Эдеби жанр угымын цалыптастырудыц дидактикалык, мацсат

эдеби-ториялык б ш м мазмунын игерту жолдарын карастыру эдебиетп окыту 
эдю тем еа саласындагы езекп мэселенщ бхр!.
Ш ыгарманьщ керкемдж куатын тану, одан эстетикалык лэззат алу 
б елгш б1р дэрежеде окушыньщ эдеби теориялык бш м ш е, шыгарманьщ теп
мен турш тани бшу кабшетше де катысты екенд1п даусыз. Жалпы б ш м
беретш мектептердщ алдына окушыларды бэсекеге кабшетп тулга етумен 
катар, оларды кузыретп азамат болуга бешмдеу талабы бар. Оган кол 
жетюзуде эдеби туындыны талдап-окьпудын бала ом]рше типзетш пайдасы 
мен бага жетпес мацызын зерттеупп галымдар, э;йскерлер ез ецбектершде 
жан-жакты дэлелдеген. Б у п н п тандагы б ш м беру саласыныц басты мш дсп -
окытудьщ сапасын арттыру, сабактыц тш м д ш п н кетеру. Осы ретте орта 
мектепте керкем шыгарманы окыту аркылы эдеби-теориялык б ш м берудщ 
эдю тем елк жолдарын, окытудьщ дэстурл1 эдютер1 мен тэсшдер1, жаца 
технологияларды утымды пайдалану жаксы нэтиже беретш дю айкын.
Орта мектепте керкем шыгарманы тур мен мазмун б1рл1пнде окытудьщ 
тш м д ш гш камтамасыз ететщ непзп 
шарттар, окушылардыц эдеби- 
теориялык бш1м1 мен сол бш1мд1 ю жузшде колдана бшу б кип мен 
дагдыларын калыптастыру аса мацызды. Керкем туындыны окытуды 
тутастыкта журпзу, эрб1р керкем бейнеш шыгарманьщ букш кешпкерлер 
жуйес)мен, коршаган ортамен, когаммен, жазушы ойы, авторлык устаныммен 
байланыстыра, шыгарманьщ идеялык-саяси багытымен кабыстыра карастыру 
б ш м алудыц нэтижесш камтамасыз етедг
Мектепте эдебиет теориясынан машмет беруде кезделетш максат пен 
кезекте турган м1ндет - окушыньщ эдеби-теориялык мэселелер жайындагы 
угымдарын 
калыптастырып, 
соныц 
нэтижесшде 
оларга 
эдебиеттану 
гылымыньщ непзш ен б ш м беру. Бул мш детп тек жалан эдебиет теориясын 
окыту мен орындап шыгу мумкш емес. Демек, эдеби-теориялык мэселелер 
керкем эдебиетт!, соныц ш ш д е эдеби шыгармаларды окып уйрену непзш де 
жузеге асады. Нэтижесшде эдеби б ш м мен тэрбиелк удерю б1ршеп-61р1 
ажырамай, окшауланбай езара жымдасып б!р тутас жуйемен ж у р п зш п
отырады. Муныц 
вз\
эдебиет теориясы мектепте дербес пэн ретшде окылмай, 
багдарламада камтылган оку материалы непзшде журпзшедГ Эрине, кейб|р 
курдел1рек эдеби-теориялык угымдар кейде, етшген жэне е т ш п отырган 
эдеби материалдыц непзш де ез алдына дербес сабак ретшде окылуы да 
мумкш. Будан эдебиет теориясын окытудьщ н еп зп принцишне келетш зиян 
жок, кайта окушылардыц оку материалдарын толык туан уш е жагдай 
тугызады.
Непз1нде мектеп багдарламасында эдеби жанрдьщ барлык тур1 д е р л к
окытылады. Эйтсе де, бупнде мектеп практикасында эдеби-теориялык б ш м
ж ецш детш п б ер ш п жур. Оныц б1р себеб] мектептеп эдеби б ш м н щ максат- 
мшдеттерш жете тусшбеуден туындайды. Мэселен, жалпы б ш м стандарты 
мен оку багдарламасында1 орта б ш м децгешнщ езшде «...окылган
1 Казак эдебиет
1
пэш бойынша казак мектептерше арналган багдарлама. V - IX, X -
XI сыныптар, - А., 2013.
142

шыгарманьщ ои казыгы, сюжет:, композициясы, жанрлык сипаты, кешпкер- 
лер1, ондагы халыктык одет-гурыи. салт-дэстурлер ке р тю и табигат суреп 
шыгармадагы адам герш ш к мэселелер, сез кол даны стар зерделешп, окушыны 
кызыктыратын окигалар жайлы п ш р алмасуга кец орын бершедЬ> делшген.
«Казак эдебиетЬ> оку пэншщ мщдеттер! ретшде де «окушыларга тел 
эдебиеттщ улттык сипатын, ондагы халыктыц эдет-гурып, салт-санасыньщ 
кершюш, жанрлык, сти л ьд к ерекш елктерш , керкем туындыныц идеялык- 
адамгерш ш к мэнш тусшдору; керкем шыгармадагы мазмун мен форма 
тутастыгын, тарихи-эдеби мэл!меттсрдщ непзш жэне эдебиет теориясын 
мецгерту; эдеби-теориялык б ш м ш сауатты колдана алу, ауызша жэне 
жазбаша тш ш дамыту»1 деген мэселелер койылган.
Эдебиеттщ тарихи курсы жаратылыстану багыты мен гуманитарлык 
багытка ж ктелуш е байланысты базалык децгейдщ 10-11 сыныптарына 
арналган оку багдарламасында «казак эдебиеп туралы жалпы угымдары бар, 
окырмандык 
мэдениетшщ 
непздер! 
калыптаскан, 
керкем 
туындыны 
рационалды жэне эмоционалды мецгере алатын, 

жүктеу 11,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: