28
сауатты жазу дағдыларына баға қоюына болады:
• егер жұмыс қатесіз орындалса – «5»; ал жұмыста 1
өрескел және 1-2 өрескел емес қате жіберілсе – «4»
деген баға қойылады;
• егер орындалған жұмыста 2-3 өрескел, 1-2 өрескел
емес қате жіберілсе – «3», ал өрескел қате 3-тен,
өрескел емес қате 2-ден артса – «2» қойылады.
• барлық тапсырма қате орындалса – «1» деген
баға қойылады.
Өздік жұмысты ұйымдастырудың шарттары
мыналар:
• мұғалімнің нақты тапсырмалар (нұсқаулар) беруі;
• жұмысты орындаудың және аяқтаудың уақытын
белгілеуі;
• мұғалімнің
басқаруымен
оқушылардың
дербестігінің мөлшері, олардың жұмысты өз
еркімен және қалауымен істеуі;
• оған әсер ететін мотивтер.
ІV. Өзіндік жұмыстың түрлері және ұйымдастыру
формалары.
Өзіндік жұмыстың түрлері сан алуан. Оларды
топтастыру – күрделі мәселе. Оның жиі кездесетін бір тобы
– сабақ мақсатына қарай қолданылатын жұмыс түрлері:
а) жаңа білімді меңгеру (материалды жан-жақты
талдау, мұғалімнің ауызша баяндауының жоспарын,
конспектісін
жасау,
т.б.
тәсілдерге
үйрену).
ә) жаңа білімді бекіту (түрлі жаттығулар, есеп шығару,
түрлі жазбаша, графикалық, практикалық жұмыстар,
оқулықпен жұмыс, жаттығулар, практикалық және
зертханалық жұмыстар, тексеру, бақылау жұмысы,
сынып жұмысы, шығармашылық жұмыс, рефераттар мен
баяндамалар, тәжірибелер жасау,тест жұмысын орындау).
29
Ескертпе, түсініктеме-кәртішкелер, перфокарталар
дайындау қажет. Оқушыларға өзіндік жұмыс ретінде пән
бойынша мынадай тапсырмалар беруге болады:
«Қазақ тілі сабақтарында түрлі жаттығу жұмыстарын
орындау, қима қағаздармен, перфокарталармен жұмыс,
сурет бойынша сөйлем, әңгіме құрау, сөздіктермен
жұмыс тапсырылады. Мысалы, мұғалім грамматикалық
талдау жасауға сөз, сөйлем немесе мәтін береді.
Жоспар жасатады (әуелі ауызша, сонан соң жазбаша
жоспар жасатады)». Мұндай жаттығуларды балалар
өздіктерінен орындағанымен, оның қалай орындалатыны
көрсетіліп, алдын ала дайындық жұмыстары жүргізіледі.
Балалар бір тапсырмадан кейін екіншісін орындайды,
олар жұмыстарын өздіктерінен тексереді, қалай
орындағандарын мұғалімге айтады. Негізінде, қазақ тілі
сабақтарындағы жаттығулардың барлығы оқушыларға
өздіктерінен жұмыс жасатуды көздейді. Алайда, жаттығу
ұғымы – оқушыларға өздіктерінен жұмыс жасатудан
кеңірек. Жаттығу − мұғалімнің басшылығымен
орындалатын, оқушылардың алған білімдерін бекітуді
көздейтін тұтас тәжірибелік жұмыс. Ал оқушылардың
өздіктерінен істейтін жұмыстарына белгілі мөлшерде
уақыт беріледі.
