Тақырыбында облыстық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

74 
 
қобызшы-қобышшы.  Сонымен    қатар,  емле  және  тыныс  белгілеріндегі  
қателер,  кісі    аттарын    кіші    әріппен    жазу,  сөйлемнің    шегін    білмеу  яғни  
нүкте  қоймау, үтірді  тастап кету сияқты қателер жиі кездеседі.  
Бұлардың  бәрінің  көрсеткіші  диаграммаларда  оның  көрсетілген  қазақ 
тілінде жиі кездесетін  жазу  қателеріне  практикалық  тұрғыда  жан-жақты  
талдау  жасауға  ұмтылдым. 
Айта кетелік, арнайы педагог ретінде 32 бала, олигофринолог ретінде   8 
бала берілген болатын, олардың барлығына математикадан 1 дәптер, жазудан 
1  дәптер  бастап отырдым.    барлығына    өз    жасына  сай  алғырлығына  қарай  
тапсырмалар беріп отырдым.  
Пайдаланған әдебиеттер: 
1.
Назарова «Арнайы педагогика». 
2.
Е.Н. Краузе  «Логопедия» . 
 
 
МҮМКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ БАЛАЛАРМЕН ЖҮРГІЗІЛЕТІН                                                                   
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЖҰМЫС ТҮРЛЕРІ  
Аталыкова Райхан  
Атырау қаласы 
 
Ы.Алтынсарин атындағы орта мектептің педогог-психологы 
 
Білім  беруді  дамытудың    2011-2020  жылдарға  арналған  мемлекеттік 
бағдарламасында  «Балалардың  мектепке  дейінгі  сапалы  тәрбие  және  оқыту 
мен  толық  қамтылуын,  олардың  мектепке  дейінгі  тәрбие  және  оқыту 
бағдарламаларына  теңдей  қол  жеткізуін  және  «инклюзивті  білім  беру 
жүйесін  жетілдіруін»  қамтамасыз  ету  көзделген.  Қазіргі  уақытта  дамуында 
ақаулары  бар  балалар  саны  артып  отыр.  Оларды  оқыту  кеңейіп,  түзетіп 
қолдау технологиялары жетілдірілуде. 
Мүмкіндігі  шектеулі  балаларды  жалпыға  білім  беру  ортасына  қарай 
бейімдеу  2002  жылдан  басталды.  Сол  жылы  Қазақстан  ТМД  елдерінің 
арасында  алғаш  рет  «Мүмкіндігі  шектеулі  балаларды  әлеуметтік  және 
медика-педагогикалық  тұрғыдан  қолдау»  туралы  заңы  қабылдады.  Осы  заң 
аясында  жарымжан  балаларға  ерте  бастан  білім  беру  мәселесіне  мән 
берілген. Оларды білім беру ,әлеуметтік, медициналық тұрғыда қамтамасыз 
ету қарастырылған. 
Инклюзивті  білім  беруді  ұйымдастыру  үшін  қандай  арнайы  жағдайлар 
қажет: 
 
Ең  алдымен,  даму  мүмкіндігі  шектелген  балалармен  жұмыс 
жасай алатын мамандар даярлау. 
 
Екіншіден архитектуралық кедергілерді жою.  
 
Білім 
мекемелерін 
арнайы 
тұтқалармен, 
парталармен, 
үстелдермен  және  басқа  да  компенсаторлық  құралдармен  жабдықтауды, 
көтергіш  қондырғылар,  пандустар,  санитарлық  бөлмелердің  арнайы 
қондырғыларын орнататын іс-шаралар кешені қажет. 
Қазақстан  Республикасындағы  білім  беруді  дамытудың  2011-2020 
жылдарға  арналған  мемлекеттік  бағдарламасында  инклюзивті  білім  беруді 

75 
 
жетілдіру  мақсатында  төмендегідей  нормативтік  құжаттарды  басшылыққа 
алу ұсынылады: 
Қазақстан Республикасының «Білім туралы», «Бала құқықтары туралы», 
«
Кемтар  балаларды  әлеуметтік  және  медициналық-педагогикалық  түзету 
арқылы қолдау туралы» Заңдары және Ережелер. 
Адам құндылығы бүгінгі зайырлы қоғамда басты назарда болумен қатар, 
төмендегі міндеттер үнемі назарда болу қажет: 
- 
Әрбір адам қарым-қатынасқа құқылы. 
- 
Барлық адам бір-біріне қажет. 
- 
Білім шынайы қарым-қатынас шеңберінде жүзеге асады. 
- 
Барлық  адамдар  құрбы-құрдастарының  қолдауы  мен  достығын  қажет 
етеді. 
- 
Әрбір  оқушы  үшін  жетістікке  жету  –  өзінің  мүмкіндігіне  қарай 
орындай алатын әрекетін жүзеге асыру. 
- 
Жан-жақтылық адам өмірінің даму аясында кеңейеді. 
 
ХХ ғасырдың басында неміс педагог-дефектологы П.Шуманның «Бала 
кемістігнің даму деңгейі неғұрлым төмен болса, соғұрлым мұғалімнің білім 
деңгейі  жоғары  болу  керек»  деген.  Дамуында  әр  түрлі  кемшіліктері  бар 
балаларды  арнайы  оқытуға  деген  сұраныс,  әсіресе  олардың  танымдық 
процестерін  психологиялық  жағынан  зерттеу  қазіргі  таңда  өзекті  мәселе 
болып отыр. 
Мүмкіндігі  шектеулі  балалармен  жұмыс  ерекшелігін  ескере  отыра 
психолог мамандар жан-жақты біліммен қаруланып, білімдерін жетілдіруде. 
Психология ғылым саласын терең меңгерумен қатар  мамандар төрт негізгі 
аспек  бойынша  жұмыс  жүргізеді.    Психологиялық  диагоностикада  таным 
процестерін зерттеу басты міндет. 
Психологиялық  диагностикада  таным  процестерін  зерттеуде  қарым-
қатынас  диагностикасы,  мінез-құлық  ерекшеліктерін  зерттеу  диагностикасы  
жүргізіледі. 
Психологиялық  дамыту  және  түзету  жұмысында  таным  процестерін 
дамыту  және  түзету,  мотивациялық  және  эмоциялық  аясын  дамыту  және 
түзету,  қарым-қатынас  аясын  түзету  және  дамыту  бағытындағы  жұмыстар 
жүгізіледі. 
Психологиялық кеңес беру бағытында баланың дамуындағы ата-ананың 
көмегі, дау-жанжал жағдайындағы мінез-құлқы және оны басу әдісі, баламен 
жағымды  қарым-қатынасқа  жету  жолы  туралы  ата-аналарға  кеңес, 
жадынамалар беріледі. 
Психологиялық  ағарту  бағытында  мұндай  балаларды  қалай  тәрбиелеу, 
қалай  қарым-қатынас  жасау  керектігі  туралы  әңгіме,  дәріс,  жадынама, 
тренинг, тақырыптық баяндамалар арқылы ата-аналарға психологиялық білім 
беріледі. 
Әр  бағытқа  жеке-жеке  тоқталар  болсақ,  педагог-психгологтің  жинақ 
қоржынында  баланы  псхологиялық-диогностикалық  тексеруге  арналған 
құралдар,  логикалық  ойлауға,  зейін  және  есте  сақтауға  арналған  әр  түрлі 
әдістемелік құрал-жұмыстары сатылы жүргізіледі. 

76 
 
Зерттеу  барысында  психолог  зерттеу  хаттамасын  жүргізіп,  тіркеп 
отырады: 
- 
Берілген тапсырманы түсінуі және оны орындау деңгейі; 
- 
Балаға көрсетілген көмек пен оның білімділік дәрежесі; 
- 
Өз бетімен қателіктерін түзете алуы; 
- 
Үлкендермен қарым-қатынас ерекшелігі; 
- 
Тапсырманы орындауға қарым-қатынасы; 
- 
Тапсырманы орындаудағы белсенділігі. 
Мысалы, мүмкіндігі шектеулі балалардың зейін қасиеттерін зеттеу үшін 
зейіннің  көлемін,  ауысуын,  шоғырлануын,  тұрақтылығын  зерттеу 
әдістемелерін  қолдануға  болады.  Бұған  сынып  жеткешісінің  немесе  пән 
мұғалімдерінің көмегін пайдалануға болады. 
Есте  сақтауын  зерттеу  үшін  «Ашудың  суретін  салу»  жаттығуы, 
«Жағымсыз  портреттер  көрмесі»  жаттығуы,  «Сырласу    хаты»  жаттығуы,
 
«Құмды  мүсін  әлемі»  жаттығуы  т.б.  әдістемелерді,  ойлау  процесін  зерттеу 
үшін  «Артығын  тап»,«Қандай  фигура  жетіспейді»  т.б.  әдістемелерді 
қолдануға болады. 
 
Психологиялық  түзету–бұл  баланың  жеке  тұлғалық  психикалық 
дамуында,  оқу  барысында  білігі  мен  дағдысында  қандай  да  бір 
ауытқушылықтар,  психологиялық  қиыншылықтарды  түзетіп,  дамытуға 
арналған жұмыс жүйесі болып табылады. Әр психолог үйден оқитын балаға 
барғанда  біріншіден  баланың  көңіл-күйіне  қарап,  динамикалық  бақылау 
күнделігін  жүргізіп  отырады.  Баланы  мектепшілік  іс-шараға  қатыстырады 
немесе  көрермен  ретінде  көруге  шақырады.  Екіншіден,  баланың  үйіне 
барғанда ата-анасымен сөйлеседі, пікірлеседі, кеңес беріп отырады. 
Мектеп  психологінің  мүмкіндігі  шектеулі  балалармен  жұмысының 
негізгі  педагогикалық  консилиумда  көрінеді.  Жалпы  және  арнаулы  (түзету) 
білім 
беру 
мекемелерінің 
психологиялық-дәрігерлік-педагогикалық 
консилиум  жағдайлары  негізінде  мектепте  мектеп  директорының 
бұйрығымен психологиялық-дәрігерлік-педагогикалық консилиум құрылады. 
Консилиум  құрамына  мектеп  директоры,  оқу  ісі  мегерушісі,  психолог, 
әлеуметтік  педагог,  медбике,  сынып  жетекшісі,  тәрбиешісі,      мұғалімі 
қатысады.  Консилиумға  әр  маман  өз  зерттеулері  мен  ұсыныстарын  жазып, 
даярлап келеді. 
1. 
Педагогикалық қорытынды (сынып жетекшісі); 
2. 
Психологиялық қорытынды (педагог-психолог); 
3. 
Медициналық қорытынды (медбике); 
4. 
Әлеуметтік педагог қорытындысы;  
5. 
Логопедиялық қорытындысы (логопед). 
Бұған  қосымша  балалардың  жұмыс  дәптерлері,  бала  дамуын  бақылау 
күнделігі, сабақ үлгерімін тіркеу журналдары әкелінеді. 
Қорыта  келгенде,  ең  бастысы  кемтар  балаларға  деген  қоғамның 
көзқарасын,  пікірін  өзгерту  керек,  олар  үшін  кедергісіз  орта  қалыптастыру 
қажет және мүмкіндігі шектеулі баламен бір сыныпта отырған дені сау бала 
әлдеқайда  мейірімді,  қайырымды  болып  өсетінін  халықаралық  тәжірибе