Қазақстан республикасы білім жəне ғылым министрлігі

12

Қосымша əдебиеттер 3 [7-17]

Бақылау сұрақтары:

1.Мұнайды айдағанда қандай фракцияларды алуға болады?

2.Бензиннің октан саның анқтауда мотор мен зерттеу əдістерінің айырмашылығы?

3.Дизель отынында цетан сан мөлшері қаншаға тең болу керек?

4.Жалынсыз жану биіктік қандай эксплуатациялық сипаттама береді?

5.Отын-майлағыш материалдардың тағы қандай сипаттарын білесіздер?

2 Дəріс  тақырыбы.  Мұнайды өңдеуге дайындау

Жер  қойнауынан  жер  бетіне  шыққан  мұнайдын  құрамында  ілеспе  газ(50-100

м³/т),су(200-300кг/т), минералды  тұздар(10-15кг/т), механикалық  қоспалар  болыады.оны

тасымалдау  жəне  өңдеуге  беріу  алдында  газдардан, механикалық  қоспалардан,судын  жəне

тұздын  негізгі  бөлігінен  тазарту  қажет.  Шикі  мұнайды  кен  орында  жинау  мен

тасымалдаудың  əр  тұрлі  желілері  бар

，олар  мұнай  мен  газдың  ауысу  жағыдайында  жəне

мұнайдан  газды  бөлу  əдісіне  байланысты.соңғы  кездерге  дейін  көп  кен  орындарында

санылауы бар екі құбырлы өздігінен ағатын желілер қолданылып келеді.

Екі  құбырлы  деп  аталуының  себебі, мұнай  мен  газ  төтел  ағуына  орналасқан

сеператорларда бөлінеді де екі дара құбырлармен орталық пункітіне жіберіледі,ал өздігінен

ағушы  деудің  себебі  мұнай  төтел  аузынан  жинау  пункітіне  дейін  геодезиялық  белгілердің

айырмашылығының,яғыни  төтел  аузының  белгісінің  қондырғының  белгісінен  жоғары

орналасуы  есебінен қозғалады. Мұнай газ жəне  су 1 төтелден 2 жеке  өлшеу төтелге жақын

орналасұан қондырғысына (жөқ) тұседі.

1-төтел; 2-жеке өлшеу қондырғысы(жөқ); 3-газ желісі; 4-өздігінен ағызып шығаратын

желі; 5-жинау  пункітінің  резервуар  бөліктері; 6,15,18-сораптар; 7-жинау  коллекторы;8-

шикызат  резервуарлары; 9-мұнайды  дайындау  қондырғысы(мдқ); 10-компрессор  стансасы;

11-газ  өңдеу  зауыты(газ); 12-топтық  өлшеу  қондырғыдары(төқ); 13-мұнайды,газды  жəне

снды  жинау коллекторы; 14-сығушы сорап  стансасы; 16-магистрлды мұнай желісі; 17-суды

тазалау  қондырғысы; 19,21-бергіштер; 20-жиынды  сорап  стансасы; 22-қысушы төтелер; 23-

“рубин”автоматтандырлған  қондырғы; 24-дайындалған  мұнайдың  тауарлы  өнімге  арналған

резервуарлар.

1.1 сурет - Мұнай кең орындарында мұнайды, газды жəне суды жинаудың өздігінен

ағатын

（а）жəне санлаулаусыз（б）желілері

13

ЖӨҚ-да газдан мұнайды жəне суды бөледі.оларды 4 өздігінен ағатын жолмне 5 толық

бекітілмеген  бөлімдік  резервуарға  жіберіледі. 5 резервуардан 6 насостармен  мұнай 7

каллектормен 9 мұнайды дайындау қондырғысына жіберіледі, ал су тұндырғыштардан кейін

канализацсияаға  жіберіледі.егер  жер  беті  мұмкіндік  берсе, онда 6 сорапты  салмайды, ал 7

коллектор  оздігінен  ағатын  құбыр  желісі  болып  саналады. ЖӨҚ  бөлінген  газды  газөңдеу

зауытына  (ГӨЗ) береді.

Одан  шикі  мұнай  төтелден  əуелі  сеператорға(трапқа) тұседі,одан  кейін  мұнай 2

өлшеуішке  тұсетіні  көрініп  тұр. Егер  жер  таулы  болса,онда 2 өлшеуіш  жер  бетіне

орналастырылады . көтерінкі жер мұнайдыңбөлімшелік жиналу нуктесіне өзіндік қозғалуына

жағыдай жасауға қажет.

Мұнайды  жинаудың  өзіндік  желісінің  көптеген  кемшіліктері  бар: сұйық  ағын

қозғалысының  жылдамдығының  аздығынан  механикалық  қоспалардың, тұздардың,

парафиндердің  түнбаға  тұсуі  орын  алады:өлшеуіштер  менрезервуардың  ашық  болуынан

жалпы мұнай көлеміне есептегенде 3%ке дейін жететінң газдың жəне жеңіл фракуиалардың

жоғалуы  орын  алады  .  бұл  желілерді  автоматизацияалау  қиын  жəне  оларды  жұмыс  істеуге

көп адам қолы қажет .

Жаңа мұнай кен орындарында мұнайды ,  газды жəне суды жинаудын əр тұрлі толық

белгіленген  жоғары  қысымды  желілер  пайдалалынады. Жинау  желісінің  технологиалық

схемасы кен  орынының  мөлшері жəне формасымен, жердің  рельефімен, мұнайдын физика-

химиялық  қасиеттерімен  анықталады. 2б  суретте  сондай  көптеген  кен  орындарына  тəң,

желілердің біреуі келтірілген .

1 - сеператор (трап), 2 - өлшеуіш, 3 - (бақлауыш орын); I - төтел, II - ГӨЗ-на берілетін

газ, III - жинау пункітіне берілетін мұнай.

1.2 сурет  - Жеке өлшеу қондырғысы

Шикі мұнай 1 төтел аузынаң өзінің қысымымен сыртқа тебу желісімен ұзындығы 1-3

км 12 топтық өлшеу қондырғыларына (ТӨҚ) беріледі. Бұл (ТӨҚ ) мұнай газының сүйықтан

бөлінуі жұреді жəне алынған өнімдержің  мөлшерін  автоматикалық  жолмен  өлшенеді. Одан

кейін газ   қайтадан сумен жəне мұнаймен қосады .қоспада км ұзындықты 13 коллектормен

14 қосымша қысатын сорап стансасына құрмында газды мұнайдан айратынбірінші дəрəжелі

сеператорлы  бар  ауысады. сеператорлардан  газ  өзіндік  қысыммен 11 ГӨЗ  тұседі, ал  газдан

айырылған мұнайдың аз бөлігі 9 мұнайды дайындау қондырғасына (МДҚ) беріледі. МДҚ –

ында  газды  мұнайдан  екінші  жəне  үшінші  дəрежеде  сепарауиялау, мұнайды  тұздан  жəне

судан  тазарту  жұреді.  Газды  МДҚ  –  нан  ГӨЗ  –  на  береді,  ал  суды  –  17    судан  тазарту

қондырғасына. тазаланған  суды 20 жиынтық  сорап  стансасының  сораптарымен 22 басына

төтелдері арқылы қабатқа жіберіледі .

МДҚ – судан  жəне  тұздан  тазаланған  мұнайды  толық  бекітілген  резервуарларға, ал

одан 

кейін 6 сораптармен – мұнайдын 

сапасымен 

мөлшерін 

бағалайды,

автоматизацияаланған 23 “Рубин” қондырғысына береді. Мұнайды  “Рубин” қондырғысынан

24 тауар  резервуарларына  береді, олардан  сораптармен  мұнайды  магистралды  мұнай

14

құбырына, мұнайды  өңдеу  зауыттарына  тасымалдайды, жібереді. Егерде  “Рубин”

қондырғасында мұнай сапасы стандартқа сəйкес келмесе, онда оны МДҚ  қайта жөнелтіледі.

толық  бекіту  көмегімен  мұнайдын  жеңіл  фракцияаларының  жоғалуын  болдырмайды,

мұнайды  тасымалдаудың  кен  орының  барлық  аумағы  бойынша  төтел  аузындағы  қысым

есебінен мұмкіндік жасалады.

Мұнайды  тұрақтандыру  жер  қойнауынан  шығатын  мұнай  құрасында C

1

-C

4

жеңіл

көмір- сутектерінің  мөлшері  едауыр  көп  болады. Осы  көмірсутектердің  едауыр  көп  бөлігі

мұнайды сақтағанда  жəне тасымалдағанда жоғалуы  мұмкін.газдардың  сонымен бірге жеңіл

фракцияаларыныңжоғалуын  болдырмау, қоршаған  ортаны  ластамау  үшін, мұнайдан

мұмкіндігі  болғанда, мұнай  өңдеу  зауытына  жіберу  алдында C

1

-C

4

  көмірсутектерді  бөлəп

алу  қажет. Мұнайдан  жеңіл  көмір  сутектерді  жəне  мұнай  фракцияаларын  бөлу  процесін

тұрақтандыру деп атайды.

Тианақты  жағыдайда  алынатың  өнімдерге  қойылатынталапқа  байланысты  мұнайды

тұрақтандыруды сеперация жəне ректификация процестерін қолданып жұргізеді. Сеперация

дегеніміз  жеңіл  фракцияалардың  төменгі  қысмда  бір  жəне  бір  неше  буландырумен  алу

процесі  сеперацияның жеке өлшеу қондырғысында, сығып тұсуші сорап стансаларында іске

асатыны туындайды. сепарацияаны қолданумен мұрақтандырған мұнайда 1,5-2,0%  дейін C

1

-

C

4

  көмір  сутектері  қалады. Жеңіл  көмір  сутектерді  оңай  бөлу  үшін  мұнайды  арнайы

тұрақтандыру  қондырғасына, құрамында  ректификациялаушы  калоннасы  бар, бағыттайды.

Бұл  қондырғылары  болып:    а)  тұрақтанған  мұнай;  б)  газ  конденсаты,  арталық  газ

фракцияалаушы  қондырғысына (ОГФҚ) болып  саналады. ОГФҚ  өте  ірі  мұнай  химия

комбинаттар  құрмына  кіреді  жəне  жəне  бірнеше  тұраұтандыру  қондырғыларының  газ

конлденсаттарын жеке көмір сутектерін бөлуге арналған.

Өте  ірі  мұнай  кен  орындарында  мұнайды  комплекті  дайындау, судан  жəне  тұздан

тазарту  жəне  мұнайды  тұрақтандыру  процестері  құрасына  кіретінқондырғылары  жұмыс

істейді.

Негізгі əдебиеттер  1 [27-44]

Қосымша əдебиеттер 3  [7-9], 4 [7-11]

Бақылау сұрақтары:

1.Қазақстанда  мұнайды  жинау  жұйелері  жəне  мұнай  мен  газды  дайындау  тұрлері

қолданады?

2.Кең орындарда мұнай мен газды өңдеуге дайындаудың мақсаты?

3.Конденсат дегеніміз не?

4.Деэмульгатор есебінде қандай заттар қолданылады?

5.Эмульсия дегеніміз не?

3 Дəріс тақырыбы. Мұнайды тұзсыздандыру жəне сусыздандыру

 Өңдеуге тұсетін мұнай құрамында судың жəне тұздың болуы МӨЗ-ның жұмысына көп

зияан  келтіреді.судың  мөлшері  көп  болса, мұнай  айдау  қондырғысының  аппараттарында

қысымын көтереді, олардың қуаты кемиді. Суды қыздыруға жəне буландыруға артық жылу

шығыны  орын  алады. Сулармен  бірге  болуы  ондағы  тұзды  ерітіп, гидролиз  реакциясын

күшейтіп аппараттардың корозиясың ұдетеді.

Одан да күшті теріс əсер тұздар, отың ішінде хлоридттер етеді.

Пен  пештің  құбырларының  қабырғаларына  отырады, бұның  татижесінде  құбырларды  жиі

ауыструға тура келеді, жылу алмастру коффициентін үдетеді.

Хлорлы  натыри  іс  жұзінде  гидролизденьейді. Хлорлы  кальций  HCl тұзын 1O%-ке  дейін

гидролизге  тұсуі  мұмкін.хлорлы  магний 90% гидролизденеді, яағыни  бұл  процес  төмен

температурада  жұреді. Сондықтан  тұздар  мұнай  өңдеу  аппараттарыныңкорозияға

Ұшрауының негізгі себебі болуы мұмкін. Хлорлы магний гидролизі:

MgCl + H2O ó Mg(OH)Cl + HCl