Өзіндік жұмысты ұйымдастыру − сабақтың ең
күрделі кезеңі. Өйткені жұмысты оқушылардың бәрі
бірдей бір мезгілде аяқтамайды. Қазіргі кезде білім
сапасы мен оқушылардың жеке басының қабілетін
дамыту қай кездегіден де өткір қойылып отыр. Ол үшін
мұғалім оқытудың технологиялық жаңа әдіс-тәсілдерін
пайдалануы керек. Өз бетінше жұмысты ұйымдастыруда
баланың жеке қасиеттерін ескеріп, жекелей, саралай оқыту
әдісін пайдаланған дұрыс. Оқушылар өздігінен жұмыс
30
істей білуі үшін, алдымен, мұғалімнің берген үлгісіне
қарай еліктеу негізінде қарапайым тапсырмаларды
орындайды. Мұндайда жұмыстың мазмұнын жасау
әдістерінің бәрін мұғалімнің өзі айтып береді, ал оқушы
– тек орындаушы ғана. Ал егер мұғалім оқушыға бәрін
өзі айтпай, бұрын алған білімдерін қолдануға лайықты
жағдайлар туғызатын болса, сол кезде оқушы өздігінен
ізденіп, жаңа міндеттерді шешуге тырысады. Сондықтан
мұғалім оқушылардың өздік жұмысын ұйымдастырғанда,
алдымен оларды өздігінен жұмыс істеуге дайындайтын
жаттығулардан бастап, кейін мұғалімнің көмегімен
жасайтын жартылай дербес, ең соңында толық өздігінен
жасайтын жұмыстарға үйрету қажет.
Мұғалім
оқушыларға
шамалары
келетіндей
тапсырмалар ұсынады, онда жұмыстың мақсаты, оны
бөлімдер бойынша орындау реті (өзін-өзі бақылау);
мұғалім тексеру үшін алынған нәтижелерді әзірлеу,
реттеу (кері информация) тәсілдері, жұмысты орындау
мерзімі келтіріледі. Мұғалім тапсырманың дұрыстығын,
оқушылардың оның мазмұны мен нәтижесін қаншалықты
түсініп меңгергенін анықтайды: демек, мұғалім
бақылаушы ғана емес, ұйымдастырушы да, оқушының
өздік жұмысын тексеруші де. Мұғалім тапсырма
арқылы олардың таным қабілетін бағдарлайды, оны бір
мақсатқа бағыттап, сапасын анықтайды.
Оқушылар тапсырма алады, меңгерген білім қорына
сүйене отырып, оның мақсаты мен орындау тәсілдерін
ойластырады және ең маңыздысы – жұмысты өздігінен
орындау барысында алынуға тиісті нәтижелерді
бағдарлайды. Содан соң істелген жұмыстың дұрыстығын
үнемі тексере отырып, тапсырманы бөлімдері бойынша
орындайды. Алынған нәтижелерді реттеп әзірлейді
31
(өзін-өзі бақылайды) және жазу жұмысы, цифрлар,
сызулар, суреттер, модельдер, т.б. тексеру үшін мұғалімге
тапсырады. Оқушылардың оқу жұмысының, оқу
әрекетінің жемісті болуы – оқу тәсілдерін меңгеруге
байланысты.
Өздік жұмыс теориясының дамуының ерекшелігі
– әрекетті белсендіруге ықпал етуші оқыту әдістерін
сипаттаудағы әртүрлілік. Соның нәтижесінде көптеген
ұстанымдар туындайды, өзіндік жұмыстың сұрыпталуы
құрылады: а) оқушының объектіні тану барысында
ойлау операциялары; ә) дидактикалық мақсат; б) ақпарат
көзі және оқушыға берілген тапсырмалардың түрі; в)
оқушылардың оқу әрекетінің мінез-құлқы; г) оқушының
танымдық әрекетінің құрылымы.
Сұрыпталу ұстанымдарын тереңірек қарастырса,
ол
өзіндік
жұмысты
жан-жақты
зерттеуге
көмектеседі, онсыз осы теорияның дамуы мүмкін
емес. Өзіндік жұмыстардың логикалық сұрыпталуы
В.А.Добромыслова,
В.В.Голубкова,
Е.Я.Голант
есімдерімен байланысты. Осы тұрғыдан өзіндік
жұмыстар былай бөлінеді:
1. Деректерді бақылау және түсінік белгілерін айыру;
2. Құбылыстардың арасындағы ұқсастықтары мен
айырмашылықтарын құру;
3. Түсініктерді анықтауға және оқығанды жалпылау;
4. Құбылыстар қатарында әдеттегіні белгілеу;
5. Деректердің арасындағы байланысты орнату және
т.б.
Бірақ берілген сұрыптаулар мұғалім мен әдіскерді
қанағаттандыра алмайды. Себебі оқушылардың оқу
әрекетінің мінез-құлқы ескерілмейді және тақырыптан
тақырыпқа көшу жолы көрсетілмейді.
Достарыңызбен бөлісу: | 
