Б. Д. Жумакаева к азак эдебиетш окыту эдктемеа Окулыц «Кыздар универси тет!»

тэртчбш кайталау сиякты тапсырмалар орындалады. Окушылардын басты 
максаты - акпаратты жадында сактау жэне 1здеу болып табылады.
«БЫ м » д е ц г е т - таным мен ойлаудъщ баска децгейлерипц не; !зш 
курайды, ейткеш онсыз калгандарыньщ жузеге асуы мумкш емес. Абайдыц 
елещн жатка бшмей оныц керксм/цк ерекшелпсгер! мен окырманныц щ ш
жан дуниесшде кандай сез^мдер ту'дыратындыгы туралы ой толгап немесе 
шыгарма жазу мумкш емес.
Алайда мугалшдер бул децгейге катты назар аударып, оны оку 
у'дерюшщ, оныц ш ш д е сабактыц непзш де айналдырады. Сабактьщ ету 
барысын орташа есеппен ал гаи да 80 % есте сактау мен жаттау, кайталау мен 
тану тапсырмалары курайды екен. Ал бул жагдай мынандай жагдаяттарга 
алып келедк
- К^айталау немесе жаттау тапсырмалары непзш ен окушылардан 
белсенд! эрекеттерд1 талап етпей, олардыц сабактагы бэсенднлне жол бередг
- Окушылар сабак такырыбыиа ынта мен кызыгушыльщ таньплайды. 
демек олар сабактыц нэтижелерше де кульщсыз болады. Сол аркылы олар ез 
бш м ш е, ездерщ щ парасаттык дамуына деген жауапкерш ш кт1 корсетпойдг
-Б у л децгейдеп сурактардыц 61 р гана дурыс жауабы болгандыктан, 
олар окушылардыц ой толгауы мен пш рталастыгын кажет етпейдт
- Бул децгейде бершген тапсырмаларды 
орындау кайталауга 
непзделгендктен, окушылар озшд!к ой мен идея, пиар мен кезкарас, 
тужырым мен дэлелдерд] 1зденуге умтылмайды. Ал ез кезепнде бул жагдай 
дербес тулганыц ретшде дамуына септилн типзбейд!.
2) 
Б. Блум таксономиясыныц екшпп децгешн «тусшу категориясы» 
курайды. Гус 1 ну деген1М1з - мэлгметп таныс, аньщ куйге ауыстыру аркылы 
езш дж тусппк калыптастыру. Бул децгейде окушылар маглуматты тек есте 
сактамайды, олар оныц аукымы мен келемш улгайтпаса да, сол берьтген 
мелшерде баскаша кылып керсетедг Олар есте сактаган мэл1меттерд1 баска 
жуйеге турленд1ред1. Окушылар есте сактаган мэл1меттерд1 баскага ж е т т у
жолдарын айкындайды, уксастыктар пен айырмашыльщтарды аныктайды, 
салыстырады, нэтижелерд! сурегтейд1.
Бул децгейдеп тапсырмалар 
«Б ш м » децгешмен салыстырганда, 
окушылардан белсендш кт1 талап етед!. Олар акпаратты ездерше таныс 
жуйеге кенпрш, турленд1ред! де, сол аркылы оны есте сактауды жаксартады.
Тусшу категориясын торт топка белуге болады.
1 Л уангцрме 
(интерпретация) ~ окушылардыц 
кары м - катынас 
барысында н е п зп идеяларды аныктауы жэне олардыц езара байланыстарын 
кел41 рул. Эдетте ек( нысанныц ерекшелжтерш салыстырганда, уксастырганда 
немесе б1р-б1рше карсы койганда, окушылар оларга белгип бгр магына беру 
аркылы ездерщ щ тусшшш керсетедг
Тусшдгрме эдетте «Калай?», «Нелжтен?» сурактарына жауап беру мен 
«Салыстырьщыздар», «Айырмашылыгын керсетвдздер» 
тапсырмалары 
аркылы жузеге асады.
129

2.Аударма (трансформация) - магынасын сактай отырып, окушьшардыц 
идеяларды кандай да б!р белгшеу жуйесшен ездерше таныс жуйеге немесе 
к алы и ка ауыстыру.
М унда мынандай тапсырмаларды келт1рсе болады: мэлхметп ез сез 1 мен 
мазмундау немесе кыскаша келиру, сезбен бершген тапсырманы кесте, 
график, диаграмма туршде керсету.
3.М ы салдар - мэлтметп, ойды дурыс ту сш гещ ц кп керсету уш ш
практикадан алы нган фактшерге ж уп н у, соларды келт
1
ру.
Эрине, окушылар мысалдар келт1ргенде, сабакта мугал1м айткан 
мэт1меттер мен окулыктарда керсетшгендерден баскаларын айтканы дурыс, 
ейтпеген жагдайда олар кайтадан «Бш м» децгейше оралады.
4.Аныктамалар - атау немесе тусшнспц магынасын ез сез!мен жетюзу, 
таныс жэне туспнкт! сездермен аныктама туршде тужырымдау.
Мунда да окушылар окулыкта немесе создпсге бершген аныктаманы 
жатка айтпай, езш дж тургыдан угым немесе кубылыстыц аныктамасын 
ездерше таныс ор! тусппк'п сездермен курастырады.
3) 
К^олдану - кандай да б!р жагдаятты шешу ушш мэл1метп ю жузшде 
колдану, жузеге асыру. Бул децгейде окушылар мугал1мнщ кем еп н ш таныс емес 
жагдаятты е зд тн ш е шешу керек. Мунда корытынды мацызды мэселе болып 
калмай, сонымен б1рге шеипм !здеу удернлнщ ез1 де мацызды болып танылады: 
окушьшардыц шеипм 1здегеш шеиймнщ езшен де мацызды болуы мумкш. 
Колдануда окушылар тарапынан мынадай эрекеттер аткарылады:
- Жагдаятпен танысады.
- Жагдаят мулдем таныс болмагандыктан, ол жан-жакты карастырылады. 
-Б у л жагдай «Б ш м » децгейше сэйкес келедь
- Жагдаяттыц ерекшелжтерш аныктайды.
-Ж а гд а я т баска да уксас мэселелермен салыстырылып, сол аркылы оныц 
ерекшел1ктер1 айкындалады. Бул эрекег «Тус1ну» децгешндеп эрекеттерге 
уксайды.
- Шеипм кабылдайды.
- «Калай жасаймын?», «Не ютеу керек?» деген сурактарга жауап беред!.
- Шегшмд! жузеге асырады, колданыска туаредь
- Бул шеипм аныктама, ереже кушнде келт1ршед1,
Мысалы, окушылар кандай да б1р мэл1метп жатка бшедг Олар, мэль 
м етп ез сез1мен тусш д1рш немесе баскаша керсетш берш, оныц баскалардан 
айырмашылыгы мен уксастыктарын айкындайды.
Ещц окушылар осы мэл1метп накты б!р колданыста керсетедк ереже 
немесе аньщтаманы колданып жаттыгу орындайды, жагдаятты шешедь 
Бул децгейге мынадай тапсырмалар мен сурактар жатады:
- Калай колдануга болады?
- 0 здерщ1з жасап корпиздер.
- Не бш пщ з келед!?
- Калай жасау керек?
- Кесте, граф ик жасацыздар.
130

4) Талдау.
Мэселен «колдану» децгеш шеипм кабылдау ушш курамдас белктерд! 
б1рпшрсе, «талдау» децгеш, керюшше, бутш, тутас нэрсеш оныц калайша 
курылгандыгын туащ ц ру максатында курамдас белктерге белуд1 нускайды. 
Эдебиет сабагында мэтш талдау, образдык талдаулардыц барлыгында д е р л к
пайдаланылады. Бул децгейде зертгеу нысаны белгш бхр нэтижеге жету у птш 
калайша б1рге жумыс жасайды. Окушылар жауап беру ушш ой козгап, ез 
жауаптарыныц логикалык тургыдан м ш аз болуын кадагалау керек.
«Талдау» децгешнщ «тусшу» децгешне уксастыктары бар. Тусш ж -
нэтижеш суреттеу, сипаттау, ал талдау - нэтижеге калайша жеткендп ш 
туащ цру.
Талдау сурактары мен тапсырмалары:
- Н е п з ш тану - аукымды эр! бутш курылымды курамдас белктерге 
ж ктеу, сол аркылы бершген мэл1метп 

жүктеу 11,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: