Н АУҚАСТЫҢ ЖАЛПЫ ЖАҒД АЙЫН БАҒАЛ АУ

56 
Науқастың жалпы жағдайын кҿңіл-кҥйінен айыра білу керек. Себебі, кейде аурудың 
кҿңіл-кҥйімен жалпы жағдайы бірдей болып келеді, бірақ кҿбіне бҿлек екені анықталады. 
Мысалы, кейбір аурулар кҿптеген шағымдар айтады, бірақ жалпы жағдайы қанағат-
танарлық болып қала береді. Керісінше кейбір аурулар ешқандай шағым айтпайды, бірақ 
жағдайы қатқыл болуы мҥмкін де, қарқынды емдік шаралар қолдануды қажет етуі мҥмкін. 
Ҽсіресе, жаңа туылған науқас нҽрестенің жалпы жағдайын бағалау қиын болып келеді. 
Ауру 
баланың 
жалпы жағдайының 
ауырлығын 
ҥш 
дҽрежеге 
бҿледі: 
қанагаттанарлық, орташа, ауыр.
Кейбір жағдайларда науқастың жағдайының нашар екендігіне кҿңіл бҿлу ҥшін 
«қатал», «мүшкіл» 
немесе 
терминальды (предагональды) 
деген терминдер қолданылады. 
Аурудың жағдайын дҽрігер ҽрбір қараған сайын бағалауы керек, ҿйткені, науқастың 
жағдайы кҥн сайын емес минут сайын ҿзгеруі мҥмкін (ҽсіресе жаңа туылған жҽне сҽби 
жасындағы балаларда). 
Акушерлік жҽне педиатриялық тҽжірибеде жаңа туылған нҽрестелердің жағдайын 
Апгар шкаласы бойынша бағалайды (тиісті бҿлімді қара). 
Балалардың жалпы жағдайын бағалауда 2 негізгі шектер (критериялар) 
қолданылады. 
1.
Токсикоз синдромының айқындық дҽрежесі. 
2.
Ҽртҥрлі жҥйелердің қызметінің (функциялық) бҧзылыстарының айқындығы. 
Жедел дамыған ауруларда науқастың жалпы жағдайын бағалаудың негізгі кҿрсеткіш 
токсикоздың айқындылық дҽрежесі болып есептелінеді. Керісінше, созылмалы, ҧзақ 
дамитын ауруларда бірінші орынға ҽр тҥрлі жҥйелердің функциялық бҧзылыстарының 
белгілері, яғни, олардың жетіспеушілігінің белгілерінің айқындығы, шығады. 
Организмде улану процесі дамығанда алғашқы болып орталық нерв жҥйесі 
азаптанатын болғандықтан, токсикоздың алғашқы клиникалық белгісі баланың кҿңіл-
кҥйіндегі ҿзгерістер болып табылады. Токсикоздың ауырлығы келесі клиникалық 
белгілердің даму реті мен айқындық дҽрежесі бойынша анықталады: енжарлық (апатия), 
кейде мазасыздықпен ауысып отыратын адинамия, ҧйқышылдық, ступор, сопор, кома, 
тырысу синдромы. 
Дені сау баланың кҿңіл-кҥйі жарқын, айналасындағыны қызықтап, белсенді қозғалып 
ойнайды. 
Жағдайы қанағаттанарлық болғанда жоғарыда кҿрсетілген белгілер (енжарлық жҽне 
адинамия, мазасыздану болуы мҥмкін) болмайды немесе шамалы байқалады. 
Жағдайы орташа науқаста енжарлық, апатиямен қатар ҽруақытта ҧйқышылдық 
байқалады. Жағдайы ауыр балаларда ҧйқышылдықпен қатар сана-сезімінің бҧзылуының 
ҽртҥрлі сатылары (ступор, сопор, кома) жҽне тырысу байқалады. 
Орталық нерв жҥйесіндегі ҿзгерістермен қатар токсикозда басқа жҥйелердің 
зақымдалу белгілерін анықтауға да болады. 
Бҧның ең бірінші тыныс алу жҽне қан айналу жҥйелеріне қатынасы бар. Токсикозға 
тыныс алудың жиілеуі немесе керісінше сиректеуі, ҿкпенің эмфизематозданып ҥрленуі, 
ҽдетте тамыр соғысының жиілеуі (сиректеу сиреуі), оның кернеуі (қатаңдығы) мен 
толықтығының ҿзгеруі, жҥрек ҥндерінің ҽлсіреуі, артериялық қысымның тҿмендеуі тҽн 
болып келеді. Ерте жастағы балаларда токсикозда іштің кебуі, бауырдың ҿсуі жҽне т.б. 
байқалады. 
Бала ауруханада жатқан болса, токсикоз ауырлығын қҧрал-жабдықтармен зерттеу 
ҽдістерімен анықтауға болады. Уланудың кейбір тҥрлерінде қанда улы заттардың 
мҿлшерін анықтауға болады (мысалы, барбитураттар жҽне басқа). Пневмония мен 
вирусты ауруларда қышқылды-сілтілік жағдайларды (рО
2
, рН, ВЕ, SВ), ЭКГ-дегі 
ҿзгерістерді (аритмия, К, Т тісшелерінің вольтажының ҿзгерістері жҽне т. б.) анықтау 
арқылы бағалауға болады. Эндокриндік ауруларда жалпы жағдайын қандағы гормондар, 
қант, кетондық денелер, электролиттер, глюкозурия мҿлшері бойынша бағалайды. 

57 
Жҥрек-тамыр жҥйесінің ауруларында токсикоз ауырлығын ЭКГ, ФКГ, 
реографиядағы жҽне тағы басқа ҿзгерістер бойынша, қан ауруларында қанның 
коагуляциялық активтілігінің арту немесе тҿмендеу (геморрагиялық синдромдарда) 
дҽрежелері, гемоглобин, гематокрит деңгейі, эритроциттер (анемиялық синдромда), 
бласты клеткалар (лейкозда) мҿлшері жҽне т.б.; бҥйрек ауруларында азотемияның, 
электролиттердің, бҧзылыстардың жҽне басқалар; ішек-қарын патологияларында дене 
салмағының тҿмендеуі дҽрежесіне (сусыздануда), нҽжістің кҿлемі мен сипатына 
(полифекалия), қанның биохимиялық кҿрсеткіштерінің бҧзылыстарына (қан белогінің, 
гематокриттің, электролиттердің жҽне басқалардың деңгейі) сҽйкес бағаланады.
Ҧзақ жҽне созылмалы аурулармен ауыратын науқастардың жағдайын бағалау ҽртҥрлі 
жҥйелердің ҿзіне тҽн, қызметінің жетіспеушілігінің анықтылығының немесе 
зақымдалуының тереңдігі мен жайылу дҽрежесіне байланысты жҥргізіледі. 
Тер ауруларының ауырлық дҽрежесін бағалау негізінде, ҽсіресе ерте жастағы 
балаларда, жайылу дҽрежесі (дене бетінің зақымдалу проценті) немесе жергілікті қабыну 
процессінің айқындық дҽрежесі (гиперемия, сулануы, инфильтрациясы жҽне т.б.) жҽне 
жалпы қҧбылыстар (интоксикация, қышу жҽне басқалар) жатады. 
Сҥйек-бҧлшық ет жҥйесінің ауруларында жағдайының ауырлық дҽрежесін бағалау 
негізінде бір жағынан жергілікті қабынулық ҿзгерістерінің айқындық дҽрежесі (ісіну, 
ауырсынуы, гиперемия), буындар қозғалысының шектелуі, қанқа сҥйектерінің 
деформациялары жатады. Рентгенологиялық зерттеулер қосымша мҽліметтер береді 
(сҥйек тканының бҧзылу дҽрежесі, остеопороздың айқындылығы жҽне т.б.). 
Бҧлшық еттер жҥйесі зақымдалғанда (миопатия) жағдайының ауырлығы процесстің 
тыныс бҧлшық еттерін (тыныс бҧзылуы дҽрежесі) қамту дҽрежесі, белсенді қимылдар 
жасау мҥмкіндігі бойынша бағаланады. 
Бҧлшық ет тонусы жҽне жиырылу кҥші, миография нҽтижелері жҽне т.б. қосымша 
мҽліметтер береді. 
Тыныс мҥшелерінің ауруларында жалпы жағдайының ауырлық жағдайы тыныс 
жетіспеушілігіне (тыныштықта немесе салмақ тҥскенде) байланысты анықталады: 
тыныстың жиілеуі, пульс пен тыныс жиілігінің қатынасы (қалыпты жағдайда бір жасқа 
дейін – 3:1, одан ересек балаларда – 4:1), цианоздың орналасуы мен айкындылығы, 
тахипноэ (инспираторлы, экспираторлы, аралас), жабысқақ тердің пайда болуы, 
артериялық қысымның ҿзгеруі, сонымен қатар, лабораториялық, қҧрал-жабдықтық 
зерттеулердің кҿрсеткіштерінің (рН, рО
2
, рСО
2
, ВЕ, ҿкпенің тіршіліктік сиымдылығы, 
тыныстың минуттық кҿлемі жҽне пневмотахометрия) ҿзгерістері. Ауырлык дҽрежесін 
бағалағанда клиникалық (перкуссиялық жҽне аускультациялық ҿзгерістердің ауырлық 
жҽне жайылу дҽрежесі) жҽне рентгенологиялық (ҿкпедегі инфильтрациялық немесе 
деструкциялық ҿзгерістің дҽрежесі) зерттеулердің нҽтижесімен анықталатын ҿкпе 
зақымдалуының дҽрежесі, сипаты міндетті тҥрде қолданылуы керек. 
Қан айналымы мҥшелерінің ауруларыда науқастың жалпы жағдайының ауырлық 
дҽрежесін бағалағанда жҥрек-тамыр шамасыздығының дҽрежесін (пульсінің жиілігінің 
орташа қалыпты керсеткішке пайыздық қатынасы), цианоз, ісінудің айқындылығы, 
бауырдың ҿсуі жҽне т.б. басшылыққа алынады. Клиникалық (жҥрек шектерінің ҿсу 
дҽрежесі, шулар мен ырғағының бҧзылуының айқындылығы жҽне т. б.) жҽне қҧрал-
жабдықтық зерттеулер (ЭКГ, ФКГ, рентгенография) нҽтижелерінде кҿңіл аудару қажет. 
Қан ауруларымен ауырған балалардың жалпы жағдайын бағалағанда функциялық 
ҿзгерістердің айқындылығымен жеделдік дҽрежесін есептеу қажет: постгеморрагиялық 
анемияларда гемоглобиннің деңгейі, туа болған коагулопатия, тромбоцитопения жҽне 
тромбоцитопатиялардағы тромбоциттер мҿлшері. 
Гемолитикалық криз пайда болған жағдайларда гемоглобин жҽне эритроциттер 
деңгейінің тҿмендеу жылдамдығы, дене жамылғыларының сарғаюы дҽрежесі, жедел 
лейкозда жҽне қатерлі лимфомаларда токсикоздың, қызбаның, цитопенияның, лимфа 
тҥйіндерінің ҥлкеюінің айқындық дҽрежелері. 

58 
Жедел пайда болған ауруларда (геморрагиялық криз, қан кету, буындарға, бҧлшық 
еттерге, жҧмсақ тканьдарға ҥлкен мҿлшерде қан кету, мҧрыннан, бҥйректен, жатырдан 
қан ағу, қайталап қҧсу, ауру синдромы, дене қызуының кҿтерілуі) жағдайының ауырлығы 
токсикозбен (жедел лейкозда, геморрагиялық васкулитте), дене қызуының кҥрт 
кҿтерілуімен (жедел лейкозда, буындарға қан қҧйылғанда, ауру синдромымен) 
геморрагиялық васкулитте абдоминалдық синдром, іш пердесінің сыртындағы гематомада 
нерв будасының басылуы, буындарға қан қҧйылғанда буын капсуласының созылуы, 
гемодинамикалық бҧзылыстармен (тахипноэ, тахикардия, мазасыздану, жедел қан 
кеткенде артериялық қысымның қҧлдырауы, басының ауруы, есінен айырылуы, тырысу), 
яғни қан жасау жҥйесінің зақымдалуы дҽрежесінің айқындылығымен байланысты. Бҧл 
зақымдалулар клиникалық (бозару, сарғаю, геморрагиялық жҽне гиперпластикалық 
синдромдар) жҽне лабораториялық (эритроциттер санының 1–2 млн, гемоглобиннің 30–50 
г/л-ге дейін тҿмендеуі, ретикулоцитоз немесе, керісінше ретикулоциттердің жойылып 
кетуі, қанда бласты клеткалардың пайда болуы, нейтрофилез, лимфоцитоз, 
тромбоцитопения, гипербилирубинемия, сҥйек майының бластық трансформациясы, 
кҿкірек аралық қуысының лимфа тҥйіндерінің ҥлкеюі белгілері бойынша анықталады. 
Ҧзақ байқалатын туа жҽне жҥре пайда болатын қан ауруларында (гипопластикалық 
жҽне гемолитикалық анемиялар, созылмалы тромбоцитопениялық пурпура, тромбоцито-
патиялар, гемофилия) аурудың жағдайының ауырлығы қан жҥйесінің қызметінің бҧзылуы 
дҽрежесімен анықталады. 
Бҥйректің жедел жетіспеушілігінде науқастың жағдайының ауырлық дҽрежесі 
токсикоздың айқындық дҽрежесіне (дене қызуының кҿтерілуі енжарлық, делсалдық, 
комаға ҧласатын ҧйқышылдық немесе керісінше, науқастың ҿте мазасыз болуы) жҽне 
бҥйректен тыс белгілермен (бозару, артериялық қысымның жоғарылауы, жҥрек-тамыр 
жҥйесінің ҿзгерістері жҽне т.б.), сонымен қатар, зҽр зерттеулерінің (протеинурия, 
гематурия, лейкоцитурия жҽне басқалар) жҽне диурезді анықтаудың (олигурия, анурия, 
полиурия) нҽтижелеріне байланысты анықталады. Ҧзаққа созылатын бҥйрек зақымдалу-
ларында (созылмалы гломерулонефрит, пиелонефрит, метаболикалық нефропатиялар) 
жағдайын бағалау шектері болып, клиникалық белгілерімен (шҿл, полиурия, олигоурия, 
аузынан зҽрдің иісінің шығуы, жалпы делсалдық, бас ауруы жҽне басқалар) білінетін жҽне 
қосымша зерттеу тҽсілдерімен (Зимницкий сынамасы, қанның қышқылды-сілтілік 
жағдайы, қалдықты азот, креатинин, мочевина, электролиттер, клиренс жҽне басқалар 
кҿрсеткіштері) анықталатын бҥйрек жетіспеушілігі жҽне оның айқындық дҽрежесі 
есептелінеді. 
Жоғарыда кҿрсетілген белгілер болмаса, науқастың жағдайы қанағаттанар-лық деп 
бағаланады. Егер бҧл белгілер бар, бірақ онша айқын болмаса (орташа білінсе) жағдайы 
орташа, айқын білінетін болса жағдайы ауыр, ал ҿте айқын білінетін болса жағдайы қатал 
(ҿте ауыр) болып есептелінеді. 
Жедел пайда болған ішек-қарын ауруларында науқастың жағдайы токсикоз 
белгілеріне жҽне қҧсу мен іші ҿту жиілігіне, сусыздану (дене салмағының азаю пайызы, 
кҿзінің шҥңіреюі, бетінің ҧштануы – Гиппократ беті, кішкене балаларда кҿзінің 
қарашығының лайлануы, терісінің қҧрғауы жҽне т.б. ), іш пердесінің қабыну белгілеріне, 
гепатомегалия дҽрежесіне жҽне басқаларға байланысты анықталады. Ҧзаққа созылатын 
ауруларда полифекалиямен, кахексияға дейін арықтауымен, дене дамуының тоқырауымен 
жҽне басқа зҽрулік синдромдарымен (белоктың, электролиттердің, витаминдердің жҽне 
басқалардың) белгіленетін мальабсорбция синдромының айқындық дҽрежесімен 
анықталады. 
Бауыр ауруларында, токсикалық белгілерден басқа, наукастың жалпы жағдайын 
бағалауда бауырдың ҿсу, сарғаюдың, геморрагиялық синдромның айқындылық дҽрежесі, 
портальды гипертензия белгілері (іш шемені – кҿк тамырдың варикозды кеңеюі), 
функциялық жағдайын белгілейтін биохимиялық ҿзгерістер қолданылады. Мысалы: 
цитолиз дҽрежесін анықтайтын ферменттер (трансаминаза, альдолаза жҽне басқалар) 

59 
деңгейі, холестаз дҽрежесін бағалайтын холестерин, бетта-липопротеидтер, сілтілік 
фосфатаза, лейцинаминопептидаза жҽне басқалар деңгейі; гепатоциттердің синтездеу 
функциясының бҧзылуын анықтайтын билирубин, жалпы белок, альбуминдер, қан ҧйыту 
ҽсерлері; қабыну процесінің дҽрежесін білдіретін гаммаглобулин деңгейінің, тимолды 
сынаманың артуы жҽне басқалар. 
Ҿңеш ауруларына тҽн негізгі шектер болып, тҿс асты ауруы айқындылығы, дисфагия 
сипаты, регургитация (сілекеймен, кілегеймен, тамақпен лоқсу, қҧсу), жеген тамағын кҧсу, 
аузынан шіріген иіс шығу, науқастың азу дҽрежесі сияқты белгілер есептелінеді. 
Гастродуоденальды аймақтың ауруларында науқастың жағдайын бағалау ҥшін іш 
бҧлшык етінің дефансымен байқалатын ауру синдромының айқындық дҽрежесі, 
мҽжбҥрлік қалпы, аурудың мойнингановтық ырғағы; ішек қарыннан қан кету белгілері 
(кофе тҥстес қҧсық, мелена); диспепсиялық қҧбылыстардың айқындылығы (қыжылдау, 
кекіру, лоқсу, кҧсу, жҥрегі айну) сияқты мҽліметтер пайдаланылады. Жара ауруларында 
аурудың қайда берілетіндігін (иррадиациясын), оның кҥшін, барысын (динамикасын) 
ескеру кажет. Жаралық тыртық деформацияларда қҧсықтың сипатына, оның жиілігіне, 
араласқан заттарға, су-тҧз алмасуының бҧзылу дҽрежесіне кҿңіл аудару керек. 
Қозғалыс функцияларын бағалау. Қозғалыс жҥйелерін зерттеу кҿңіл-кҥйі ақыл-есі, 
бҧлшық ет тонусының, шартсыз бейнелістер жағдайларын, спонтанды, енжар, белсенді 
қимылдар кҿлемін, тарамыс, сҥйек қабы жҽне беткейлі бейнелістерді анықтауды қамтиды. 
Баланың тҽртібінің маңызы, оны тыныш жағдайда сҿйлесіп, тексеруде ғана емес, 
сонымен қатар оны сипаттауда да (бҧлшық еттер тонусы, рефлекстер, ес-тҥсі) тексеру 
кезіндегі баланың тҽртібінің маңызы ҥлкен. 
Тҽртібін бірнеше тҥрге бҿлу, ол ҥшін тҿмендегі белгілерді қолдану ҧсынылады: 
1.
Тыныш, кҿзін жауып, ырғақты демалып, қозғалмай ҧйыктайды; 
2.
Активті ҧйқы. Кҿзі жабық, тынысы бір қалыпты емес, ҽр тҥрлі бҧлшық ет 
топтарында кептеген кішкене қимылдар байқалады; 
3.
Бала ҧйқыдан ояу, бірақ тыныш. Кҿзі ашық, ҥлкен қимылдар мен айқай жоқ. 
4.
Сергек жҽне активті. Кҿзі ашык, аяқ-қолдарында, тҧлғасында ҽртҥрлі қозғалыстар 
байқалады. 
5.
Айқайлайды. Кҿзі ашық немесе жабық болуы мҥмкін, ҽдетте қимылдар 
байқалады. 
6.
Баланың тҽртібінің басқа да тҥрлері де болуы мҥмкін. 
Баланың ес-тҥсін бағалауды онымен сҿйлесу арқылы шешу тек ересек балаларда ғана 
мҥмкін болады. Сондықтан, кҿп нҽрселерді сҧрастыру жҽне тікелей қарау кезінде шешу 
қажет. Осыған орай, науқастың кҿңіл-кҥйін, ақыл-есін бағалауды жҥйелі ретпен жҥргізу 
керек. 
Кҿңіл-кҥйі жҽне ақыл-есі қалыпты. Ата-анасы кҿңіл-кҥйінің ҿзгермегенін, 
жақындарымен ҽдеттегідей сҿйлесіп, ойнап кҥлетінін, ҧйқысының тыныш екендігін 
тҽбетінің жақсылығын, шағымының жоқтығын, себепсіз жылап мазасызданбайтындығын 
хабарлайды. 
Кҿңіл-кҥйінде қозу мен жҽй табу (эйфория) байқалуы. Қимылдық активтілігі жҽне 
ойын кезінде қозғалысы артады, «жыбырлап» сҿйлегіш болып кетеді. Жақындарымен 
қарым-қатынасы нашарлайды (бала оған айтқан сҿздерді, нҧсқауларды, ҿтінішті 
естімейтін сияқты болады), тҽбеті нашарлайды, ҧйықтап кету жҽне ояну уақыты ҧзарады.
Кҿңіл-кҥйінде қозу мен мінезсіздіктің (негативизмнін) байқалуы. Жалпы қозумен 
бірге жақсы кҿңіл-кҥйі (эмоциясы) жойылады, бала кез-келген нҽрсеге ашуланып, айқай-
лап жылайды, тамақтан бас тартып, ойыншыктарын лақтырады. Нені қажет ететінін ҿзі де 
білмейді. Ҧйықтай алмайды, кҿтеріп жҥруді ҿтінеді. Терісінің сезімталдығы артады, сҽл 
тигенде кҥрт жауап береді. Кҿрпесін ашып тастайды. Тері жҽне сіңірлік бейнелістері 
артады. 
Қозудың есінің қараюымен қосарлануы. Қозу кезеңдері уақытша тынышталумен, 
енжарлық жҽне ҧйқышылдыкпен алмасып отырады. Бала басын сҥйеп отырады. Терісінің 

60 
сезімталдығының жоғарлығы сақталады, рефлекстер жоғары немесе қалыпты болуы 
мҥмкін. 
Есінің қараюы (сомноленттігі). Енжарлық жҽне ҧйқышылдық ҧдайы байқалады, 
бірақ ҧйқысы қысқа жҽне беткейлі болып келеді. Айқалап жылаудың орнына жҽй 
ыңқылдайды, кҥтім жасаған адамға жауабы білінбейді. Қарағанда жҽне қҧндақтағанда 
ҽлсіз ғана жауап береді. Тері сезімталдығы жҽне сіңірлік рефлекстер тҿмендейді. 
Есеңгіреу (ступор). Науқасты мелшиіп қатып қалған жағдайынан қозғау қиынға 
тҥседі, тек қатты жҧлқылап қана қозғауға болады. 
Кҿбіне қимылдық мазасыздану кезеңдерімен атетоз тҽріздес қимылдар байқалады. 
Рефлекстер тҿмендейді. Ауырлық қоздырғыштарға жауабы айқын, бірақ қысқа болады. 
Сопор. Терең «ҧйқы», есінен танып қалу. Баланы жҧлқылап, ояту мҥмкін емес. Тері 
сезімталдығы толық жойылады, сіңірлік рефлекстер ҥлкен кҥшпен анықталады, бірақ 
ҧзаққа бармайды. Ауыртқанға (егуге) жауабы айқын болмайды. Кҿз қарашығының, 
мҥйізді қабығының рефлекстері сақталады. Ақыл-есі ҿте ҽлсіз, жҧтына алады.
Кома. Науқас ессіз-тҥссіз болып келеді. Рефлекстер, тері сезімталдығы, егуге жауабы 
толық жойылады. Қарашығы кеңейіп, жарыққа жауабы жойылады, мҥйізді қабығының 
рефлексі жойылады. 
Команы 3 сатыға бҿледі: 
Кома – 1. Кҿзін ашпайды. Қорғаныстық қимылдары координациясыз болады. 
Қарашықтық рефлекс сақталып қалады. 
Кома – 2. Аурулық рефлекстер мен қарашықтық рефлекстер жойылады. Тыныс алуы мен 
жҥрек қызметі сақталады. 
Кома – 3. Тынысы дҿрекі ҿзгереді, систолалық кысым 60 мм сынап бағанасынан тҿмен 
тҥседі, кҿз алмасы қозғалмайды. 
Кҥнделікті ҿмірдегі ҽрекетінің белсенділігіне қарай науқас балалардың тҿсектегі 
қалпын 3 топқа бҿледі:
1. Еркін немесе активті (ҽрекетті). Науқас тҿсекте еркін қозғала алады. Бҧл жағдай
баланың жасына байланысты қозғалыс мҥмкіншіліктеріне сай шешілуі керек (мысалы: 
жаңа туылған нҽрестелер). 
2. Қимылсыз не пассивті (енжар) қалып. Тҿсекте жатқан науқас ҿз бетімен қоз ғала 
алмайды. Тҿсекке қалай жатқызса солай жата береді. Бҧл жағдайда да баланың жасына 
байланысты қозғалыс мҥмкіншілігіне сай анықтау керек. 
3. Мҽжбҥр қалып. Науқас баланың жағдайын жеңілдететін қалпын қабылдауы. 
Мысалы: жҥрек ауруларында амалсыз оң бҥйіріне жатады, менингитте бір бҥйіріне, 
басын шалқайтып екі аяғын ішіне тартып, жатады, амалсыз тҿрттағандап отыру 
перикардитте байқалады. 

жүктеу 10,77 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: