цулын-тай цацтыгып цулап, цальт та келедй..» деген тусца дейт белгтент
алынды.
«Барщин аялдамада» талкылауга б1рнеше сурак усынылады. Бертин
белж окылганнан кешн сыныпка мэтш мазмунын менгергенш аныктау
максатында темендепдей сурак-тапсырмалар койьшады:
1 .Эцпмеш баяндаушылар ктмдер?
2.Жалпак балуан жорыкка кандай максатпен аттанды?
3.«Жнтттер, тес айылды бос, арткы айылды аямай тартьщдар...» деген
сездщ мэш кандай?
4. «Манадан оты езепм е етш келе жаткан кыз, содан кешн аркама
жабыскан келбакага уксап суп-суык болып сала бердт..» дегенд1 калай
тус1нд1цдер?
Сурак бойынша талкылау аякталган соц окушылар екшгш белж т1 окуга
ойысады. Екшгш белж:
«...Жылцътыц жатцан ж ертен жарты кеш шыццан
кезде артымыздан ж улындай боп цара квртдй Аццан ж улдыз ба дерсщ,
квздг агиып-жумганша келт араласып та цалды..»
деп басталып, —
«...Омгртде эйелден мундай сез естймеген эумесер Кейт былай депт1 сонда:
-
Эйел еркекке цатындыцца жаралган. Б1здщ далада одаи басца не
бтпредх олар? Дызды сатып алсац да цатып, тартып алсац да цатын...
137
Ж т т т ер, мына цатынныц свзт цойдырып, взгн де ала журешк. Теретт
тезек бгздщ елде де бар! - дейдг...»
деген туска дешн окылады.
«Екшш! аялдамада» да сурак-тапсырмалармен жумыс журпзш едк Максат
- мэтш нщ 1XIIк] мазмунын терец мецгерту. Окушынын; назарынан тыс калган
кейбхр детальдарга кецш аударту.
1 .Барымташылардьщ соцына тускен кугыншылар юмдер?
2.Е
к
!
нш
! кугы нш ы ны ц !с-зрекетш ен не ацгарылады?
З.Ойел неше колдан етедх?
4,«1\ызды сатып алсац да катын, тартып алсац да катын...» Эйелдщ
сол когамдагы рел1 кандай?
Ушщци б е л к : «...
Манадан ойга квм т п, тунжырап отырган Жалпац
таудан цулагандай цулап отыр екен...»
деген тустан басталып,
«Жалпацтыц
соцгы свзт естуг-ац м уц екен, бгрг сары атца, бгрг торы бестгге мгтп, екг
эйел ойнап шыга бердг...»
деген сейлеммен аякталады.
«Ушшцп аялдамада» койылатын сурактар:
1. «Манадан ойга кем ш п , тунжырап отырган Жалпак таудан кула
га пдай кулап отыр екен» деген сездщ мэнщ аш.
2. « С е т батыр деп жумсайды да, меш катын деп жумсайды: айырмасы
осы-ак» деген создан мэнш тусиадр?
3. «Сен кезхмнщ окырасын алып, шымылдыгын аштыц» деген сездщ
мэш кандай?
4. Эйелдщ портретшен не байкалады?
5. «Тушлген кабагынан, от жанган кезшен жаныц шошырлык.
Жалынган жок, саскан жок, кырык жн ггп билеп экетп».
«Уипшш аялдамада» мэпннш мазмуны толык дерлш игершедх. Тек
окиганыц шеш1М1 гана купия. Э цпм е шеипмшщ тосын арнага бурылуы
окушы шыгарманы дербес окыганда ацгарылмай, кемесю калатын кездср!
болуы себепт! эцпм е шеиймш алдын-ала сыныптьщ талкылауына усынамыз.
Ягни, «шыгарма калай аякталады деп ойлайсындар?», «0здерщ жазушы
ретшде шыгарманы калай аяктар ед1ндер?» деген сауал тевдрегшде эцпме-
сухбат журпзелш. Сыныптан бхрнеше шюр туындауы занды. Содан кейш
гана жазушыныц шеипмш окуга тертшип аялдамага аяк басамыз.
Э цпм е соцы:
«...Бгр кезде эйел, сар цасца атгпы ц а т тоцтатып,
артына бурылып:
- Керей деген ел кврсецдер, сэлем айт, Жалпац деген батыр кврсецдер,
сэлем айгп! - дедг де ж внеле бередг. Эйелдг аттандырган бойы тура кеп
турган Жалпац балуан гурс етт цулап тустг. Бгз де сонда гана есгмгздг
жинстпыз. Айтып-айтып не керек, жылцы да цалып, Жалпацты суйеп елге
эрег! жеткгздт, - дедг.
- Шгркгн, эйелдщ де эйелг екен, - деп Жанай балуан ылги айгггатын едг, - деп
Эйтглес царт сащ чы н тагы бгр салалап цоятын едг...»
Тертшип аялдамада окушылар шыгарманыц аякталу тусынан кутпеген
жазушы шеипмш оки отырып, эцпмеш басынан тагы бгр саралауга кеш ед1.
Бул удерюке мугалхм катыспай-ак, окушылар езд(-ез1 кызу талкылап кетедь
138
«Аялдай отырып окыту» эдюх аркылы шыгарма мазмуныныц терен
менгерхлетшх бул эдютщ тихмдш пн байкатады.
