124
1991 жылдың мамыр айында АГТ-ны жалпы теңдестіру аяқ-
талды. Нəтижесінде АГТ дəлдіктерінің мынандай теңдестіру
негізгі сипаттамалары алынды:
- бағыттың орташа квадраттық қателігі 0,7˝;
- өлшенген азимуттық орташа квадраттық қателігі 1,3˝;
- өлшенген базистік қабырғалардың орташа квадраттық қа-
телігі 1/260 000;
- жалғасқан пункттердің өзара орналасуының орташа ква-
раттық қателігі 2-4 см;
- бастапқыдан шеткі пункттерге координаталарды берудің
орташа квадраттық қателігі 1 м.
Теңдестірілген АГТ-қа 1 жəне 2 класты 164 306 пункттер,
3600 геодезиялық азимуттар жəне аралары 170-200 км жерлерде
орналасқан 2800 базистік қабырғалардан тұрады.
АГТ-ны жалпы теңдестіруді аяқтаған кезде КСРО террито-
риясында тəуелсіз екі спутниктік геодезиялық тораптар: ҚМ БШ
ƏТБ-ның ғарыштық геодезиялық жəне ГКМБ-ның доплерлік
геодезиялық тораптардың жасалуында.
ҚМ БШ ƏТ ғарыштық геодезиялық торабы бұрынғы КСРО
территориясында 26 астрономиялық-геодезиялық пункттері бол-
ды. Ол пункттер координаталары фотографиялық, доплерлік,
радиотехникалық қашықтық өлшеуіштік жəне жердің жасанды
серіктерін (ЖЖС) лазерлік бақылаулар нəтижесінде анықталды.
Ғарыштық геодезиялық торап (ҒГТ) пункттерінің өзара ор-
наласу орындарының дəлдігі олардың орташа квадраттық қате-
ліктерімен, яғни 0,3-0,4 м аспайтын дəлдікпен сипатталды.
Доплерлік геодезиялық торлар ГУГК 131 пункттен тұрады, ал
олардың координаталары TRANZIT жүйесі мен ЖЖС доплерлік
бақылаулар бойынша анықталды.
Пункттердің өзара орналасу орындарының дəлдігін олардың
орташа арақашықтығы 500-700 км жəне орташа квадраттық
қателігі 0,4-0,6 м тең болғанда анықтайды.
Мемлекеттік координаталар жүйесінің жоғары қарқынмен
таралуын бұрынғы КСРО-ның бүкіл территориясында АГТ,
КГС, ДГС - үш тəуелсіз геодезиялық тораптардың біріктірілген
теңгеру нəтижесінде орындалды. Осының нəтижесінде, 134 пун-
кттен тұратын геодезиялық тор құрылды жəне пункттердің өзара
125
орташа арақашықтығы 400-500 км болды. Бақылау негізінде
геоцентрлік координата жүйесін біріктіріп теңдестірудің ішіне
өзара арақашықтығы 1000 км-ге дейін жететін КГС жəне ДГС-
дың тəуелсіз анықталған геоцентрлік радиус векторының 35
пункті кірді. Жалпы жер эллипсоидының квазигеоид биіктігі
гравиметриялық тəсілмен, ал нормальды биіктігі геометриялық
нивелирлеумен анықталды.
Жоспарлы координат жүйесімен келісілген 1634 пункттен
құралған тор қатаң негіз ретінде барлық 164 306 пункттерде
триангуляция мен 1 жəне 2 класты полигонометрияның соңғы
теңдестіруінде қолданылды.
1995 ж. АГС соңғы теңдестіруінде жоспарлы түрде орналасқан
пункттердің дəлдігін анықтағанда, олардың орташа квадраттық
қателігі 0,02-0,04 м болғанда, арақашықтықтары бірнеше ондаған
километрге дейін, ал 0,3-0,8 м болғанда, арақашықтығы 1000-
9000 км-ге дейін жетті.
