Студенттің Өзіндік жұмысы шығармашылық Қабілеттің негізі досқалиева Р. Б

СТУДЕНТТІҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСЫ - ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТТІҢ

НЕГІЗІ

Досқалиева Р.Б.

М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан 

мемлекеттік университетінің оқытушысы

Елдің  әлеуметтік-экономикалық  дамуы,  жаңа  стратегиялық  бағдарламалар  мен 

тұжырымдамалар,  оның  ақпараттануы  мен  қарқынды  дамуының  білім  жүйесінде  де 

ролі  мен  мэні  артып,  ЖОО  оқыту  жүйелері  мен  технологияларында,  оның  ішінде 

кредиттік оқыту жүйесінде өзіндік ерекшелігі бар.

Қазақстан  Республикасының 

2015  жылға  дейінгі  білім  беруді  дамыту 

тұжырымдамасында жэне  2005-2010  жылдарға  арналған  мемлекеттік бағдарламасында 

негізгі  бағыттары ретінде маманның білім сапасын арттыру, оның  жаңа бағыттары мен 

инновациялық  дамуын  қамтамасыз  ету,  ғылыми-зерттеу  жұмыстарын  байланыстыру 

білім беру мен ақпараттық технологияларды жетілдіруді көздейді.

Бүгінгі күні жоғары мектептің негізгі мақсатының бірі -  студенттерді өзіндік білім 

алуға  үйрете  отырып,  іскерлік  пен дағдыны  қалыптастырып,  оны  өмірде  қолданылуын 

қамтамасыз  ету  болып  табылады.  Өзіндік  білім  алу  теориялық  жэне  практикалық 

маңыздылығымен  қатар,  білікті  маманның  түлғалық  қасиеттері  мен  жан-жақты 

қабілеттерінің дамуында маңызды..

Кредиттік оқу жүйесі студенттердің өз бетінше шығармашылық деңгейде белсенді 

жұмыс  істеуіне  мүмкіндігі  зор.Түлғаның  шығармашылық  қабілетінің  мүмкіндігі 

әсіресе,  жоғары  оқу  орнында  оқып  жүрген  кезде  қарқынды  дамиды  және  оқыту 

процесінде  танымдық  іс-әрекеттің 

қүрылымдық  мағыналық  ерекшеліктерімен 

анықталады.

С.М.Жақыповтың 

еңбектерінде 

жеке 

адамның 

шығармашылығы 

арнайы 

ұйымдастырылған  оқыту  процесіндегі  бірлескен  іс-әрекет  түжырымдамасы  негізінде 

түлғаның бірлескен-диалогты іс-әрекеттің дамуы  бірнеше сатылардан өтеді,яғни таным

объектілерін  бірлесіп  қабылдау кезінен  басталады  да,бірлескен  танымдық дамудың  ең 

жоғарғы деңгейдегі -  бірлескен-диалогты ойлау іс-эрекетінің қалыптасуымен  аяталады 

деп  қарастырылған.  Бірлескен іс-әрекет рухани мәдениет пен материалды  объектілерді 

мақсатқа  сай  өндіруге  бағытталған  өзара  әрекет  ететін  индивидтер  белсенділігІнің

үйымдасқан жүйесі  [2].

СӨЖ  —  бұл  студенттің  дидактикалық  тапсырмаларды  өзінше  орындауға,

танымдық  эрекеттердің  дамып  қалыптасуына және  нақты  бір  ғылым  саласында  білім 

жинақтауына  өз  бетімен  ізденуге,  логикалық  ойлауды  дамытуға,  шығармашылық 

белсенділік  пен  қабілетінің  дамуына  және  оқу  материалы  негізінде  зерттеушілІк 

ықпалды  қамтамасыз  ететін  практикалық тапсырмаларды  жүзеге  асыруға  бағытталған 

студенттің  оқу  эрекетінің  ерекше  турі.  СтуденттІң  өзІндік  жүмысының  мақсаттарына

келер болсақ, олар төмендегідей:

- студенттерді шығармашылық еңбекпен айналысуға дағдыландыру;

- инновациялық технология мен ақпараттық құралдарды пайдалана алуы;

- мамандығына байланысты тапсырмаларды орындай бІлу;

- өз білімін үнемі жетілдіру;

-жұмысты жоспарлап,  ұйымдастыра білуге үйрену;

Бұл мақсаттар негізінде мынандай міндеттерін де атап өтеміз. Олар:

- студенттердің өздігінен білім алудағы қызығушылық пен қажетгілікке 

тәрбиелеу;

- шешім қабылдаудағы танымдық мүмкіндіктердің, шығармашылық ойлаудың 

дамуы;

- өзіндік жүмыс кезінде нақты мақсат қою, проблемаларды шеше білу, ойын 

қорытындылай білуге үйрету;

-әдіс-тәсілдерді қолданудағы зерттеу дағдыларын меңгеру жэне өзіндік жұмыстың 

тэсілдері мен ұйымдастыру формасын құрастыруға үйрету;

- студенттердің оқу материалдарын таңдау жэне талдау қабілеттерін дамыту .

Студенттердің  өзіндік  жұмысын  ұйымдастыруда  психологиялық  пәндерді  оқыту

жүйесінің  психологиялық  негіздері  мен  өзіне  тэн  ерекшеліктері  ол  пэннің  мақсаты, 

міндеті  жэне  мазмұнымен  байланысты.  Өзіндік  жұмысты  кешенді  тұрғыда  іске 

асырудағы ең басты мәселе мынады: оқулықты, не басқа әдебиетті оқығанда, лекциядан 

алынған  мәліметтерге  сүйеніп,  басқа  да  қажетті  әдебиеттерді  іздестіру,  эртүрлі 

түпнұсқалардағы  мәліметтерді  салыстырып,  оларды  өмірдегі  деректер  мен  нақты 

психикалық құбылыстармен ұштастыру: лекциядан - әдебиетке, одан — практикаға.

Өзіндік жұмыстың дидактикалық шарттары мен ерекшеліктеріне қарай студенттің 

өз  бетімен  білімін  жетілдірудің  негізгі  мэселелерінің  бірі  деп  үш  қырынан,  яғни 

мазмүндық, мотивтік, оперативтік түрғыдан қарастырылады.

Мазмұндық  аспектісіне  -   дерек,  анықтама,  қортыныды,  ереже  пайымдауларды 

іріктеу,оқу-эдістемелік  әдебиеттерді  талдау,  саралау,  топтау,  жүйелеу  жатады.Соның 

нэтижесінде өзіндік бір ғылыми болжам жасау.

Мотивтік аспектісіне - өзін-өзі реттеу (И.П.Павлов,  Н.А.Бернштейн, П.К.Анохин); 

өзін-өзі  бағалау,  өзін тану,  өзіндік сан-сезім,  ойлаудың рефелекциялануы,  мақсат қүру, 

өз  іс-әрекетін  модельдеу,  ғылыми  танымдық  кызығушылығымен  ерік-жігерін  шыңдауі 

ғылыми эдебиеттермен жүмыс жасай білу.

Оперативтік  аспектісі  -  өз  бетінше  орындалатын  жоспарлар,  тапсырмалардың 

біртіндеп өз кезегімен күрделеніп отыруын қамтамасыз ету [1].

Студенттердің  өзіндік  жұмыстарын  түрлендіріп  өткізу  олардың  теориялық 

білімдерін 

молайтып, 

ізденімпаздыққа 

жетелейді. 

Сонда,жоғарыда 

аталған 

қүрылымына қарай студенттің өзіндік жүмысын бес топка жіктеуге болады.

1. Теориялық білімді игеруге арналған өзіндік жұмыстар.

2. Практикалық білім алуға арналаған өзіндік жүмыстар.

3. Шығармашылық бағыттағы өзіндік жұмыстар.

4.  Білім, іскерлік, дағдыны қалыптастыруға арналған өзіндік жұмыстар.

5 .^ іган  білімдерш бекітуге жэне жүйелеуге арналған өзіндік жұмыстар [4].

Әрбір  пэннің  ерекшелігіне  қарай  СӨЖ  өзіндік  жүйесі,  құрылымы,  түрлері,

формалары  және  өзіндік  тапсырмалары  бар.  Психология  пэні  бойынша  СӨЖ 

әдебиетпен 

және 

ақпараттық,техникалық 

құралдармен 

жұмыстанумен 

қатар 

психологиялық  зерттеу  жұмыстары  арқылы  да  жүргізіледі.  Мысалы:  психологиялық 

эдістемелер,  тестер,  сауалнамалар  арқылы  топты  немесе  белгілі  бір  топтарды,жеке 

тұлғаны  және  өзіне  зерттеу  жүргізе  отырып,  психологиялық  талдау  жасайды,  пікір, 

ұсыныс,  мақала,  анықтама  жазуға  үйренеді.  Бұл  зерттеулерде  Е.А.Климов,  Г.Айзенк, 

В.Векслер,  Дж.Кеттелл,  Равен  және  т.б.  психологтардың түлғалық қасиеттермен  қатар 

түрлі 

шығармашылық 

қабілеттерді 

анықтау 

эдістемелері 

қолданылады. 

Психодиагностиканы 

жүргізе 

отырып, студент 

психологиялық 

заңдылықтар, 

құбылыстар  мен  танысып,  өз  психологиясын  да зерттейді,өзін-өзі  таниды,  бағалайды, 

тәрбиелейді 

жэне 

болашақ 

педагог 

маманның 

педагогикалық-психологиялық 

жұмыстарының  негізін түсінеді.  Сонда,  СӨЖ барысында студенттің тұлғалық сапалық 

қасиеттері,  рухани-мэдени,  адамгершілік  құндылықтары,  дүниетанымы,  интеллектісі, 

шығармашылық 

ізденісі 

мен 

белсенділігі 

дамып,қалыптасады. 

