46
технологиялары мен жаңа ҥлгісін оқыту ҥдерісіне енгізу арқылы мҥмкін
болатыны белгілі [157].
Тҧлғаға бағдарланған тҧғыр әлемдік деңгейдегі тәжірибеде қолданылып,
бірнеше жолдары белгілі болып, тҧлғаның
рухани және зияткерлік
сапаларының қалыптасуына бағытталады. Аталған тҧғыр студенттің субъектілі
тәжірибесіне, ӛмірлік жеке тәжірибесіне сҥйену арқылы даралығын,
шығармашылығын дамыту және тҧлға ретінде ӛзін-ӛзі дамытуға жағдай жасау.
Бҥгінгі таңда педагогикада оқытудың тҥрлі ҥлгілері мен технологиялары
жасалуда, олардың әрқайсысы «тҧлғаның дамуы», «оқыту тҧғыры», «тҧлғаға
бағдарлы білім беру» ҧғымдарын ӛздігінше тҥсіндіреді.
Келесі біздің зерттеу жҧмысымызға қатысты негізге алынатын тҧғыр
диалогтық тұғыр
болып табылады. Диалог бҧл ӛзара қарама-қарсы екі
идеалдың кӛрінісі ғана емес, бҧл
бірлік пен даралықтың, мономәдениетттілік
пен мультимәдениеттіліктің, «мәдениеттің алтын тетігін» іздеу. Тек диалог
қана, жалпыадамзаттық келісім мен тҧлғалық қҧндылықтарды біріктіруді іске
асырады. Сондықтан, қоғам мен оның кӛп қырлы кӛрінісін ҥйлесімді қабылдау
мен жасауға қабілетті адамзаттың диалогтық тәрбиесі секілді бҥгінгі
білім
берудің мақсатын айқындау қажет болып табылады.
Бҧл тҧғырдың философиялық әдіснамалық негізі барлық философиялық
жҥйенің терістемей, керісінше ӛзара ықпалдасуы мен ӛзара әсер етуі болып
табылады. Мҧндай ықпалдастықтың ізгіленген кӛрінісі әрбір мәдениет
субъектісінің барлық әлемдік мәдениеттің кӛптҥрлілігінен
толықтырылып,
жетілуін қамтиды. Сӛйтіп, әр тҥрлі мәдениеттердің бірлестігінен жекелеген
мәдениеттер арасындағы диалог кӛрініс табады.
Диалог бҧл мәдениеттің ӛміршеңдігін айқындайтын іргелі тҧғыр ретінде
қабылданып, бір мәдениеттің екінші бір мәдениетке сҧранысын кӛрсетеді. Осы
тҧста, М.М. Бахтин былай деп жазды: «Біз ӛзге мәдениеттер алдына жаңа
мәселелер қоямыз және оған жауаптар іздейміз. Ӛзге мәдениет бізге жауап бере
отырып, біздің алдымызда жаңа қырлары мен ӛзінің мағыналық тереңдігін аша
тҥседі. Осындай екі мәдениеттің диалогтық кездесуі кезінде олар ӛзара
араласып кетпейді және бірікпейді де, әрқайсысы ӛзінің бірлігін және
тҧтастығын сақтай отырып, ӛзара байытыла тҥседі» [160].
Диалогтық тҧғырдың мәні адамның әрекетінен бҧрын адамның ӛзі басқа
адамдармен ӛзара әрекеттесуде ашыла тҥседі. Диалогтың адам ӛмірінің
негізі
ретінде оның рӛлін маңызды екенін кӛрсете білген ресейлік ғалым зерттеуші
М.М. Бахтин ӛзінің еңбегінде былай деп жазады: «Ӛзінің табиғатымен ӛмір
диалогтық болып табылады... Адам ӛмір бойы диалогқа ӛзінің әрекеттерімен,
сӛздерімен, жаны мен тәнімен қатысып отырады». Диалогтық тҧғыр
орталығында мәдениетті тасымалдаушы ретінде тҧлға, толығырақ айтқанда
оның әрекеттері,
қарым-қатынасы, ӛзіне және басқа адамдарға, басқа
мәдениеттерге деген қарым-қатынасы тҧрады.
Мәдениетаралық диалогты қарастыру барысында біз тҧлғалар мен
мәдениеттер арасындағы диалог пен диалогтық қарым-қатынастарды зерттеуге
арналған
еңбектерге
сҥйендік,
яғни
М.М.
Бахтинның
диалогизм
47
тҧжырымдамасына, В.С. Библердің мәдениеттер диалогына арналған еңбектері
[148].
М.М. Бахтинның пайымдауынша, диалог бҧл жай әңгімеден гӛрі,ой пікір
мен ақпарат алмасу деп кӛрсетеді. Ғалымның диалогизм тҧжырымдамасында:
«Диалог - адамның әр тҥрлі кӛпқырлылығы, әлем мен адамның ӛзінің ӛзара
қарым-қатынасындағы кҥрделілігі», - деп тҥсіндіріледі. Диалог адам ӛмірі мен
санасының барлық салаларын қамти отырып, адамдар мен мәдениеттердің
ӛзара тҥсінушілігінің негізгі шарты болып табылады. Мәдениеттің ерекше бҧл
мәні қазіргі таңда қарым-қатынас пен танымның мҥмкіндіктері
шексіз болып
табылатын қазіргі заманғы ақпараттық қоғамда орын алды, әйтсе де, әр тҥрлі
мәдениеттер ӛкілдерінің арасындағы ӛзара тҥсінушілік мәселелері кейде
ушығып тҧрады.
М.М. Бахтинның аталған тҧжырымдамасында тҥйінді ҧғымдардың бірі
диалогтың биополярлығы болып табылады, оның жҥзеге
асуы макро және
микро деңгейлерде кӛрінеді. Макродиалог мәдениеттердің диалогтық ӛзара
әрекеттесуін білдіретін болса, микродиалог жеке адамның тҧлғасы, оның
санасы мен сӛйлеуіне дейін кіреді, яғни ішкі диалог болып табылады [160].
Диалог бҧл ең біріншіден қарым-қатынас. М.М. Бахтин: «Тек қана қарым-
қатынаста, адам мен адамның ӛзара әрекеттесуінде адам барынша ӛзі ҥшін де,
басқа адамдар ҥшін де ашылады», - деп кӛрсетеді.
Келесі біздің зерттеу жҧымысымызға қатысты негізге алынатын тҧғыр -
Достарыңызбен бөлісу: 
