53
дамуына ықпал ету. Дидактикалық ойындардың негізгі міндеті – балалардың
ақыл-ойын дамыту, білімін байыту. Дидактикалық ойын балалардың
қоршаған тілін дамытуда ауызекі сөйлеу, тілдің дыбысталу мәдениетіне
тәрбиелеуде байланыстырып сөйлеу, сөздік қорын дамыту үшін сабақта және
сабақтан тыс уақытта ойналатын дидактикалық ойындардың маңызы зор.
Сюжетті рольді ойындар
Сюжетті рольді ойындар ақыл-есі кем балаларға тән, ең сипатты
ойындар болып табылады. Ол балалар өмірінде елеулі орын алады. Сюжетті
рольді ойындардың ерекшелігі сол, оны балалардың өздері жасайды.
Ойынның дербес әрекеті айқын өнерпаздық және шығармашылық сипатта
болады. Бұл ойындар ұзақ та қысқа да болуы мүмкін. Сюжетті рольді ойында
бейнелеу құралы мен ойын әрекеттері болып табылады. Мысалы: «Телефон»
ойынында диалогтық сөйлеудегі әңгіменің мақсаты – бір нәрсе жайында
сұралып, баланы оған жауап беруге, белгілі бір әрекетке түрткі болуға үйрету
болып табылады. Мысалы: «Дүкен» ойынын ойнағанда балалар сатушы мен
сатып алушының әрекеттеріне, ал «Мектеп» ойынын ойнағанда мұғалім мен
оқушының арасындағы байланысты ұғады.
Дамытушы ойындар танымдық сезімді оятады, яғни балада тану іздену
әрекетін дамыта отырып, ойдың, талдау мен әрекеттің логикасын ойлау
процесінің икемділігін, жаттығуын және тапқырлығын, қиял ұшқырлығын
қалыптастырады. Бұл жағдайда сөзжұмбақтар мен ребустар көп септігін
тигізеді. Өз шығармашылығымен құрастырылған сөзжұмбақтар баланың аса
қызығушылығын тудырады. Балалар еркін сөздерді буынға бөліп, ойлау
қабілеті дамиды, есеп сабағынан білім деңгейі кеңейеді.
ХХ ғасырдың басында неміс педагог-дефектологы П. Шуманның: «Бала
кемістігінің даму деңгейі неғұрлым төмен болса, соғұрлым мұғалімнің білім
деңгейі жоғары болу керек» [5],- деген сөзінен-ақ даму мүмкіндігі шектеулі
баламен жұмыс істеу өте қиын екенін байқауға болады. Қазіргі кезде
мектептерде кемтар балаларды қамқорлыққа алып, олардың қалыптасуына
және айығуына мүмкіндік жасап, өз бетімен өмір сүруіне бағыт-бағдар
беруге арнайы дайындық жүргізілуде. Кемтар балалардың білім деңгейін
көтеріп, өмірге қажетті білім-білік дағдысын, тәртібін қалыптастыруға
байланысты түрлі шаралар жасалуда.Бұл балаларды оқытатын мұғалімдердің
алдына мынадай міндеттер қояды:
-
баланың мектепке дайындығын анықтау;
-
тәрбиесіндегі кемістігін жою;
-
сабақты жүйелі жоспарлау.
Дамуында әр түрлі кемшіліктері бар балаларды арнайы оқытуға деген
сұраныс, әсіресе, олардың танымдық процестерін психологиялық жағынан
зерттеу қазіргі таңда өзекті мәселе болып отыр. Оқыту үрдісінде мұндай
балаларға оқу материалын меңгерту үшін арнайы мектептер мен мекемелерде
арнайы білім берудің мазмұны мен әдістерін жасау және оны негіздеу қажет.
