А.А. Бейсенбаева Р.К.Төлеубекова т.б. ғьшыми тұжырымдамаларын
ұсынды.
Тулгага багдарланган тәрбие технологиясы.
Қазіргі техноло-
гиялар педагогика ғылымы мен тәжірибені үйлестіріп, бүрынғы тэжі-
рибені дэстүрлі элементгермен қоғам дамуындағы жетістіктермен жэ-
не қоғамды ізгілендіру мен демократияландыру үстанымдарын
бірік-
тіреді. Педагогикалық технологияның күрамды бөлігі әлеуметтік өзге-
ріске жэне педагогикалық ойға тәуелді; педагогика мен психология
ғылымдарының жетістіктерін ескереді, озат педагогикалық тәжірибені
қолданады, отандық жэне шетелдік тәжірибеге сүйенеді.
Түлғалық - бағдарлы тәрбие технологиясының зертгейтіні: тэр-
биенің мәні мен ондағы тәрбиелік қарым-қатынастар. Тәрбиелік қа-
рым-қатынас орнату арқылы, тұлғаны дамытатын жағдаятгар жасау,
яғни
тұлғаның білімін, субьектілік тәжірибесін жетілдіру, өз пікірін,
дүниетанымын, өзіндік қолтанбасын және өзіне тэн тұлғалық қасиетін
қалыптастыру. Тәрбиенің нақты мэні - тұлғаны сомдаушы педаго-
гикалық үдерісті ұйымдастыру. Тәрбиеге қамтылған субъектілердің
барлыгы бірдей жағдайда тэрбиеленгенімен де, түрлі тәрбиелік нэтиже
көрсетеді, ягни тэрбиелік деңгейі эртүрлі болады.
Түйіндей келе, тұлғалық бағдарлы тәрбиенің мэні - баланың
субьект ретінде қалыптасуына ерекше мэн береді.
Тұлғалы багдарлы технологияның мақсаты - түпғаны дамытып,
оны элеуметтік ортада өз мүмкіндіктерін жүзеге асыруға бейімдеп,
өмірде кездесетін эртүрлі жағдайларда
оң шешім таба білуге тэр-
биелеу.
В.В. Сериков тұлғапык бағдарлы тәрбие жүйесін жасау үшін ең
бірінші мақсатты нақгылап, түлганың жеке бастық қасиетгерін: элеу-
меттік, адамгершілік.жауапкершілік, даралық ерекшеліктерін дамыту
кажеттілігін көрсетеді. Тұлғалық бағдарлы тэрбиесін жобалау үшін
игерілетін жеке басқа тэн тәжірибенің түрін қарастыру керек, құн-
дылық бағдарлы тэжірибені игертетін түрлі жағдаяттар жасап, тэр-
биелік жағдаят тудыру “технологиясын” (тэсілін) өмірге экеліп, оны
тексеру шарт.
Гуманитарлық білімнің негізі — адам болмысын қүндылық-
мэнді түрғыдан игеріп, баланың өзгеруге бейім екенін түсініп, соған
лайық тәрбие жұмысын ұйымдастыру.
Гуманистік тэрбие педагогикалык
тұлғапык-бағдарлы тэрбие
теориясына ерекше назар аударып отыр. Тұлғалық бағдарлы тәрбиеде
басшылыққа алынатын басты кұрылымдар:
- тәрбие мазмұнының құндылық, дүниетанымдық багытын
немесе құндылықтар жүйелерін жэне өмірдің мэнін түсіну;
- жалпыадамзаттык жэне ұлттық мэдениетгі игеру;
- элеуметтендіру, қоғамдық тэжірибені жинақтап, түлғаның
азаматтық іс-эрекет тэжірибесін дамыту;
201
- түлғалык бағдарын дамыту (өзін-өзі тану,
өзін-өзі реттеу,
өзін-өзі бақылау, өз өмірін уйымдастыру қабілетін жетіддіру);
- түлғанын денсаулығы мен тән түзілісіне байланысты табиғи
бағдарын ескеру.
Дүниені қүндылық түрғысынан қабылдау деғеніміз айналадағы
шындықты адам өміріне кажеггі кұндылық қатынас арқылы қабылдау.
Субьект дүниені кабылдауда назарын затгың адам өмірінде аткаратын
құндылығына, обьектінің жабык түрған ішкі мэнін сезініп қабылдауы-
на аударып, оған мэн бере білуі тиіс. Мэдениетгі адам айналадағы
шындықты заттық жэне кұндылык тұрғысынан, яғни заттык түрғыдан
қабылдауы қүндылық қабылдаумен толысып, заттың адам өміріндегі
мэні күндылык мазмұнмен жетілуі тиіс.
Қүндылык бағдарлы тэрбиені Н.Б.Щуркова зерттеп,
оны топта
іске асырудын лайдасы зор екендігіне токталды: топтағы эр бала
ойланып, әрекет етуге күш жүмсайды;топта калыптасқан көңіп-күй
ортасы бапаның көңіл-күйіне де әсер етеді.
- тәжірибесі, білімі, дағдысы, өз күшіне сенімсіздігі, тұлғалык
қасиетінің толык жетілмеуінен туатын өз басына тэн мэселені накты
- көңіл-күйін реттей білу, өмірлік келенсіздіктерден кажетті
тұжырым жасай білу;
-
өмірдің мэнін іздеу, түрлі өмірлік кұндылыктарға өзінің
катынасын білдіру.
Тұлғалық бағдарлы тэрбие оқушыны әлеуметтендіруді, оның
тұлғапық қасиетін субьект денгейінде дамытуды көздейді. Жан дү-
ниені қозғалысқа түсіру - тұлғаның ішкі дүниесін дамытудың бірден-
бір жолы. Осыған орай тұлғаның жан дүниесіне түрткі тудырып, оны
дамытуды ұйымдастыру - педагоггың басты қызметіне айналуы шарт.
Е.В. Бондаревская өз зерттеулерінде «жаппы білім беретін мек-
теп түлегінің моделі - мәдениет адамы», - деген педагогикалык ыкпал
ету бағыттарын ұсынып, жеке тұлғаны сипаттайтын: еркін, ізгілікті,
рухани, шыгармашыл, тәжірибелі тұлғанын өлшемдерін аныктаган.
Тұлғалык бағдарлы тәрбиеде мұғалім шэкіртті дамыту үшін пе-
дагогикапық үдерісті жобалай білуі тиіс.
Осындай тэрбиеде шэкірт өз
ісінің нәтижесін көрсетуге, серіктестерімен қарым-қатынас орнатуга,
өзінің жэне өзгенің шыгармашылық эрекетін бағалай білу қызметін
игереді. Тэрбиеші үнемі тэрбиеленушіні өзіндік ізденіске бағыттайды.
Тұлғалык бағдарлы тэрбие үдерісінде тұлғаның жеке басына на-
зар аударылып, карым-қатынастар эр түрлі деңгейде іске асырылады:
қарапайым түрдегі пікірлесу (тэрбие үдерісіндегі қарым-қатынас), маз-
мұндық сұхбат (белгілі тақырып мазмұнында пікірлесу), тұлғалық-
мэнді сұхбат (кұндылық багдарлы тұлғалық-бірлесуді камтамасыз
ететін пікірлесу).
202
