Б. Қ. Әбдіғұлова ҚазаҚстан тарихынан Әңгімелер

86
бөлімді  жинақтау  оқулықтағы  қайталауға  арналған  сұрақ-тапсырмалар 
негізінде жүргізіледі.
Қайталау  сабағы  оқып-үйретілген  тақырыптың  қалай  аталатынын       
және хронологиялық шегін анықтаудан басталады.
1.  Біз  оқып-үйренуді  аяқтаған  тақырыбымыз  қалай  аталады?  (Егер   
бұл   сұрақ   қиын   соқса,   тақырыпты оқулықтан тауып, оны дауыстап оқу 
керек).
2. Бұл тақырыпқа қандай әңгімелер жатады? (Оқушылар бірінші және  
соңғы әңгімелерді  оқулықтан дауыстап  оқу  керек).
3.  Еліміздің   қандай   сыртқы шапқыншыларға   қарсы   күрес жүргізуіне 
тура  келді?   (Оқулықтан осыларды баяндайтын әңгімелерді тауып, оқып 
беріңдер.  Шапқыншыларға  қарсы  күрестегі  ерліктері  туралы    мысалдар 
келтіріңдер). 
4. Қазақ тарихында «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» оқиғасы 
жөнінде айтылатын үзіндіні оқулықтан тауып, оқып шығыңдар. Бұл оқиға 
қай ғасырда болды? Датаны тақтаға жазып қою керек.
5. Қазақстанның Ресейге қалай қосылғаны туралы әңгімелеп беріңдер. 
Ол қай кезде басталды?
6.  «Отар», «отаршылдық» деген сөздердің  мағынасын  айтыңдар.
7. 1783–1797  жылдары  болған  көтерілістің  шығу  себебі  неліктен?  Ол 
кімнің  басшылығымен болды?
8.  «Ержүрек батыр», «көрнекті қолбасшы», «Хан Кене» деп кімді атаған? 
Ол қай   жылдары өмір   сүрді? Қандай тарихи оқиғаларға қатысты?
9. Қазақстанның  Ресейге  қосылуы  қай жылдары басталды? Картадан 
Қазақстанның  XVIII  ғасырдың  II  жартысындағы  аумағын  көрсетіп,  оның 
қандай мемлекеттермен шектесіп жатқанын әңгімелеп беріңдер.
10.  XVIII  ғасырда  қазақ  халқының  әдет-ғұрпы  жинақталған  «Жеті 
жарғы» заң жинағының негізін қалаған қай хан?
Үйге тапсырма: §37 әңгімелерінің соңында берілген «Бұл кім?» ауызша 
викторинасын қайталау.
ііі Бөлім.  ҒаЖаЙыптар Әлемінде
§39. көрікті кесенелер
сабақтың  мақсаты:  халықтың  еңбегімен,  шеберлігімен  тамаша 
кесенелер,  ғимараттар  салынғанын  ашып  көрсету.  Сабақтың  материалы 
мәдениет құндылықтарын жасаушы еңбек адамдарына деген құрмет сезімін 
тәрбиелеуге  көмектеседі.  Тарихи-мәдени  ескерткіштердің  құндылықтарын 
бағалай білу біліктерін дамыту жұмысын жалғастыру.

87
пайдаланылатын  көрнекі  құралдар:  карта,  электронды  оқулық, 
бейнефильмнен үзінді, иллюстрациялық материалдар. 
өткен  материалды  қайталау.  Оқып-үйренген  материалды  қайталау 
оқулықтағы  сұрақ-тапсырмаларға  және  мұғалім  қойған  проблемалы 
тапсырмаларды оқушылардың орындауы негізінде жүргізілуі мүмкін. 
Жаңа материалды оқып-үйрену жоспары: 
1. Сәулет өнерінің ескерткіштері.
2. Қожа Ахмет Йасауи кесенесі.
3. Айша бибі кесенесі.
Жаңа  материалды  оқып-үйрену  оқушылардың  бастауыш  сыныпта 
және сабақтан тыс алған білімдері негізінде жүргізілетін әңгімелесуге және 
картамен жұмысқа ұштастырылады.
Бейнефильмнен  сәулет  өнерінің  ескерткіштерін  көру,  Қожа  Ахмет 
Йасауи,  Айша  бибі  кесенелері  туралы  бейнелі  де  әсерлі  үзінді  пайдалану 
сабақтың тәрбиелік әсерін күшейте түсуге көмектеседі. 
Қосымша материал:
«Қожа  ахмет  Йасауи»  (шамамен  1103–1166-67)  –  ақын,  ұлы  ойшыл, 
ислам дінін уағыздаушы.
Дүние жүзінде Қожа Ахметті ұлы ақын деп біледі. Ол Құранды тұңғыш 
рет түркі тілінде сөйлетіп, оның мазмұнын, ырғағын  сақтай отырып жазған. 
Бұл мұраның аты – «Диуани Хикмет» деп аталады. Ол «Құраннан» кейінгі 
қасиетті кітап болып саналады.
Ақын  Әбділда  Тәжібаев:  «Қожа  Ахмет  Йасауи  –  әулиелердің  әулиесі, 
пайғамбардың өзіне тең әулие. Оның таң алдында айтқан азаны Түркістан 
мен Меккеге бірдей естіледі екен. Ол – Тәңірінің өзіне ғашық болған қасиетті 
ақын», – деп жоғары бағалады.
Қожа Ахмет Йасауи «Диуани Хикмет» («Даналық кітабы») атты түркі 
тіліндегі  еңбегінде  ислам  діні,  адам  және  оның  адамгершілігі  туралы 
пайымдайды.  Ақын  еңбегінде  өзінің  бала  күнінен  бастап  өмір  жолын, 
көрген қиыншылықтарын баяндайды. Ел билеуші хандар, билердің жіберген 
кемшіліктерін, қатыгездігін айтады.
Әмір  Темірдің  бұйрығымен  1397–1404  жылдары  Түркістандағы  Қожа 
Ахмет Йасауидің басына ескерткіш орнатылды. 
Қожа  Ахмет  мешітін  салдырған  Әмір  Темір  турасында  Жүсіпбек 
Аймауытов  «Әзірет  Сұлтан»  атты  мақаласында:  «1397  жылы  мешітті 
салдыра  бастап,  үш  жылдан  кейін  өзі  өліп,  мешіт  бітпей  қалған.  Мешітті 
салушы шебер қажы Құсайын Ширазы деген адам екен». 1982 жылдан бастап 
бұл ескерткіш мемлекет қарауына көшті. Ж. Аймауытов Тайқазан жайында 
аталған еңбегінде: «Жүз кісі болмаса қозғай алмас дегізгендей, кесе түптес, 
он екі құлақты дәу қола қазанның жан-жағы бұрандалы шүмек, үсті-басы 

88
оюлы  машихы  жазу.  Қазанның  биіктігі  кісі  бойы,  қол  ұсыным.  Қодастың 
желкілдек қара жүнін таққан құрықтарының басын мосылап байлап, қазан 
үстіне келтіріп қойыпты» деп жазған екен.
Мұғалім  тапсырмасы  бойынша  оқушылар  оқулық  тақырыпшалары- 
мен танысып, оның  күрделі жоспарын жасайды. 
Оқушылар  жоспарды  тақтаға  жазып,  кемшіліктерін  анықтап,  талдай-   
ды. Бұл сабақта пресс-конференция өткізген де тиімді.
Сабақты өткізер алдында мұғалім шамамен 2 апта бұрын оқушыларды  
4 не 5 топқа бөледі. Бұл топтардың біреуі ғалымдар, екіншілері – сәулетшілер, 
үшінші топ  –   журналистер, төртіншісі – шетелдерден келген қонақтар не жай 
саяхатшылар, т.б. болып бөлінеді. Сол топқа байланысты оқушылар нақты 
тапсырмалар мен нұсқаулар алады. Мұғалім оқушыларға оқулықтан басқа 
қандай қосымша әдебиеттермен танысуы керектігі, онда неге көңіл аударуы 
тиіс  екендігіне,  қанша  минут  сөйлеуге  дайындалып  келуі  туралы  нақты 
ұсыныстар беріп, ойынның мән-жайымен оқушыларды таныстырады.
Мұндай ойынды ұйымдастыру оқушылардың танымдық белсенділігі-
нің артуына, көпшілік алдында өз ойын еркін жеткізуді үйренуіне, қосым-
ша әдебиеттен алған білімдерін пайдалануға мүмкіндік береді.
Бұл  ойын  алғаш  рет  жүргізілген  сыныпта  сабақ  жүргізуші  мұғалім 
болады.  Тәжірибесі  бар  сыныптарда  жүргізуші  алдын  ала  даярлығы  бар 
оқушы бола алады.
Көрнекілігі:  тарихи-мәдени  ескерткіштерді  көрсету  үшін  кадаскоп, 
электронды  оқулық  не  иллюстрациялық  материалдар  пайдаланылады, 
журналистер микрофонмен қамтамасыз етілгені жөн.
Мұғалім  пресс-конференция  өткізу  үшін  мамандарды  (шамамен 
4–6  адам)  таңдайды.  Бұндай  ойын  алғаш  рет  өткізілетіндіктен,  мұғалім 
оқушыларға  алдын  ала  тақырып  беріп,  қарастырылатын  сұрақтардың 
мазмұнын  анықтайды.  Сұрақтарды  қашан  қою  керектігі,  қосымша  әде-
биетпен,  иллюстрациялық  материалдармен  қалай  жұмыс  істеу  қажеттігі 
туралы  түсіндіреді  және  үйретеді.  Ал  оқушылар  өздігінше  тапсырмаға 
даярланады. 
Сыныптағы  үстелдер  журналистің  жұмысына  қарай  ыңғайлы  етіп 
қойылады. Әр  үстелде журналистің аты-жөні, қай газеттен келгені, қызметі 
жазылған  қатырмақағаздар  қойылады.  Журналистердің  қарсы  алдында 
мамандар, ғалымдар, сәулетшілер, саяхатшылар, т.б. отырады. 
Пресс-конференцияны  жүргізуші  мұғалім  (не  оқушы)  конференцияға 
қатысушы  адамдармен  таныстырады.  «Мәдени  мұра»  бағдарламасы  бо-
йынша тарихи ескерткіштерді қорғау» мәселесіне арналған конференцияға 
қатысушыларды  құттықтайды.  Конференцияны  ашық  деп  жариялайды. 
Жұмыс уақыты белгіленеді.