Э цпм еш сыныпта окытудын т ш м д ш п б1рнеше кырынан байкалады.
Бхрщшщен, аталган энпмснщ т ш н щ кур д ел ш п , кейбхр туракты тхркестер
мен фразалык оралымдардьщ к е п п п терец кабылдауына б1ршама киындык
тудырады. Мэселен мэтшде «
1ртт сабасындай грктген молда», мен
саудагерлер Рамазанга соцыр Эйпйлес ест кундердщ эцглмеан шертт отыр;
«Тот басцан эцг'шеш жанып-жанып жацартып, жапт-жулт еткгзедг»;
«Ест кундердг тымацтай булгап, тецкерт-твцкерт алады», «Ж т т т ер,
тес айылды бос, артцы айылды аямай тартыцдар...», «Манадан оты
взеггме втгп келе жатцан цыз, содан кешн арцама жабысцан келбацага
уцсап суп-суъщ болып сача берди..», «Шолпан
м ацдат а келт, уркер
жамбасца таянганда»
т.б. арнайы гокталып аныктайтын сез колданыстары
молынан ушырасады. «Аялдай отырып окыту» эдюх бойынша мэтш деп
осындай курделх сез о рал ым дары мен пркестердщ мэн-магынасы анык-
талады.
Еюншщен, энпменщ композициялык курылымы да коп кабатты болып
келедх. Себебх шыгарманьщ хшшде бхрнеше уакыт кещстхп байкалады.
Оцпмешмпн ш епш с жасауы, келесх бхр кейхпкердщ бастан кешкешн
эцпмелеух, баяндауы кездеседх. Окырманныц окига желхсхн, 1шк! курылы-
мыныц аражхпн дурыс аныктауы уипн де аялдай отырып оку аркылы
ж урпзш етш сурак-тапсырмалардын кемегх мол.
Ушхншхден, шыгарманьщ тутас композициялык курылымына талдау,
шыгарма мазмунын терен м ецгерт, келесх сагаттарда образдык талдаулар
ж урпзу ушш кемектеседх.
Тужырымдай айтканда, «Оку мен жазу аркылы сын тургысынан
ойлауды дамыту» жобасыныц эдебиетп окьпуда тш м д ш п
мол. Б ш м
алудын басты тетхктершщ бхрх оку мен жазу екендпт белгш . Э дебиетп окыгу
да оку мен жазу эрекеттерхмен тыгыз байланысты. «Оку мен жазу аркылы
сын тургысынан ойлауды дамыту» б ш м кабылдаудын осы ек1 Ьдешс кезш
топтык хс-эрекеттер непзш де
даму багытына
уштастыруды кездещц.
Тулганыц езш дж ойлауы мен шыгармашылык мумкшджтерще улкен жол
ашады.
«Оку мен жазу аркылы сын тургысынан ойлауды дамыту» жобасы
эсхресе казак эдебиетш
окытуда тихмдх технология ретшде
мол
мумюнджтерге жол ашады. Эдебиет пзнш щ онер пэш ретш деп табигаты
ерекше. Окушылардын езхндхк пшрх мен кезкарасын калыптастыруда адам
танымы мен тапгамын калыптастыруда улкен рел аткаратын пэн. Эдебиет
пэнхн окытудыц басты мшдеттершхц бхрх - мэтшдх окыту, таньпу,
1дыгармашылык жумыстар уйымдастыруда «Оку мен жазу аркылы сын
тургысынан ойлауды дамыту» жобасыныц курылымы, эдхс-тэсхлдер кешенх
эдебиетп терен мецгертуге тихмдх. Ш эк1рттердщ эдебиет пэнше деген
кызыгушылыгын арттырады, тулганьщ 031 н дамытуына,
ш ш 1иыгарма-
шылык куатын еркш падалануына, терец б ш м алуына жагдай жасайды. Бул
жоба б ш м берудщ жаца философиясына, жуйесхне сэйкес келедк
139
«Оку мен жазу аркылы сын тургысынан ойлауды дамыту» жобасы
аркылы б ш м беру угымыныц е зш д к кезкарасы аукымы кенейе туседт
«Сын тургысынан ойлау» деген сездщ ез1 кец, ойлау, аукымды ойлау
т.б. жалпы алганда окушыньщ ой-ерюш дамытатын эрекеттер курылымы
екещцпн тус!нд1ред1.
1
.Окушылармен жумыс (стеуде устазды жаца децгейге бшктетед);
2.0куш ыньщ ой белсен д ш п н артыру угымын кецейтедт Барлык оку
1С-
эрекеттерн тш мд1 арнага багыттайды;
З.Бугш п б1л1м беру жуйесшде окушыньщ
оку мен жазу аркылы
дамуына жол ашады;
4.0куш ыларды шыгармашылыкка багыттау
барльщ сабактарда,
уздкс!з ж у р п зт е т ш мшдеттер екендкш айкындайды.
5.Окушыларды уздксгз б ш м алуга багыттау жолдарын танытады т.б.
ов;у удерюшщ ТИ1МД1 жолдарын нускайды.
0
Достарыңызбен бөлісу: |
