32
Нәтижесінде сұрыпталудың тағы бір түрі пайда
болады. Мұндай сұрыпталу оқушылардың оқудағы
әрекетінің мінез-құлқы бойынша құрастырылған.
Ал ғалымдардың көпшілігі өзіндік жұмыстардың
негізі үш түрін белгілейді – репродуктивтік, таңдамалы-
қайта өндіргіш, шығармашылық.
Репродуктивтік өзіндік жұмыстар ертеде алған
білімдерін қайта өндіруді және қолдана алуды ұсынады.
Таңдамалы-қайта өндіру өзіндік жұмыстары алған
білімдердің көкейтестігімен және оларды жартылай
шығармашылық тұрпатта қайта қараумен байланысты
(оқу-танымдық міндеттерді шешудің жаңа жолындағы
ізденістері және т.б.)
П.И.Пидкасистыйдың ойынша, қайта өндіру мен
шығармашылық әрекеттер бірлікте болса, субъект
объектіні танудағы құбылыс ретінде көрінеді: оқылып
жатқан материалдың құрылымын ұғынуда, қасиеттердің
жүйесін түрлендіруде, өзгерген жағдайда объектінің
белгілерінде, жаңа міндеттерді шешуде, білімдердің
тасымалдануы және көкейтестігінде. Мұғалімнің
тапсырмалары оқушылардың танымдық әрекетінің
динамикасын ескеруі керек. Нәтижесінде мынадай
өзіндік жұмыстар белгіленеді:
1. Үлгі бойынша орындалатын;
2. Реконструктивтік-вариативтік;
3. Жаңалық ашатын;
4. Шығармашылық.
Бірінші жұмысты орындаған кезде оқушы көрсеткен
үлгі бойынша, белгілі бір іс-әрекеттің жолын ұғынады.
Тапсырмаларды
нұсқаулар,
белгілі
формулалар,
теоремалар арқылы орындайды.
Реконструктивті-вариативтік
өзіндік
жұмыстар
33
оқушылардың алған білімін қолдануға ынталандырады,
сонымен қатар білімі тереңдей түседі. Тапсырмалар тек
шешімнің жалпы ұстанымдарын ғана көрсетеді.
Мысалы: анықтаманы оқу, сұрақтарға жауап, мәтін
бойынша жоспар құру, материалдарды негіздей отыра
кесте, схема, графиктер жасау.
Өзіндік жұмысты ұйымдастыру формалары: жеке
оқушы, топпен жұмыс, барлық оқушылармен.
Әр топтың бір басшысы болады – үлгерімі жақсы
оқушы. Ол білмегендерге кеңесін беріп, көмектесіп
отырады. Топ бойынша өздік жұмыс істегенде әр топ
келесі топқа өз сұрақтарын кезекпен қояды. Мұнда
оқушылар үйде өз беттерімен сұрақтар, сызбалар,
плакаттар, суреттер, сөзжұмбақтар дайындап әкеледі.
Сұрақтың жауабын өздері біліп, дәптерге не бір параққа
жазып қояды.
Өздік жұмыстар әр сабақта міндетті түрде жүргізіліп
отыруы қажет. Өз іс тәжірибемдегі бірнеше жұмыстарға
тоқталып өтсем: диктант жұмысын жүргізгеннен кейін,
алдарына «Өзіңді тексер» жадынамасын беріп, сол
бойынша жұмыс істейміз. Тақырып бойынша бақылау
жұмысын жазғаннан кейін жіберілген қателермен
жұмыс жасаймыз. Қате жіберілген тапсырмаларға ұқсас
мысалдар алып, нұсқалар бойынша жаттығулар жасаймыз,
оқулықтан ереже іздеп, тауып, оқуға тапсырма беремін,
оқушы өз қатесін тауып алады.
«ң» дыбысына байланысты жұмыстар.
1. Сөздік диктант: «ң» әріпінің астын сыз.
2. Көру диктанты: «ң» әріпі бар сөзді есте сақтап
жазу.
3. Шығармашылық диктант: көп нүктенің оры-
нына «ң» немесе «н» әріпін қойып жаз.
34
4. Терме диктант:
• журнал, кітаптардан «ң» әріпі бар сөздерді
жинақтау;
• аталған сөздердің ішінен «ң» әріпі бар сөздерді
ғана теріп жазу.
Сөздік қорларын молайту.
1. Әңгіме бойынша жұмыс:
• Не ұнайды?
• Неге ұнайды? Қандай жауап таптың?
• Менің суретімнің тақырыбы не?
• Мен ол туралы не білемін? Мен нені айтуым
керек? Мен оны мақтаныш ете аламын ба?
2. Сұрақ -жауапқа құралған хат:
Кім? Не?
Қай жерде?
Не істеді?
Ол не айтты?
Адамдар не деді?
Оқиға немен тыңды? («Компас», «Ағаштар неге
ашуланады?»).
3. Сурет бойынша әңгіме құрастыру.
4. Шығарма жазу:
• жоспар бойынша;
• тірек сөздер арқылы;
• дайын мәтінді аяқтау;
• еркін тақырыпта.
V.
Оқу
үдерісінде
оқушылардың
өзіндік
жұмыстарын ұйымдастыруда мұғалімнің рөлі.
Қазіргі кезде Қазақстан мектептерінде педагогика-
лық үрдістің сапасын көтерудің бай тәжірибесі
жинақталып келеді. Солардың бірі – педагогикалық
үрдісте оқушылардың логикалық ойлау қабілеттерін
35
дамытуда өзіндік жұмыс түрлерін ұйымдастыру.
А.Байтұрсынұлының пікірі бойынша, бала білімді
тәжірибе арқылы өздігінен алуы керек. Мұғалімнің
қызметі – оның білімі, шеберлігі ұзақ жолды қысқарту
үшін балаға жұмысты әліне қарай шағындап беру мен
берік белгілеген мақсатқа қарай түзеп отыру керек.
Оқушылардың өзіндік жұмыстарының мән-мағынасын
ұйымдастырудың тәсіл-амалдарын бір ғана белгімен
сипаттауға болмайды.
Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру
мұғалімнен шығармашылықты, шеберлікті; жоғары
әдістемелік дайындықты талап етеді. Өзіндік жұмысты
ұйымдастырудың негізгі шарттары мыналар:
- мұғалімнің нақты тапсырмалар беруі;
- жұмысты орындаудың уақытын белгілеу;
- мұғалімнің басқаруымен оқушылардың дербес-
тігінің өзара байланысы – олардың жұмысты өз еркімен
және қолдарымен істеу, оған әсер ететін мотивтер;
- өзіндік жұмыс барысында орындалатын есептердің
мазмұнын оқушы түсінуі керек;
- оның орындалуы жайлы оқушыларға нұсқау беру
керек;
- жұмыстың орындалуын қадағалау керек;
- өзіне-өзі талдау жасау, байқау;
- оқушылардың жұмысын тексеру, қателерін
анықтау.
Оқушылардың өзіндік жұмысына, мұғалімнің
тапсырмасы бойынша, өздері жоспар жасап, істің
тәсілін анықтап, оның нәтижесін бағалап орындайтын
жұмыстары жатады. Сонымен қатар, оқушылардың
өзіндік жұмысының жоғары түріне олардың өз еркімен
жаңа амал-тәсілдер қолданып жасайтын шығармашылық
Достарыңызбен бөлісу: | 