Әсіресе ауылдық жерлерде туа біткен, сонымен қатар еліміздегі экологиялық
тепе-теңдіктің бұзылуынан, тұқым қуалаған, жүре пайда болған аурулар
салдарынан, мектепке бару бақыты бұйырмаған балалар бар. Осы балаларды
психологиялық ойындар көмегімен дене кемістігін қалпына келтіріп, сол
54
арқылы психологиялық саулығын сақтап, бала мүгедектігінің деңгейін
төмендетуге мектеп психологтары аз да болса өз үлесімізді қосып алдымызға
мақсат етіп келеміз. Әр психолог үйден оқитын балаға барғанда біріншіден
баланың көңіл күйіне қарап, динамикалық бақылау күнделігін жүргізіп
отырады. Баланы мектепішілік іс-шараға қатыстырады немесе көрермен
ретінде көруге шақырады. Екіншіден, баланың үйіне барғанда ата-анасымен
сөйлеседі, пікірлеседі, кеңес беріп отырады. Тек қана баланың өзімен жұмыс
жасағаннан көрі ата-анасымен қосылып, жұмыс жасаған балаға қатты
ұнайды. Ол үшін үйден оқитын оқушының отбасылық әлеуметтік жағдайын,
жас ерекшелігін ескере отырып, балаға ешқандай қиыншылық туғызбайтын
өз іс-тәжірибемде қолданып жүрген, ата-анасымен бірлесе жүргізген,
баланың өзіне арналған коррекциялық ойындарды ұсынамын. Әрбір мұғалім
жеке балаға сабақ бергенде сабағына қолдануға болады. Баланың қуанышы
мен реніші ойында анық байқалады. Ойын кезінде баланың психологиялық
ерекшелігі мынадан көрінеді:
1.
Олар ойланады.
2.
Эмоциялық әсері ұшқындайды, белсенділігі артады, қиял елестері дамиды,
баланың шығармашылық қабілеті мен дарыны ұшталады.
3.
Ұжымдық сезімі қалыптасады.
4.
Ерік қасиетін бекітеді, адамгершілік сапаны жетілдіреді. [6]
Түзету жұмыстары психикалық дамуы тежелген және ақыл-ой
кемтарлығына шалдыққан оқушылардың зейіні мен еске сақтауын,
кеңістіктік елестетуін, қисынды ойлауын дамытуға жағдай жасайды.
Сондықтан барлық танымдық психикалық үрдістер (қабылдау, ойлау,
есте сақтау және т.б.) «таза» күйінде болмайтындығын, өзінше тұтас бір
жүйені білдіретіндігін, соның негізінде кешенді түрде дамитындығын есте
сақтаған абзал. Мысалы, «графикалық сынақхат» жаттығуын кеңістіктік-
бағдарлық тапсырмаларға жатқызуға болды, сонымен қатар ол зейіннің, есте
сақтаудың, өзін-өзі бақылаудың, қолдың ұсақ моторикасы қызметінің
дамуына ықпал етеді.
«Сөз ойла, тез ойла!» жаттығуы.
Бес дыбыстан құралатын, үшінші әрпі «Л» болатын, Не? Қандай? деген
сұраққа жауап беретін сөздерді ойлауға тапсырма беріледі. Ортасындағы
әріптерді өзгерте беруге болады.
Л
Мысалы, торкөздерді мынадай сөздермен толтырады: талап, құлан,
шалап, жолақ, халат, далап, құлын, келін, жалын, тулақ, салақ, рулон, кулон,
балақ, талақ, сылақ, салық, талма, жұлын, галош, салым, қалам, ғалам, ғалым,
ғылым, қалқа, қалта, салат, долма, малта, шелек, сулық, белок, тұлып, желім,
залым т.б.
Оқушылар сөздерді ойламаған жағдайда жоғарыдағыдай сөздер құрауға
болатыны айтылып, әр сөздің мағынасы түсіндіріледі.
«Оқиғаның бірізділігін құр!» жаттығуы.
Достарыңызбен бөлісу: |
