Оқулық ретінде бекіткен Ал ма ты «Қа зақ уни вер си те ті» 016 Әож 94

ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫНДАҒЫ
ХАНДЫҚ ДӘУІР
ІІ
бө лім

160
§­1.­Қазақ­хандығының­құрылуына­қатысты­деректер­
­­­­­­­және­зерттелуінің­мәселелері
Қазақ хандығының құрылуы барысы деректерде өте аз сақ - 
талған. Дегенмен ол туралы ортағасырлық мұсылман деректері 
мен халық ауыз әдебиетінің материалдарында мәліметтер ұшы-
расады. Жазба дерек мәліметтерінің өзін мәселеге қатыстылығына 
қарай шартты түрде мәселеге тікелей қатысты және жанама қа-
тысты деп екі топқа бөлуге болады. Бірінші топтағы деректер-
ге – Қазақ хандығының құрылуы барысын тікелей баяндайтын
тарихи шығармалардағы мәліметтер жатса, екінші топқа – мәсе-
лені тікелей қамтымаса да, XV ғасыр ортасындағы, яғни Қазақ 
хандығының құрылуы қарсаңы мен құрылуы барысындағы Шығыс 
Дешті Қыпшақ, Моғолстан, Мәуереннахр аумақтарындағы саяси 
оқиғалар мен этникалық үрдістерді баяндайтын мәліметтер жатады.
Бірінші топтағы деректерге Мұхаммед Хайдар Дулатидың 
(1499-1551 ж. өмір сүрген) «Тарих-и Рашиди», авторы белгісіз,
XVI ғасырдың басында жазылған «Тауарих-и гузида-йи нусрат-нама», 
Камал ад-дин Бинайдың «Шайбани нама», Шәді молданың «Фатх-
нама», XVII ғасырдың 40-жылдары жазылған Махмұд бен Уәлидің 
«Бахр ал-асрар фи манакиб ал-ахйар» атты тарихи шығармалардың 
мәліметтері жатады. Бұл деректерде Керей мен Жәнібек хандардың 
Әбілқайыр ханнан бөлініп Жетісудың батыс жағындағы Шу өзені мен 
Қозыбасы тауы аралығына орналасуы, Керейдің хан сайлануы, көшіп 
келгендердің «қазақтар» деген атауға ие болғандығы, Әбілқайырға
наразы ру-тайпалардың Керей мен Жәнібек хандарға қосылуы, аз 
уақытта қазақтардың саны 200 мыңға жеткендігі, Әбілқайыр ханның 
өлімінен кейін оның мұрагерлері арасында тақ үшін таластардың 
болғандығы, оның мұрагері Шайх Хайдарға қарсы көршілес елдер
билеушілерінің бірігіп күрес жүргізуі, олардың ішінде қазақ билеуші-
лерінің болуы және тағы басқа Қазақ хандығының құрылуына тікелей 
қатысы бар мәліметтер баяндалады.
Ал жанама деректерге XV ғасыр ортасындағы Шығыс Деш-
ті Қыпшақ, Моғолстан, Мәуереннахр аумақтарындағы саяси оқи - 

жүктеу 24,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: