Педагог мамандьіғьіна кіріспе

талғамды - биологиялық заңдылықтардан, яғни, адам «табиғатынан» 
іздеуге талпьшды. 
Маркстік-лениндік эстетиканың мәселелері мен міндеттері, ең 
бастысы, адамзаттың әлемді эстетикалық меңгеруі бір-бірімен тығыз 
байланысқан үш түрлі жақтарынан түрады: 
1) объективті шындықтағы эстетика; 
2) субъектілік эстетика (эстетикалық сана); 
3) өнер (объективті және субъективті эстетиканың өзіндік бірлігі 
іспеттес). 
Негізгі эстетикалық категориялар - әдемілік және үсқынсыздық, 
асыра көтермелеу және өзгермеушілік, драматизм, трагедиялық және 
күлкілі.т.б. 
Өнер, көркем шығармалар эстетиканың пәніне енеді. Өнердің мәні 
мен заңдылықтарын зерттей келе, эстетика барлық арнайы, теориялық 
және тарихи ғылымдармен, сонымен бірге, өнер туралы ғьшымдармен де 
тығыз байланыста екендігіне көз жеткізуге болады. Алайда, эстетика -
философиялық гылым. Себебі, ол адамзаттың шындыққа эстетикалық 
қарым-қатынасының заңдылықтарын зерттейді. Эстетика философияға 
үқсас, өмірге көзқарас қалыптастыратын ғылым ретінде, өзінің басты 
мәселелерін шешуде қоғамдық өмірге эстетикалық сана мен өнерді қояды. 
Эстетикалық білім беру тарихында тамашаның 2 түрлі 
түжырымдамасы бар: идеалистік және материалистік. Бірінші 
тұжырымдаманы жақтаушылар бірі Г.В.Гегель: «Тамашылық идея түрінде 
болуы керек» десе, ДДдцро, В.Г.Белинский, Н.Г.Черньгшевскийлер, 
керісінше, тамашалықтың көзі объективті шындықта деп есептеген. 
Сүлулық сезімдері адамньщ дүрыс сүлу нәрсені сүюіне, көріксіз 
нәрседен жиренуіне, жақсылыққа үмтыльш, жауыздықтан тиылуьгаа көп 
көмек береді. Сондықтан, жастардың сүлулық сезімдерінің эстетикалық 
қызығушылықты қалыптастыруЫ тиіс. Әр адамның сүлулық сезімдері әр 
түрлі нәрседен оянымпаз болады. Біреудің музыкадан, біреудің сұлу 
суреттен, біреудің поэзиядан енердің әйтеуір бір түрінен ләззат алмайтьш, 
біреуіне қүмар болмайтын адам болмайды. Мүғалімнің міндеті -
жастарды өнердің қандай түріне ынта бар екенін тауьш, сол ынтасын, сол 
түр туғызатын сүлулық сезімдерін қалыптастыру . 
«Жастарды сүлу өнермен терең таныстыру керек. Оқушы неше түрлі 
сұлу үндерді естісін, неше түрлі сүлу түрлерді түстер көрсін, сүлу сөздер, 
сұлу өлеңдер жаттасын, түрлі музыка қүралдарының үндерін тыңдасын, 
тоқымада сурет салып үйренсін. Міне, осыларды істесе, студенттердің 
сұлулық сезімдері өркендейді» - деген түжырымдарын эстетикалық 
қызығушылықта жүзеге асыру бүгінгі күн талабы болып табылады. 
Қазіргі кезде оқушыларға білім мен тәрбие беру ісіндегі олқылықтар 
сын тұрғысынан талданып, бұл мәселенің педагогикалық, психологиялық 
65 

үрдісін халқымыздың үлттық табиғатына, оқу-тәрбиелік іс-
тәжірибелеріне өнері мен мәдени мүрасына негіздеу жүмыстары қолға 
алынды. 
Осы орайда, мүғалімнің сыртқы түлға-болмысынан, олардың езара 
қатынасынан, тілінен, өзіндік ұлттық ерекшеліктерін, дүниетанымын, 
эстетикалык қызығушылық сапасын, эстетикалық-мәдени даму жолдарын, 
салт-дәстүрлер үлгілерінен, жас ұрпақ тәрбиелеу ісіндегі халықтық 
тәжірибе белгілерін көруге болады. 
Осылардан келіп шығатыны, педагог үшін әдемілік - тек эстетикалық 
сүйіспеншілік пәні ғана емес, сонымен бірге, кәсіби жұмысындағы 
сенімді көмекшісі. 
Біріншіден, тамашалық өнер балаларға да, ересектерге де тұлғаны 
идеал ретінде көруге арналған көрнекі-шолулық түсінік береді, осыған 
орай, тәрбие мақсаты нақты мазмүндармен толықтырылады. 
Еюншіден, ертеде ежелгі антикалык дәуірдегі философтар (Пифагор, 
Платон, Аристотель) кезінде этика мен эстетика сұлулық пен әдемілік 
категорияларының туыстығы орнаған. Әдемілік пен адамгершілікгің 
бірлігі идеялары педагогикалық ойлар тарихынан бастау алған. 
Үшішпіден, этика, сұлулық - педагогикалық шеберлікгің өзгермейтін 
компоненті, мүғалімнің, тәрбиешінің шығармашылық көзі. Себебі, әрібр 
педагог өз ісінің әртісі, акыны, суретшісі. Әсіресе, педагогика мен 
сахналық өнер тығыз байланыста болады. 
Алдыңғы тақырыптарда педагог тұлғасының рухани негіздері мен 
оның кәсіби еңбегі негіздері туралы айттық. Осьюдай әлеуеттерді 
практикада жүзеге асыру үшін қосымша жағдайлар керек. Ең алдымен, 
педагог кәсіби қабілетгіліктерін дамыта алуы керек, яғни, субъектке 
тиесілі табиғи және жасанды қасиеттерін, осылардың көмегімен 
шеберліктің жоғары деңгейіне жетуге болады. 
Педагогикалық қабілеттердің құрамында «сөз қасиегін» ерекше алып 
көрсетуге болады, ягни, бүл арқылы педагог тек байланысты, жүйелі, 
анық қана емес, соынмен қатар әдемі, қызықты егіп жеткізуі керек. 
Арнайы әдебиеттерде сөздік өнердің 3 түрлі өзіндік аймағы бар: 
сахналық сөз, шешендік шеберлік және педагогикалық қарым-қатьшас 
қүралы ретіндегі сөз. Бірақ, оқу-тәрбие жүмысының тәжірибесінде бүл 
түрлер кешенді түрде іске асады. Кешенді іс-әректгің мысалы ретінде жыл 
сайын өтетін «Жыл мүғалімі» сайысын алуға болады. Бүл сайыстың 
қорьгтындысында өз тәжірибелерінен үлгілі сабақ түрлері, оқушыларға әр 
түрлі педагогикалық таяну, қарым-қатынас түрлері, педагогикалық такт, 
т.б. бойынша озып шыққан үстаз марапатгалдьі. 
Білім, білік, қабілеттілігінің бірлігі негізінде - шеберлік - кәсібиліктің 
жоғары дәрежесі пайда болды. Педагогиалық іс-әрекеттің шебері болу -
оқу мен тәрбиенің зандылықтарьш терең түсіну, оларды практикада 
66 

пайдалана алу, тәрбиеленуші тұлғасыньщ дамуьгндағы нәтижелерді сезіне 
білу. 
Педагогикалық шеберлік деген не? Бұл сүраққа жауап бермес бұрын 
педагоггьщ кәсіби потенциалы (өлеуеті) (ПКӘ) карастырайьгқ. 
Кәсіби әлеует кәсіби даярлық процесінде пайда болатын және туа біткен 
қасиеттер жүйесімен анықталады: 
ПКӘ — П
 өзгсрмейді
 + П
 жартьшай өзгереді
 + П
 арвайы
 + ГІ
 практикааық
 (-сурет) 
П
 взгермейді=
 әлеуетгің езгермейтін бөлігі (туа біткен қасиетгері); 
П
 жартылай азгереді
 = әлеутгін жартылай өзгеретін бөлігі (жеке тұлганың 
табиғи касиеттері); 
П
 аряайы=
 жоғары оқу орыпдарында арнайы даярлықпен қосылатъш әлеует. 
П
 прахтикалық
 = педагогтын практикалық іс-әрекеттері процесінде пайда 
болатын бөлігі. 
ПКӘ-ң практикалық тұрғыда қарастырсақ бірінпгі орьшға педагогикалық 
шеберлік қойьшады. 
Педагогикалық шеберлікке бірнеше ғалымдар анықтама беруге 
талпынған. Әрбір берілген аныктамадан педагогтьщ жаңа қасиеттерін танып 
білуге болады. 
Педагогикалық энциклопедияда шеберлікке мынадай анықтама берілген: 
«Шеберлік дегеніміз адамның белсевділігі мен дербес іс-әрекетінің ең жоғары 
формасы». 
Педагогика теориясында педагогикалық шеберлік үғымьша 2 түрлі 
түсінік бар: 
1) педагогикалық еңбек әдістемесімен байланысты; 
2) педагогтың жеке тұлғасьша байланысты. 
Кез келген субъектінің кәсібилігінің қалыптасу нәтижесі - оньщ 
кесіби шеберлігінде. Шеберлік - қандай да бір саладағъг жоғары өнер түрі 
ретінде айқьшдалады, ал, шебер - бүл өз ісінде жоғары өнерге жеткен 
маман. 
Кәсіби шеберлік кәсіби іс-әрекеттен көрінеді және ең алдымен, кәсіби 
мақсаттылык, жеке шығармашылыкпен, құралдар таңдаудағы 
оңтайлықпен сипатталады. 
Педагогикалық энциклопедияда «педагогикальгқ шеберлік» ұғымы 
оқыту мен тәрбиелеудің жоғары өнері ретінде анықтама берілген. 
67