И. В. Савельев жалпы физика курсы I том Алматы 2004

дығының шамасы бірдеіі болатындай, ақсын делік. Онда
(55.3) бойынша кез келген ағын сызығыиыц калауымыз- 
ша алынған екі нүктесі үшін мыиа тецдік орындалады:
Pl~p2 = P g {h 2 -h ]).
бұдан бұл жағдайдағы ағын сызықтарының таралып ор- 
наласуы, ақпайтын сұйықтағыдай болатындығы байка- 
лады [(52.1) өрнегіп қараңыз].
Горизонталь ағын сызығы үшіп (55.3) шаргы мина- 
дан түрде жазылады:
о,
°
ру
 ,
pwf . 
PV2
,
~2
\~ Р \
---2~ 
~^ Р2'
яғни жылдамдық көп болған нүктелерде қысым төмеп 
болады (бұл сапалық түрде өткен параграфта көрсетіл- 
ген болатын).
Ағын жылдамдығы көп болған жер- 
де қысымның төмендеуі су ағызғыш 
насос құрылысының негізіне алынған.
Судың ағыны ұшы атмосфераға қарай 
ашылған түтік арқылы, оның шығар 
жеріндегі қысымы атмосфералық кы- 
сымға тең болатындай беріледі. Түтік- 
тің жіңішке жерінде су үлкен жылдам- 
дыкпсн агатындықтан, бұл жердегі 
қьтсым атмосфералық қысымнан аз бо­
лады. Мұндай қысьш түтіктің жіңішке 
жерімен жалғасып, оны қоршап тур- 
ран камера насосында да пайда бола­
ды. Сорып алынған көлемді камера 
насосымен коса отырып, одан ауаны 
(немесе баска бір газды) 100 
мм
сы­
пал бағанасына дейінгі кысымда со­
рып алуға болады. Сорылған ауа су ағынымсн ілесіп, 
атмосфераға шығып кетеді.
Бернулли тендеуін беті ашык кең ыдыстағы сұйықтыц 
шағын тесіктен ағып шығу жағдайына колданайык. 
Сұйық ішінен, кимасы бір жағынан ыдыстағы сұйықтын 
ашык бетін, ал екінші жағынан сұйык, ағатын тесікті1
ітмоі т •
sl
'
uju
14 6-су ре т.
1 Далірек аіітқанда, сорғыньщ тесіктен шығар жердегі қимасы. 
Ғ.гер арпау.мы шара колданылмаса, оида соргыпың қимаеы тесіктің 
қіімасынан кіші болады.
205

қамтитын ағын түтігін алайық ( і
4
/-сурет) Бүл қима- 
ның әрқайсысында белгілі бір бастапқы деңгейдің үстін- 
дегі жылдамдық пен биіктікті бірдей деп санауға
болатындыктан, оларға осындай 
жору негізінде алынған (55.3) 
теңдеуін қолдануға болады. Одан 
әрі, екі қимадағы қысым да ат­
мосфер алық қысымға тең болған- 
дықтан, олар бірдей болады. Со- 
нымен қатар, кең ыдыстың ашық 
бетінің 
қозғалу 
жылдамдығы 
нольғе тең. Осы айтылғанды еске- 
фіп, (55.3) теңдеуін берілген жар- 
дайра 
қолдануға 
болатындай 
етіп, мынадай түрде жазуға бо­
лады:
147-су;рет.
9gh
і =
+
pglh,
мұидағы 
v
— сұйықтық тесіктен ағып шыққандағы жыл- 
дамдығьт. Осы теңдеуді р-ға қысқартып және 
һ — һ\ — һ
2— 
сұйықтың ашық бетінің тесік үстінен биіктігін енгізе оты- 
рып, төмендегі теңдеуді аламыз:
-у- =
g K
бүдан 
v
=
Ү 2gh.
(55.5)
Бұл формула Торричелли формуласы деп аталады.
Сонымеи, сұйықтыц ашық бетінен 
һ
тереңдікте орна- 
ласқан тесіктен ағып шықкандағы жылдамдығы, кез кел- 
ген дененің 
һ
биіктіктен құлағанда алатын жылдамды- 
ғына тең. Мынаны ескергеніміз жөн: бұл нәтиже сүйық- 
ты идеал сұйық деп үйғарудан алынды. Ыақты суйық 
үшін ағып шығу жылдамдығы томен болады, сүйықтың 
түтқырлығы үлкен болған сайын, ол (55.5) мәнінен көбі- 
рек алшақтайды.
S 56. Ағып ікатқаи суйыдтағы қысымды олшеу
Өтксн параграфта біз сүйықтағы қысым оның ағыс 
жылдамдығының шамасыпа байланысты екснін анықта- 
дық. Қысымды өліпсу үшіп сүйыққа епгі йлген прибор 
сүйықтьтң қозғалу сипатып бүзады, демек, өлшенетіи кы- 
сымиыц шамасын да өзгертуге болады. Үшын і.ағы тесігі
206

ағынга қарай бағытталған имек манометрлік түтікті 
еүйык ішіпе орпаластырайық (148-сурет) Мундай түтік- 
ті П и т о т ү т і гі деп атайды. Үшы түтік тесігінің цеи- 
тріне тірелетіп ағын сызығып қарастырайық. Қарасты- 
рылып отырган ағын сызығыныц өн бойындагы жылдам- 
дық түтіктен сдәуір алыс қашықтықтагы ұйтқымагап 
агмм үіпін 
и
шамасынаи бастап тесіктіц дәл алдыпдагы

жүктеу 28,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: