәстүрін жалғастырушылар 
болды. Кант эстетикалық ойлаудың «қызық еместік» түжырымын үсынды. 
Ол әсемдікті пайдаға, керкемдікті, идеялық мазмұнға қарама-қарсы қоя 
отырып, формалистік эстетиканың дамуына жол ашты. 
Гегель объективті идеалист бола тұрып, өнерді абсолютгік рухтың 
алғашқы және жетілмеген түрі деп есептеді. Ал, Фейербах әсемдікті 
заттар мен қүбылыстардың физикалық қүрамынан, эстетикалық сезім мен 
64