жүйелiлiк.
Сондықтан жҥйелілiк жалпы ғылыми-әдiснамалық зерттеудiң бiр
қҧралы ретiнде оқу-тәрбие ҥдеріске және бiр-бiрiмен байланысты
қҧбылыстарды жҥйелi зерттеуге ӛзiндiк сапалылығымен сипатталатын ғылыми
тҧғыр болып табылады.
49
Жҥйелілік тҧғыр - зерттеу жҧмысымызда студенттердің мәдениетаралық
коммуникативтік қҧзыреттіліктерін қалыптастыру мәселесі бойынша біз негізге
алған келесі тҧғыр.
Жҥйелiліктiң мәнi тӛменде кӛрсетiлген қағидалар бойынша айқындалып,
жҥйелi объектiлердiң сапасын және оны жетiлдiру жолдарын анықтауға
кӛмектеседi. Олар:
- сыртқы ортаға байланысты жҥйенiң тҧтастығы және оны ортамен
бiрлiкте зерттеу. Мысалы, бiлiм берудiң мәселесiн жҥйелiлік тҧғыры арқылы
зерттегенде бҧл тақырыпты елiмiздегi әлеуметтiк және экономикалық даму
ҥдерісіне байланыстыра және қоғамның сҧранысына ҧштастыра зерттеу;
- тҧтас педагогикалық ҥдеріс бӛлшектелiп, элементтерге бӛлiнiп қҧрылуға
тиiс, ӛйткенi элементтердiң сапалық қасиеттерiнiң ӛзi де белгiлi бiр жҥйеге
байланысты болады. Ал жҥйенiң сапалық қасиетi, оның элементтерiнiң ӛзара
байланысындағы нәтижелерi кейде бiр-бiрiмен ҧштаспай жатуы мҥмкiн;
- жҥйенiң барлық элементтерi бiр-бiрiмен ӛзара байланыста болғанымен,
олардың iшiнен ең басты анықтаушы, жҥйе қҧрушы элементiн iрiктеп алу
керек;
-
элементтер жиынтығынан объект жҥйесiнiң қҧрылымы мен
ҧйымдастыру технологиясы жайлы тҥсiнiктер беру;
- жҥйе элементтерiнiң бiр-бiрiмен байланыстарын арнайы реттеу және
олардың ӛзгерiстерiн басқару (мақсат қою, қҧралдарды таңдау, бақылау және
тҥзету, қорытындысын талдау) [164].
Әдебиеттерге жҥргізілген талдаулардың мәліметтеріне сҥйенсек, осы
заманғы ғылымда
жүйелілік тұғыр
(нысаналарды, жҥйелерді, қҧрылымдарды,
ҥдерістерді) зерттеудің әмбебап әдісі ретінде қарастырылады.
Зерттелуші нысананың ҥшкі байланысының кӛп бейнелілігін табу тҧтас
жҥйенің қасиеттерін біріктіре қарауға мҥмкіндік береді. Ішкі байланыстарды
зерттеу ішкі келісім, сәйкестік есебінен жабық, ӛзін-ӛзі ҧйымдастыратын
жҥйені қарауды кӛздейді. Ішкі қайшылықтарды, мәселелерді, қақтығыстарды
игеру мҥмкіндігі оның дамуын қамтамасыз етеді.
Жҥйенің қызмет етуі оның ашықтығын, басқа жҥйелермен сыртқы
байланыстардың бар болуын кӛздейді. Байланыстарды барлық жағынан
қамтитын зерттеу жағдаятты жан-жақты тҥсінуге, демек, оқиғалардың дамуын
болжауға, ҥрдістерді басқаруға, кӛзделген нәтижеге жетуге мҥмкіндік береді.
Жүйелілік тұғыр –
зерттелетін педагогикалық қҧбылысты және оның
арасындағы байланыстың кӛптеген элементін анықтау. Зерттелуші объектіні
жҥйе ретінде, оның элементін, олардың арасындағы байланысты және оны
жіктеп, қҧрылымын және ҧйымдастыруды, тҧтастай білім беру ретінде басқару
жолдарын анықтауға бағытталады.
Педагогикалық жҥйенің ерекшелігі, бҧл іс-әрекет жҥйелері және
қатынастар шеңберінде қалыптасатын жҥйелер (қайта қҧрушы-белсенді, қайта
жасаушы-орындаушы, тҧтынушы-дара немесе әрекеттік-жасаушы және т.б.).
Бҧл жҥйелер оқыту ҥдерісінің субъектілері арқылы қҧрылады және олардан
жеке болмайды, солар арқылы жҥзеге асады. Осы контексте педагогикалық
50
жҥйе ретіндегі оқыту-тәрбиелеу ҥдерісінің негізгі сипаттамасы, оның
біртҧтастығы мен кешендігі болып табылады [165].
Болашақ маманның мәдениетаралық коммуникативтік қҧзыреттілігін
қалыптастырудың әдіснамалық тҧғырлары мен қҧзыреттілікті қалыптастыру
аясындағы мазмҧнын біз келесі кестеде кӛрсетуге тырыстық (кесте 3).
Кесте 3 – Болашақ маманның мәдениетаралық коммуникативтік қҧзыреттілігін
қалыптастырудың әдіснамалық тҧғырлары
Тҧғырдың атауы
Қҧзыреттілікті қалыптастыру аясындағы
мазмҧны
Қҧзыреттілік тҧғыры
Болашақ маманның нақты әрекет пен
ҥдерістерде тиімді, ӛнімді әрекеттер жасай
алу
қабілетін,
кез
келген
жағдайда
тығырықтан шыға білудің тиімді жолдарын
таба білу және т.б. дара тҧлға сапаларын
қалыптастыруға мҥмкіндік жасайды
Тҧлғаға
бағдарланған
тҧғыр
Болашақ маманға субъект ретінде қарау.
Болашақ маманның ӛзіндік ерекшелігіне
бағыттай отырып, оның әлеуетін, ӛзіндік
сапаларын аша білуге және дамытуға
бағдарлау
Диалогтық тҧғыр
Болашақ маманның мәдениеттер диалогы
контекстінде толыққанды мәдениетаралық
қарым-қатынас
орнату
қабілетін
қалыптастыру
Мәдениеттану тҧғыры
Болашақ
маманның
мәдени
қалыптасқандығы, дамығандығы, білімділігі,
адамдар арасындағы қарым-қатынастағы
мәдениеттілік нәтижесі
Жҥйелілік тҧғыр
Болашақ маманның кәсіби дайындығын
жҥйелі және кәсіби компоненттер бірлігінде
жҥргізу
Жоғарыда кӛрсетілген кесте бойынша мәдениетаралық коммуникативтік
қҧзыреттілікті қалыптастыруда негізге алынатын басты әдіснамалық тҧғырлар
және олардың қҧзыреттілікті қалыптастыру аясындағы мазмҧны арасындағы
бірізді сабақтастықты кӛруге болады.
Жоғарыда аталған тҧғырларды білім беру ҥрдісінде, ӛз еңбектерінде
басшылыққа алған ғалым-педагогтар бар. Олардың ретін5-ші суреттен
аңғаруымызға болады.
51
Сурет 5 – Ӛз еңбектерінде тҧғырларды басшылыққа
алған ғалым-педагогтар
Аталған әдіснамалық тҧғырларды негізге ала отырып біз зерттеу
жҧмысымызда бірқатар әдіснамалық қағидаларға сҥйенеміз. Олардың реті
тӛмендегідей:
Достарыңызбен бөлісу: |
