487
білім // egov.kz мемлекеттік порталы. 6. Р.Б. Каримова «Основные проблемы и задачи
инклюзивного образования в РК» // Журнал «Открытая школа». 7. Мухина В. С. Детская
психология. – М., 1985. 8. Ахмедалиева, Д. У. Мүмкіндіктері шектеулі балалармен
жұмысты ұйымдастыру // Әлеуметтік педагог. - 2010.-№1. - . 15-17б. 9. Алферова Г. В.
Новые подходы к коррекционно-развивающей работе с детьми с ограниченными
возможностями здоровья. Дефектология – 2008- №3. 10. Г.Б.Алипкалиева «Инклюзивтік
білім беру жағдайында мектеп жасына дейінгі мүмкіндігі шектеулі балаларды
әлеуметтендіру». 11. Инклюзивті білім беру жағдайында даму мүмкіндігі шектеулі
оқушыларды психологиялық-педагогикалық қолдау қызметінің ұйымдастырылуы //
«Открытая школа» журналы. № 7(128) 09. 2013ж
МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ МЕКЕМЕДЕ ҮШТІЛДІКТІ ДАМЫТУ
Алмуратова Ақтоты Абуталифовна, Сәкен Қызғалдақ Асхатқызы
Ғылыми жетекші: Жексенова Бибинур Омарбаевна
Қарағанды «Болашақ» маңызды білім беру колледжі
Тіл – халықтың ең негізгі байлығы. Қазір заман талабына сай үш тұғырлы тіл
саясатын бәріміз де қолдаймыз. Жас ұрпақ үш тілді білу керек.
«Өзге тілдің бәрін біл, өз тіліңді құрметте» – деген даналық сөзді.Сонымен қатар
қазіргі уақытта көп тіл білу – байлық. Әсіресе, өркениетті еліміздің дамуына үлес
қосқымыз келсе, көп тілді игерген азаматтарға қарап қуанатынымыз да белгілі.
Үш тілде оқыту – заман талабы. Негізгі мақсаты: бірнеше тілді меңгерген,
әлеуметтік және кәсіптік анықтауға қабілетті мәдениетті тұлғаны дамыту және
қалыптастыру.
Үштілдік
туралы
Қазақстан
Республикасының
Президенті
Н.Ә.Назарбаев білім және ғылым саласы қызметкерлерінің III съезінде сөйлеген
сөзінде: «Ағылшын тілінің қажеттілігі әлемге тән қажеттілік, бүгінгі күн талабы. Ал
орыс тілін жақсы білу – біздің байлығымыз» десе, 2007 жылғы «Жаңа әлемдегі жаңа
Қазақстан» атты Жолдауында: «Қазақстан бүкіл әлемде халқы үш тілді пайдаланатын
жоғары білімді ел ретінде танылуға тиіс. Бұлар: қазақ тілі-мемлекеттік тіл, орыс тілі-
ұлтаралық қатынас тілі және ағылшын тілі-жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу
тілі» деген болатын.
Қазақ, орыс, ағылшын тілдерін меңгеру адамның жеке және кәсіби қызметінің
қазіргі қоғамның ажырамас компоненті болып отыр. Осының өзі үлкен көлемде
адамдардың практикалық және кәсіби тұрғыда көп тілді меңгеру қажеттілігін тудыруда.
Мектепке дейінгі жастан бастап баланың болашақ тұлға өз елінің азаматы ретінде
негізі қаланады. Ұстаздардың алдында тұрған басты мақсаттардың бірі – Отанға, туған
елге, туған жерге, өз халқына деген сүйіспеншілікті тәрбиелеу.
Қазақ тілі - әлеуметтік, рухани адамгершілік, эстетикалық тәрбиенің қайнар көзі
балалардың мүмкіншіліктерінің даму барысында қазақ тілінің оқыту мен тәлім – тәрбие
берудегі рөлі күннен күнге арта түсуде. Басқа ұлт өкілдерінің балаларын қазақ тілінде
сөздерді, сөйлемдерді, диалог , монолог үлгілерін механикалық қайталай беру жолымен
емес, жалпы белсенді түрде сөйлеу арқылы үйрету керек.
488
Біздің балабақшамызда балаларға мемлекеттік тілді меңгерту үшін барлық
жағдайлар жасалынған. Қазақ тілі кабинеті қажетті жабдықтармен, бұрыштар мен
көрнекіліктермен безендірілген.
Мәселе: Заман талабы екі тілде сөйлеудегі одан әрі орнықтыру, қазақ тілін
үйренгісі келетін басқа ұлт өкілдеріне мемлекеттік тілді меңгерту, сол сияқты
балабақшаларда қазақ тілін оқытудың сапасын жақсартудың міндеттері қойылады.
Қазіргі таңда мектепке дейінгі орыс тілді балаларының қазақ тілінде сонимдарды,
толықтауыштарды және бейнеленген суретті талдауды қолданылуына өте сирек
кездеседі. Балалардың сөздік қорында көптеген мәселелер бар.
Орыс тілді балалардың қазақ тілінде сөздік қоры аз;
Сөздің дыбыстық құрамын дұрыс айта алмауы;
Қойған сұрақты түсінбеу, қазақша дұрыс жауап бере алмауы;
Үйренген сөздерді пайдаланып сөйлемді дұрыс құрастыра алмауы;
Жай, жайылма сөйлемдерді құрастырыра алмауы;
Байланыстырып сөйлеуге, (4-5 сөйлемдік) әңгіме құрастыра алмайды;
Қазақ ертегілерін, тақтақтарды, жұмбақтарды, жаңылтпаштарды тыңдап түсінуге
жаттап алмауы;
Өз ойыншықтары, отбасы, киімдері т.б. туралы бір- біріне сұрақ қойып, жауап
беруге білмеуі.
Сондықтан, мектепке дейінгі орыс тілді балалардың сөздік қорын дамытуына есер
етуі - өте қиын іс. Сөйлеу тілін, өз ойын, әңгімелеуді грамматикалық құрылымда
дұрыс меңгертіп,ойын – тапсыралар орындау арқылы жаттықтырып отыру керек. Осы
уақытта балалардың ақпараты аса түсуінің ескере отырып, оқу процессі олар үшін
қызықты, дамытушы және жаттықтырушы болуын қадағалау.
Өзімнің жұмысымда балаларды қазақ тілінде байланыстырып сөйлеуді дамыту
үшін мнемоника немесемнемокестені қолданғанды жөн көрдім.
Мнемокесте – есте сақтау қабілетін жеңілдететін және қосымша ассоциацияларды
құраумен есте сақтау көлемін кеңейтетін әр түрлі тәсілдердің жүйесі.
Әдістеменің ерекшелігі– затардың бейнесін емес, ал олардлы есте сақтау үшін
таңбаларды қолдану. Бұл балаларға сөзді таңдау мен оны есте сақтауды біршама
жеңілдетеді. Таңбалар тілдік материалға максималды жақындатылған. 2- ші сәбилер
және естияр топтарының балалрына таңбалар түрлі түсті болуы тиіс, өйткені түстерді
балалар тез қабылдап есте сақтауға мүмкіндік береді.
Мнемокесте бойынша жұмыс істеу әдісі
Тілдің жалпы жетілмеуі балалардың байланыстырып сөйлеу тілін дамыту үшін
Мнемокестені мына бағыттар үшін қолданамын:
Сөздік қорларын байыту;
Сөйлем, әңгіме құрастыру;
Әңгімені құрастыру;
Жұмбақтарды жасыру және жауабын табу;
Тақпақтарды жаттау.
Мнемокесте және мнеможолдармен қалай жұмыс істеу керек.
