614
Үшінші топ - «мотивациялық» интеллектуалдық пассивтілік - оқып- үйренуге
тұлғалық даярлықтың жеткіліксіздігі. Мұндай балалар өзінің оқушы ретіндегі рөлін
түсінбейді, нашар баға қойғанға өкпелеп қалады, оның себебі не екеніне мән бермейді,
бастаған ісін дұрыс аяқтай алмайды. Олар белсенді ой еңбегінен қашқақтайды,
жұмыстан тез айниды, жеткілікті негіз жасамастан- ақ жылдам нәтижеге қол жеткізгісі
келеді. Интеллектуалдық пассивтілік себептерінің бірі бала айналасындағы жеңіл-желпі
көңіл көтеру бағытындағы ақпараттарға байланысты.
Балалардың мектеп проблемаларына себептер де аз емес: отбасын- да
психологиялық
қолдаудың
жоқтығы,
мұғалім
тарапынан
педагогикалық
көмектіңжетіспеуі, үлкендердіңавторитаризмі, отбасылық қайшылықтар. Бұған қоса
мектепте жаттығу тапсырмаларын күштеп беру, жеке ерекшеліктерді ес- кермеу,
балалармен қарым-қатынас жасау стилінің дұрыс таңдалмауы секіл- ді керіністер де
байқалады. Мектепке дұрыс бейімделмеудің негізгі бір себебі,біздің ойымызша, мектеп
табалдырығын жаңадан аттайтын балаларға қойылар бірыңғай талаптардың жоқтығынан.
Мұндай талап бүлдіршіндердің мектепке әзірлік жағдайларын анықтап берер еді.
Балаларды мектепте оқуға әзірлеу диагностикасының дер кезінде жасалуы алдағы мүмкін
болатын мектеп қиындықтарын болжап білуге, олардың алдын алуға бағытталған
педагогикалық жұмыстар жүргізуге мүмкіндік береді. Диагностика әдістері арасынан баланы
оқу және оқудан тыс кездері бақылау, балалар қызметі процесі мен оның нәтижелерін зерделеу,
әңгімелесу, арнайы тапсырмалар беру секілді түрлерін қолданған орынды деп білеміз.
Балалардың мектепке даярлығын анықтауға байланысты психологиялық- педагогикалық
диагностика жасаудың ұсынылып отырған схемасын бүлдіршіннің мектеп табалдырығын
аттаған сәтінде және бірінші сыныптағы апғашқы апта- ларында толықтай немесе ішінара
қолдануға болады. Балалардың мектепке даярлығындағы ерекшеліктерді анықтау өр қилы
педагогикалық құралдарды бүлдіршіндер танымын жетілдіретіндей, олардың бойында оңды
тұлғалық қасиеттерді қалыптастыратындай деңгейде дифференциалды түрде және
мақраткерлікпен пайдалануына мүмкіндік береді.
Мектепте жүйелі түрде оқуға психологиялық даярлық - мектепке дейінгі балалық
шақтағы бала дамуының қорытынды нәтижесі. Ол бірте-бірте қалыптасады және
ағзаның даму жағдайларына байланысты. Мектепке оқуға даярлық ақыл-ой дамуының
белгілі бір деңгейін, сонымен қатар қажетті тұлғалық сапалардың қалыптасуын
ескереді.
Мектепте оқуға психологиялық даярлық баланың негізгі психикалық
сфераларының қалыптасқандығынан көрінед: ықыластанушылық (мотивациялық)
адамгершілік, еріктік, ақыл-ой. Және бұлар оқу материалын табысты менгеруді
қамтамасыз етеді.
Баланың мектепте табысты оқу бағдарламасын мөңгөруіне оның бойында
психологиялық сапа қасиеттердің болуын талап етеді. Олар мектепке баруға талап-тілегі,
оқуға ынтасы қызығушылығы, логикалық ойлауы жеткілікті деңгейде болуы шарт. Атақты
психолог Л.А.Венгер пікірі бойынша, балалардың психологиялық даярлығы мына
төмендегі аспектілерден құралады.
