ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ
ТӘУЕКЕЛДІ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚҚА, ЖЫНЫСТЫҚ ҚАНАУШЫЛЫҚҚА ЖӘНЕ АДАМ САУДАСЫНА ОСАЛДЫҒЫН БАҒАЛАУ
38
Әлеуметтік жағынан осал балалардың ішінен
айтарлықтай бөлігі (49.0%) тек қана анасымен
тұрған, ал 31.7% ата-анасымен тұрған, және де
12.0%
анасымен де әкесімен де емес, басқа ту-
ыстарымен тұрған. Салыстырар болсақ, адам
саудасының құрбандары (42.7%) үйлерінен ке-
тер алында негізінен әкесімен және анасымен
тұрса, тек 27.2% ғана тек қана анасымен және
16.5% анасымен де әкесімен де емес, басқа ту-
ыстарымен тұрған. Осылайша көптеген секс-
жұмыскерлер туып-өскен жерлерінде де әкесімен
де анасымен де тұрған (50.9%), ал 35.8% тек қана
анасымен тұрғандарын айтты.
3.7-кестеде респонденттердің бауырларының
саны көрсетілген. Әлеуметтік жағынан осал
балалардың, адам саудасының құрбандарының
және секс-жұмыскерлердің айтарлықтай бөлігі
оларда тек қана – 1-2 ағасы/апасы/інісі/сіңілісі
болғанын айтты; алайда адам саудасының
құрбандары басқаларға қарағанда жиірек 3 және
де одан көп аға/апалары бар отбасынан шыққан.
Салыстырар болсақ, секс-жұмыскерлердің
әдетте ағалары/апалары болмаған.
үйДЕН КЕТу ТӘЖірИБЕСі
Респонденттерге сондай-ақ үйден
кеткен
тәжірибелері туралы ақпарат алу мақсатында
бірқатар сұрақтар қойылды. 3.9-кестеде
әлеуметтік жағынан осал балалардың шамамен
жартысы (53.3%) әлі де болса өз ата-аналары-
мен/жанұясымен тұратындарын айтты; ал адам
саудасы құрбандарының 33.3% және секс-
жұмыскерлердің 15.0% әлі де өз ата-аналары-
мен/жанұясымен тұрған.
3.9-кестеде респонденттердің үйден кеткен
кездегі жасы көрсетілген. Көптеген әлеуметтік
жағынан осал балалар 7 және 17 жас аралығында
үйден кеткендерін айтты.
Адам саудасының
құрбандары көбіне 11 және 21 жас аралығында
үйлерінен кеткен, мұндағы 30.1% 15 және 17
жас аралығында үйлерінен кеткен. Салыстырар
болсақ, секс-жұмыскерлер көбінесе 15 және
21 жас аралығында үйлерінен кеткен, мұндағы
43.4% үйлерінен 15 және 17 жас аралығында
кетсе, 37.2% 18 және 21 жас аралығында кеткен.
3.9-кестеде сондай-ақ, респонденттердің 20.7%
әлдекімнің үйден кетуге мәжбүрлегенін, 26.7%
үйден кету туралы отбасының бір мүшесімен
талқылағанын айтты. Әлеуметтік балалардың
аздаған бөлігі (14.7%) әлдекімнің үйден ке-
туге итермелегенін немесе үйден кету тура-
лы отабсының бір мүшесімен талқылағанын
(16.60%) айтты. Бұл көбінесе олардың үйден
қашып кетуімен байланысты болған.
Салыстырар болсақ, адам саудасы
құрбандарының 40.8% көбінесе әлдекімнің үйден
кетуге итермелегенін және 35.0% үйден кету ту-
ралы отбасының бір мүшесімен талқылағанын
айтты. Бұл сұхбат
мәліметтері бойынша көптеген
адам саудасының құрбандарының іс жүзінде
үйден кетуге итермелегенін көруге болады
(4-тарауда адам саудасы және қанаушылыққа
ұшырау жолдарының егжей-тегжейлі талдауын
қараңыз).