Педагогтық 

шығармашылық  іс-эрекеті  дамиды.  Бұл  жөнінде  Т.З.Рысбековтың  «Көзқарас»  атты 

еңбегінен 

болашақ  педагогтың  шығармашылық  әрекетке  дайындық  деңгейлерін 

айтуымызға  болады  жэне  бұл  деңгейдегі  аталган  қасиеттердің  студент  тұлғасында 

педагогикалық  шығармашылық  қабілетінің  дамуында  маңызы  зор.  Дайындық 

деңгейлері төмендегідей сипатталған:

1 .Базалық 

деңгей. 

Педагогтың 

бойында 

байқағыштық, 

алғырлық, 

ұйымдастырушылық,  өзін-өзі  басқару,  талап  қоя  білу,  тапқырлық,  жауапкершілік 

қаситтетердің  болуы.  Егер  осы  қаситетер  қалыптасқан  болса,  онда  педагог 

диогностикалау,  мақсат  қою,  болжау,  педагогикалық  ықпал  жасаудың  эдістерімен 

кұралдарын  қолдану,  оқушылардың түрлі іс-әрекетін ұйымдастыру,  тұлғалық,  саралық 

жэне  жеке  тұлғаларды  біріктіру  іскерлігі  сынды  педагогикалық  технологияларды 

меңгере алады.

2.0рнықты  деңгей.  Педагогтың  кәсіби  багытталуы,  сыншылдық,  психологиялық 

қырағылық, 

ойлаудың 

ерекше 

формасы, 

өзін-өзі 

бағалаудың 

объективтілігі, 

эмоционалды-ерікті  тұрақтылық, принципиалдық, эділдік,жаңаны сезіну қасиеттерімен 

сипатталады. 

Педагог 

бұл 

жерде  диагностикалық  мэдениетке, 

өз 

әрекетін 

педагогикалық талдау  мэдениетіне,  өзін-өзі жетілдіру мәдениетіне, оқушылардың өзін- 

өзі 

тәрбиелеуін 

ұйымдастыру, 

оқушылардың 

ұжымын 

қалыптастыру, 

оқу 

сабақтарының  барлық  түрлерін  гылыми  жэне  технологиялық  жоғары  деңгейде  өткізу 

қабілеттерІне ие.

З.Шығармашылық деңгей.  Педагог өзін  шығармашыл тұлға ретінде  сезінеді.  Оган 

ойлаудың  шығармашылық  сипаты,  өз  күшіне  сенімділігі,  жақсылыққа  сену,  ойлаудың 

шынайылығы,  қарым-қатынастың  ең жогарғы деңгейлі мәдениетіне тэн.  Шығармашыл 

педагог  көптеген  педагогикалық  технологияларды  меңгерген,  ғылыми  ізденіс  пен 

практиканы сабақтастыра алады, оқыту жэне тәрбиелеу үрдісіне зерттеушілік түрғыдан 

қарайды. 

Шығармашылық  деңгейде  педагог  оқытудың  (тэрбиенің)  авторлық 

бағдарламасын  жасауға,  өзінің  педагогикалық  шеберханасын  ашуга,  авторлық

курстарды жүргізуге дайын болады.

4.3ерттеушілік 

деңгей. 

Педагог 

ғылыми-зерттеу 

жүмысының 

негіздерін

меңгерген, 

өз  бетімен  гылыми  зерттеу  жүргіз>те  жэне  өз  жұмыстарының 

шыгармашылық  ізденісІн  жүргізуге  қабілетті.  Шығармашылықтың  бұл  деңгейінде 

педагогтың  жаңа  заңдылықтарды  ашуга,  жаңа  ғылыми  идеяларды  қалыптастыруға,

ғылыми түжырымдама жасауға мүмкіндігі бар [3].

Жоғарыда 

көрсетілген 

СӨЖ 

мақсат-міндеттері 

әрбір 

студентгщ 

оку 

мотивициясын  арттырады,  өз  бетінше  жүмыс  істеуіне  ынталарндырады,  күн  тэрті  ін

қалыптастыруға  дағдыландырады,  кәсіби  маман  ретінде  дамуына  және  де  ғылыми 

тәжірибесін  жетілдіруде  зор  әсерін  тигізіп,  ізденушІлік,  шығармашылық  қабілетінің 

ашылуы  мен  дамуына  мүмкіндік  туғызды.  СӨЖ  кезінде  студенттің  эртүрлі  іс-әрекет 

түрлері  жүзеге  асады.  Бұл  студенттің  логикалық  ойын,  шығармашылық  белсенділігін 

дамытып,  оқу  ақпараттарына  ғылыми  көзқарасын  қалыптастырады,  ғылыми-зерттеу 

жұмысында шығармашылық қабілетін жетілдіруге мүмкіндік береді.

Пайдаланылган әдебиеттер:

1..Бапаева М.Қ.,  Бапаева С.Т.  Психологшны оцыту әдістемесі.-Алматы.,2000- 

160 6.

2.Жацыпов  С.М.Оцыту  процесіндегі  танымдыц  іс-әрекет 

психологиясы.- 

Алматы.,2008.

 -

2166

.

3.  Рысбеков Т.З

. 

Көзңарас.- Орал,  2007-240 6.

4.Ляудис В.Я.Методика преподавания псшологии.-М.,2003.