1.
Баланың тұлғалық даярлығы. Баланың жаңа әлеуметтік мектел құқығы мәр-
тебесін қабылдауға, оның құқығын біліп міңдеттерін орындауға дайындық баланың мектепке,
615
оқу іс-әрекетіне мұғалімдерге, өзіне қатынастардан байқалады. Тұлғалық дайыңдыққа
ықыластанушының белгілі даму деңгейі кіреді.Болашақ оқушы өзінің тәртібін, мінез- құлқын,
танымдық іс-әрекетін еркін басқаруы қажет.
2.
Интеллектуалды даярлығы. Даярлықтың бұл компоненті балада ой-өрісінің нақты
білімдер қорының болуын қарастырады. Бала бірқалыпты және бөлшектенген таң- дамалы
қабыпдауды қарастыратын материалға теориялық тұлғадан қарау элеметтерін қолдана білуді,
ойлаудың жинақтаушы түрлерін және негізгі логикалық амалдарды, түсініп еске сақтауды
меңгеру қажет.Интеллектуалды даярлықты дамыту мына жағдайларды қарастырады:
таңдамалы қабылдау, аналитикалық ойлау (құбылыстар арасындағы негізгі белгілер мен
байланыстарды танып білу қабілеті, үлгілі қайталай алу қабілеті)
3.
Мектепке оқуға әлеуметтік-психологиялық даярлығы.Даярлық бұл компоненті
балаларды құрбы-құрдастарынан, басқа балалар мен мүғалімдермен - қарым-қатынас жасауға
көмектесіп қасиеттерді қалыптастырады.Бала мектепте балалар ортақ іспен айналысып жатқан
сыныпқа келеді. Бұл жерде оған басқа балалармен өзара қарым- қатынас орнату, балалар
қоғамына ену, басқалармен бірлесе әрекет жасау тәсілдерін меңгеруін білу
керек.Психологиялық даярлықтың аспектілері. Ақыл-ойының дамуы, жеке тұлғаның
қалыптасуы, әлеуметтік-психологиялық даярлық, еріктік-эмоциялықдаярлық.
Ата-аналарға кеңес.
Баланың оқуға психологиялық даярлығы - оқу әрекетін меңгеруінің алғышарттарының
бірі. Оқу іс-әрекетін табысты меңгеруінемына төмендегі алғышарттар септігіи тигізеді.
Оқудың әлеуметтік және танымдықәрекеті.
Үлгі бойынша жұмыс жасай білу.
Ересектердің нұсқауын тыңдап орындай білу.
Баланың алған білімін қорытындылай білу.
Осы шарттарды меңгерген бала мектепте оқуға қабілеті жоғарылайды. Мектептеоқуға
даярлық ақыл-ой дамуының белгілі бір деңгейін, сонымен қатар қажетті тұлғалық сапалардың
қалыптасуын ескереді.
6-7 жастағы балалардың психологиялық ерекшеліктерін жақсы білу оқу-тәрбие
жұмыстарының жемісті нәтиже беруіне жағдайтуғызады.
Баланың мектепке психологиялық даярлығын анықтау психологиялық-педагогикалық
зерттеу әдетте екі нұсқада жүргізіледі.
1.
Мектептж жетілуді шамамен анықтау.
2.
Тереңдетілген психолого-педагогикалық зерттеу.
Психикалық процестерді зерттеу үшін ұсынылатын тестілер жиынтығының үлгісі
1.
Нүктелерді көшіру, зейін.
2.
Кодпен хабарлау, зейін тұрақтылығы.
3.
Ес, көру есі.
4.
Мағынасы бойынша байланысқан он сөз, мағыналы ес.
5.
Төртінші артық логикалық ойлау.
6.
Сөйлеу тілі, сөздік қоры.
7.
Қабылдауды анықтау.
8.
Ерікті мінез-құлқын зерттеу, графи- калықдиктант.
9.
Сөздік логикалық ойлауынбағалау.
10.
Тілінің дамуын зерттеу.