Астрономиялық-геодезиялық ақпараттың өлшеу көлемі АГТ,
КГС жəне ДГС-мен бірлесіп теңдестіруді өңдегендегі 1995 жылғы
белгіленген координат жүйесі, 1942 жылғы белгіленген коорди-
нат жүйесінен ақпарат көлемі жағынан анағұрлым жоғары бо-
лып тұр. Референц-эллипсоидының центрі мен жердегі көздейтін
осьтерін жəне жер бетіндегі геодезиялық пункттердің физика лық
бекітуін геодезиялық координат жүйесі анықтайды. Референц-
эллипсоидтың центрінің орны мен оның осьтерінің бағыты,
теңдестіруден алынған пункт координаталарының мəндерімен
анықталады.
Өткен кезеңдерде референц-эллипсоидтың бастапқы геоде-
зилық өлшемдерін анықтауға көп көңіл аударылды. Кра
совс-
кийдің референц-эллипсоиды барлық геодезиялық тораптарда
астрономиялық-геодезиялық өлшеулерден алынған мəліметтер
бойынша алынды. Астрономиялық-геодезиялық тораптар, Жер
серіктерінен алынған ғарыштық геодезиялық тораптар мен
геодезиялық тораптарды біріктіріп теңдестіру жəне де əлемдік
гравиметриялық түсірістер мен іргелі планетаралық сипатта-
маларды пайдалану референц-эллипсоид центрін өте жоғары
дəлдікпен анықтауға мүмкіндік туғызды.
126
2002 жылдың 1 шілдесінен бастап Ресей үкіметінің 28.06.2002
№508 қаулысына орай, мемлекеттік референцтік координаталар
жүйесі, яғни 1995 жылғы (КЖ 95) енгізілді. Бұл КЖ-де жалпы
жердің кеңістіктік тікбұрышты координаталар жүйесін («Пара-
метры Земли», 1990 ж.). ПЗ 90 жəне Крассовский эллипсойдын
пайдалану қарастырылған. Өте жоғары дəлдікте КЖ-95 арқылы
анықталған пункттер координаттары жəне ПЗ 90 кеңістіктік
жүйесінің Жердің физикалық центріне жақындығынан осы коор-
динаталар жүйесінің (КЖ-95) тораптарын тиімді құруға жəне ол
тораптарда ғарыштық аппараттарды қолданып жұмыс атқаруға
мүмкіндік туғызады.
6.5 42-КЖ-нен 95-КЖ-не көшудің жалпы тəртібі
Жеке блоктардан тұратын 42 координаталар жүйесінің
(42-КЖ) торабы бір тұтас құрылым болып есептелмейді. Бұл жеке
блоктар пункттерінің координаталары əртүрлі деңгейдегі жүйелік
жəне кездейсоқ қателіктерден тұрады. Сондықтан да 42-КЖ-нен
95-КЖ көшуде параметрлердің бірыңғай жүйесін пайдалану əр
аумақта өлшеу дəлдігі қойылатын осы күнгі талаптарға сəйкес
келмей қалады.
Мемлекеттің барлық территориясы үшін координаттарды
қажетті дəлдікпен өзгерту үшін параметрлердің жекеленген жү-
йесі арқылы немесе 1:2 000 000 масштабтағы карта парақтары
координаттарына түзетпе енгізу арқылы өзгертіледі.
АТС пункттерінің координаталары 42-КЖ жəне 95-КЖ жү-
йесінің кейбір жекеленген аудандарында дəлме-дəл келгенде,
жекеленген параметрлердің ортогональді координаттарының
өзгеруін анықтайды.
Елдің əртүрлі аудандарында координаталардың өзгеру дəлдігі
жекеленген параметрлерді қолданғанда бірдей болмайды. 1:2
000 000 масштабта 60%-ды трапецияның орташа квадраттық
қателігі жекеленген параметрлерді қолданғанда 5 см-ден аспай-
ды, ал 30% - 10 см болады жəне қалған жағдайларда қателігі 30
см немесе одан да асып кетеді.
Мемлекеттік геодезиялық торлардың жəне теңдескен блок-
тардың бөліктерінде жекеленген параметрлерді қолданғанда
Достарыңызбен бөлісу: | 