Секс-жұмыскерлердің айтарлықтай аз бөлігі
(16.0%) әлдекімнің үйден кетуге итермелегенін
айтты, алайда көп бөлігі (43.4%) үйден кету ту-
ралы обасының бір мүшесімен талқылағанын
хабарлады. Сұхбат мәліметтері бойынша, адам
саудасы тұрғындары мен секс-жұмыскерлердің
3.8-кесте. Кедейлік жағдайында өсті
Сауалнама
өткізілгендердің
жалпы
Саны=468
Әлеуметтік
жағынан
осал
балалар
Саны=259
Адам
саудасының
құрбандары
Саны=103
Секс-
жұмыскерлер
Саны=106
Саны
%
Саны
%
Саны
%
Саны
%
Кедейлік жағдайында өмір
сүрді
180
38,5
75
29,0
59
57,3
46
43,4
Қыста үйде жылу болмаған
66
14,1
35
13,5
17
16,5
14
13,2
Анасы/әкесі қажетті жаңа
киімді алып бере алмаған
154
32,9
62
23,9
50
48,5
42
39,6
Аптасына кемінде екі рет ет/
тауық/балық жемеген
132
28,2
58
22,4
44
42,7
30
28,3
Жанұясына кедейлік жағдайын
жеңілдету мақсатымен
мемлекеттік жәрдемақы төленген/
қоғамдық көмек көрсетілген
123
26,3
69
26,6
17
16,5
37
34,9
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ТӘУЕКЕЛДІ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚҚА, ЖЫНЫСТЫҚ ҚАНАУШЫЛЫҚҚА ЖӘНЕ АДАМ САУДАСЫНА ОСАЛДЫҒЫН БАҒАЛАУ
39
3.9-кесте. үйден кету тәжірибесі
Сауалнама
өткізілгендердің
жалпы
Саны=468
Әлеуметтік
жағынан
осал балалар
Саны=259
Адам
саудасының
құрбандары
Саны=103
Секс-
жұмыскерлер
Саны=106
Саны
%
Саны
%
Саны
%
Саны
%
Әлі де ата-аналарымен/жанұясымен тұрады
Иә
187
40,0
138
53,3
33
32,0
15
14,2
Жоқ
281
60,0
120
46,3
70
68,0
91
85,8
Үйден кеткен кездегі жасы
7-10 жас
25
5,3
22
8,5
3
2,9
0
0,0
11-14 жас
65
13,9
50
19,3
13
12,6
2
1,9
15-17 жас
125
26,7
48
18,5
31
30,1
46
43,4
18-21 жас
59
12,6
0
0,0
17
16,5
42
39,6
22-25 жас
4
0,9
0
0,0
3
2,9
1
0,9
26-29 жас
1
0,2
0
0,0
1
1,0
0
0,0
30+ жас
2
0,4
0
0,0
2
1,9
0
0,0
Үйден кетуге әлдекім мәжбүрледі
97
20,7
38
14,7
42
40,8
17
16,0
Үйден кету туралы отбасының бір
мүшесімен талқылаған
125
26,7
43
16,6
36
35,0
46
43,4
көп бөлігі отбасының бір мүшесімен талқылаған,
себебі олар ақша табу мақсатында үйлерінен
кеткен, өз жанұясына көмектесіп, өз өмірлерін
құру мақсатында кеткен (мысалы, кедейліктен,
қатыгез қарым-қатынас пен зорлық-
зомбылықтан құтылу үшін).
үйДЕН КЕТу ШЕШіМі:
ИТЕрМЕЛЕуШі ЖӘНЕ
ҚЫЗЫҚТЫруШЫ ФАКТОрЛАр
3.10-кестеде балаларды/жасөспірімдерді үйден
кетуге шешім қабылдауға әсер еткен көптеген
факторлар көрсетілген. Көбінесе әлеуметтік
жағынан осал балалар
отбасында ұрыс-керістер
мен төбелестер жиі орын алғандықтан үйлерінен
кетіп қалғандарын (немесе қашып кеткендерін)
айтты (37.1%), үйден кету себебі аналары немесе
әкелерінде есірткіні немесе ішімдікті қолданумен
байланысты қиындықтар болғандықтан (28.6%),
себебі тек анасымен немесе әкесімен ғана
тұрғандықтан (27.8%), себебі отбасы олар үшін
өмір сүруге қажетті, мысалы киім, азық-түлік,
медициналық қызмет көрсету және қауіпсіз
тұрғын үймен қамтамасыз етпегендіктен (24.7%).
Салыстырар болсақ, адам саудасының
құрбандарында үйден кету шешімін қабылдауға
әсер еткен көптеген маңызы зор итермелеуші
факторлар болған. Көбінесе адам саудасының
тұрғындары үйден кеткен, себебі отбасы
кедейлік жағдайларында өмір сүрген (52.4%),
себебі жанұясы оларға өмір сүру сүруге қажетті
қажеттіліктермен қамтамасыз етпеген (49.5%),
себебі оларда
өздерінің тұрған жерлерінде
жүмысқа тұруға мүмкіндік болмаған (44.7%),
себебі отбасында ұрыс-керістер мен төбелестер
жиі орын алған (42.7%) және де себебі олардың
жанұясы үлкен болған және ата-анасына
жанұясының барлық мүшелерін асырау және
қамқорлық жасау қиынға соққан (35.0%). Оған
қоса, адам саудасының айтарлықтай бөлігі тек
анасымен немесе әкесімен ғана тұрған (25.2%),
себебі оларды ата-анасы немесе отбасының
басқа бір мүшесі ұрып-соққан (24.3%), және де
себебі анасының немесе әкесінің есірткіні немесе
ішімдікті қолдануға байланысты қиындықтары
болған (20.4%).
Секс-жұмыскерлердің де үйден кетуге шешім
қабылдауға әсер еткен көптеген маңызы
зор итермелеуші факторлар болған. Секс-
жұмыскерлер көбінесе үйден кеткен, себебі отба-
сы кедейлік жағдайларында өмір сүрген (43.4%),
себебі оларда өздерінің тұрған жерлерінде
жүмысқа тұруға мүмкіндік болмаған (41.5%).
Секс-жұмыскерлердің
айтарлықтай бөлігінің
үйден кетуінің себебі олардың жанұясы үлкен
болған және ата-анасына жанұясының барлық
мүшелерін асырау және қамқорлық жасау
қиынға соққан (33.0%), себебі жанұясы оларға
өмір сүру сүруге қажетті қажеттіліктермен
қамтамасыз етпеген (32.1%), себебі отбасын-
да ұрыс-керістер мен төбелестер жиі орын
