бас тартса, бұрын жасаған жақсы істері жойыл-
майды. Ол туралы үкім Аллаға тән»
601
.
Бірде үйлену мәселесінде қыздың пікірін алып-ал-
мау туралы сұрайды. расулалла (саллаллаһу аләйһи
уә сәлләм):
– Әрине, қыздың пікірі алынуы керек, – дейді.
– Қыз ұялып ештеңе дей алмаса ше?
– Бұл жағдайда қыздың үндемеуі оның келіскенін
білдіреді
602
.
әйелі екенін білдіретін риуаятты да осы тұрғыда қарастыруға бола-
ды. Қараңыз: Бәйхақи, сүнән 5\330, 331 (10579, 10580), абдурраззақ
мұсаннаф 8\185
601
Бақара, 2\228, 275, Қараңыз: Дарақутни, сүнән 3\52 (211), Бәйхақи,
сүнән 5\330, 331 (10579, 10580), абдурраззақ мұсаннаф 8\185
(14812, 14813)
602
Бұхари, никах 42 (4883, 4884), Икрах 3 (6547), мүслим, никах 65
(1420), нәсәи, никах 34 (3266)
Айша - ғылымның қайнар бұлағы
367
алла расулы (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм)
әрдайым көршілермен жақсы қарым-қатынаста болу
керектігін ескертетін. Осы жөнінде бір кісі:
– менің екі көршім бар, сыйлық жасасам ең әуелі
қайсысына берейін? – деп сұрайды.
сонда пайғамбар:
– Есігі өзіңе жақынырағына бірінші бер, –
дейді
603
.
Хазірет айша ғылым дегенде ішкен асын
жерге қоятын. Бір мәселенің нәтижесі өзіне қарсы
шешілетінін білсе де сұраудан тартынбай ақиқатты
анықтағысы келетін. Ила оқиғасына жиырма тоғыз
күн өткен соң пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи
уә сәлләм) шаңырағына келеді. Хазірет айша жарын
тура бір айдан кейін келер деп шамалап жүрген еді.
Пайғамбарымыздан:
– Тура бір ай келмеймін деп кетіп едіңіз. мен әр
күнді санап жүрмін, бүгін жиырма тоғызыншы күн?
– дейді.
Дәл осы күні қандай да оқыс әрекет екеуінің ара-
сына қайтадан жік түсіруі мүмкіндік еді. Бұл жерде
анамызға сақ қарап, сыпайылық таныту керек болып
тұрды. алайда, мұндай жағдайда да ақиқат үшін
еш нәрседен тайсалмайтын анамыздың ғылымға
деген сүйіспеншілігі бәрінен жоғары тұрды әрі осы
құштарлығы нәтижесіз қалған жоқ. Өйткені, алла
расулы (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) болашақта
фиқһ саласында көптеген мәселенің шешімі үшін
негіз болатын мына жауапты берді:
603
Бұхари, шүфа 3 (2140), Хибә 15 (2455), Әдәб 32 (5674), Әбу Дәуіт, Әдеб
132 (5155), ахмад ибн Ханбал, мүснад 6\175 (25462), 6\239 (26068)
Барша мұсылманның ардақты анасы
−
хазірет Айша
368
– Бір ай көбіне жиырма тоғыз күннен тұрады!
604
Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм)
жалпы бір айдың қанша күн екенін айтқаныменен,
әрбір айдың бір-біріне тең екені жайлы жақ ашпаған
еді. Әр ай жиырма тоғыз күннен тұрады деп түсінген
бір сахабаның бұл қателігі анамыздың құлағына жет-
кенде ол:
– алла Әбу абдуррахманды кешірсін, расулалла
«Бір ай көбіне жиырма тоғыз күннен тұрады»
деген,
– дейді
605
.
Әр қадамын алланың бұйрықтарын орындаумен
басатын анамыз жеке өмірінде де істің жеңілін емес
қиынын таңдайтын. мысалы, ол намаз оқығанда
мусхафқа қарау, нәпіл намазын оқығанда ұзақ дұға
жасау қысқартып оқуға рұқсат болғанына қарамастан
сапар барысында намаздарды төрт рәкаттан оқу,
қайтыс болған адамды сол жерге жерлеу, тауапта
әйелдер мен ер кісілердің араласпауы, сондай-ақ,
бүлік кезінде әйелдердің мешітке келмеуі сынды
мәселелерді жеке өмірінде жүзеге асырған
606
.
Бұлардың барлығы фиқһ ғылымын еркін
меңгергендігін көрсетеді. Бұны айналасындағы са-
хабалар жоғары бағалайтын. Әбу сәләмә ибн аб-
дуррахманнан
607
табиғиннің үлкен имамы хазірет
атаға дейін бірқатар ғалымдар әрдайым оның осы
604
Бұхари, саум 11 (1811), Бәйхақи, сүнән 7\38 (13047). Қамари айлар
көбінесе 29 күн, 30 күн сирек кездеседі. алла расулының осы сөзді
айтқан айы шынында да 29 күн болатын.
605
ахмад ибн Ханбал, мүснад 2\56 (5182), 6\51 (24292)
606
Қараңыз: санани, мұсаннаф 2\420, 451, 570, 3\517, 5616 5\25, 67,
нәдәуи, сирату сәйидәти айша 275
607
Қараңыз: Ибн сағд, Табақат 2\375
Айша - ғылымның қайнар бұлағы
369
қырын бағалап, фиқһты терең түсінуде айша ана-
мыздан асатын адам көрмегендерін айтады
608
. Әбу
Омар ибн абдилбар сияқты кісілер хазірет айшаны
өз ғасырының теңдессіз тұлғасы деп сипаттаса
609
,
Қасым ибн мұхаммед сияқты кісілер анамыздың
әсіресе хазірет Әбу Бәкір, Омар мен Османның
халифалық жылдарында жеке дара пәтуа айтушы
болғанын тілге тиек етеді
610
. Өйткені, ол кездері Бас-
радан шамға, Куфадан мысырға дейін әр қиырдан
мәдинаға ағылған жандар діни сұрақтарын анамызға
қоятын. Келе алмағандар хатқа салып, сыйлықтарын
қосып сұрақтарын жіберетін. ал, ол болса қасындағы
шәкірті айша бинти Талхаға жауап жаздырып,
сыйлықтарымен бірге оларды иелеріне жіберетін
611
.
Кәлам
аллаға қалтқысыз сенген мүминнің сенім
негіздерін белгілейтін өлшем Құран мен сүннет екені
күмәнсіз, ал осы екі негізгі қайнар-көзді ең жақсы
білетін жан айша анамыз болатын. Бар білгендерін
осы екі қайнар-көздің өлшеміне салып қарайтын.
Бұлай жасауды оған алла расулы үйреткен еді.
Әсіресе Құранға қайшы келетін мәселелерге
өте мұқият қарады. миғраждан кейін абдулла ибн
аббас секілді сахабалар расулалланың Жаратушы-
ны көргені туралы пікірді түрлі мәжілістерде күн
тәртібіне әкелді. сүйенетін басты дәлелдері:
«Ол
608
Ибн Хажар, Исаба 8\18
609
Зәркәши, әл-Ижабә 9
610
Ибн сағд, Табақат 2\375
611
ахмад ибн Ханбал, мүснад 6,93 (24667), 95 (24685), 173 (25446), 258
(26255), Бұхари, әл-Әдәбул муфрад 1\382 (1118)
Барша мұсылманның ардақты анасы
−
хазірет Айша
370
Достарыңызбен бөлісу: | 
