Бағыттары ІІ халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары Современная система дошкольного образования

 

425 

 

болады.  Еріншектік  –  күллі  дүниедегі    өнердің  дұшпаны.  Талапсыздық,  жігерсіздік, 

ұятсыздық, кедейлік – бәрі осыдан шығады, сондай-ақ: 

Сабырсыз, арсыз еріншек, 

 

Көрсе қызар жалмауыз. 

 

Сорлы қазақ сол үшін, 

 

Алтыбақан  ала  ауыз...,  -  деген  өлең  жолдарында  адам  баласының  бойындағы 

ұнамды,  ұнамсыз  мінез-құлықтарды  ашып  бере  отырып,  жамандарын  сынға  алады, 

жақсыларын жастарға үлгі тұтады.  

Абай адамның басты қасиеттерінің бірі-білуге құмарлық, бұл болмаса оның малдан 

айырмашылығы жоқ. Білмекке құмарлықты қанағаттандыру – дүниенің көзге көрінген 

және  көрінбеген  қасиеттерін  танып  білуге  ұмтылу.  Дүние  сырларын  білу  көкірекке 

сәуле, көңілге сенім ұялатады. Тұнық ой, таза денсаулық, жүйке жүйелерінің саулығына 

байланысты екенін ескерсек, Абай бұл туралы «Жақсы нәрседен көңілге жақсы нәрсе 

хасил  болып,  жаман  нәрседен  көңілге  жаман  әсер  хасил  болуынан»  деп,  ол  дене 

тазалығы мен рухани тазалық ортасындағы байланысты дәріптеген.  

Абай тағылымы жастарды ізгілікке тәрбиелеудің нысанасы. Ол адамға дүние, зат, 

мүлік  емес,  адамның  ішкі  рухани  байлығы  жақын  екенін  айтады.  Күнделікті  өмірде 

қорлық, зорлық, қиянат, рақымсыздықтың көбейіп кеткендігі де осы адамдардың өзінің 

адам екендігін, адамға адамның керек екендігін ұмытып кеткендігінен сияқты. Ендеше 

Абай сөзінен ғибрат алып, жанымыздағы адамдарға  болысайық, жанын түсінейік, бір-

бірімізге мейіріммен қарайық дегім келеді.  

Ұлы ақын Сұлтанмахмұт: 

 

«Асыл сөзді іздесең,  

 

Абайды оқы, ерінбе. 

 

Адамдықты көздесең, 

 

Жаттап тоқы көңілге!» - демеп пе еді? 

Ендеше  оқытуда  әр  оқытушы  өзінің  әр  сабағын  Абай  сөзімен  бастап,  Абай 

тағылымын  қолданып  мағыналы  етсе,  Абай  сөзімен  қорытып  отырса  мақсаттың 

орындалғаны. 

Ағартушы демократ Абай шығармаларының өміршеңдігі сол, ол ақылды да әдепті, 

жан – жақты жетілген, адамгершілігі мол азамат тәрбиелеуде таптырмас тәрбие құралы.  

Халықтың  «баланы  өз  тәрбиеңмен  тәрбиелеме,  өз  ұлтыңның  тәрбиесімен 

тәрбиеле» деген мақал бар. Тәуелсіздігімді алып, өркениеттілікке қадам басқан бүгінгі 

таңда адамгершілігі мол, саналы да салауатты ұрпақ тәрбиелеуде Абай шығармаларын 

пайдаланудың берері мол. 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 

 

426 

 

1. М. Әуезов. Абай Құнанбаев. Алматы -1995. 

2. Абайды екі томдық шығармалар жинағы. Алматы – 1986 

3. Т.Жұртбай. «Бесігіңді түзе». Алматы. 

4. 11 сынып, Қазақ әдебиеті  

 

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ – ҰЛТ БОЛАШАҒЫ 

 

Жаканбаева А.А., Қуатова Г.А. 

ҚМББ «Болашақ» колледжі 

 

 

Шығыстың  ұлы  ойшылы  Әбу  Насыр  әл-Фараби:  «Адамға  ең  бірінші  білім 

емес,тәрбие керек. Тәрбиесіз берген білім – адамзаттың қас жауы, ал келешекте оның 

өміріне  қауіп  әкеледі»-деген  екен.  Шынымен  де  қазіргі  ланкестік  немесе  басқа  да 

қылмыстық әрекеттерге  барып жатқан жастарды қоғам болып кіналап жатамыз. Бар 

мәселе  олардың  отбасында  алған  тәрбиесіне  байланысты  екендігі  ақиқат.  Ал 

отбасында дұрыс тәрбие алу ұлттық құндылықтармен біте қайнасып жатыр. «Тәрбие 

тал бесіктен», «Баланы жастан» деген сияқты халқымыздың даналық сөздері – ойдан 

алып  құрастыра  салынған  емес,  ғасырлар  бойы  жиналған  тәжірибеге  сәйкес 

негізделген өнеге. 

Ұлттық  тәрбиенің  мақсаты  –  ұлттық  сана-сезімі  қалыптасқан,  ұлттық  мүдденің 

өркендеуіне  үлес  қоса  алатын  ұлттық  құндылықтар  мен  жалпы  адамзаттық 

құндылықтарды өзара ұштастыра алатын ұлтжанды тұлғаны тәрбиелеу.  

Ұлттық  тәрбиенің    міндеті  –  мәдени-әлеуметтік  өзгермелі  жағдайдағы  ұлттық 

тәрбиенің  діңгегі  –  ана  тілі  болып  қалатынын  негіздеу,  қазақ  тілі  мен  тарихын, 

мәдениеті  мен  ділін,  салт-дәстүрі  мен  дінін  құрметтеуде  жастардың  ұлттық 

интеллектуалдық  мінез-құлқын  қалыптастыру,  бүгінгі  қазақ  елінің  индустриалық-

инновациялық  жүйесінің  дамуын  қамтамасыз  ететін  парасатты,  ұлттық  сипаттағы 

белсенді  іс-әрекетке  тәрбиелеу,  білім  және  мәдени-рухани  тұрғыда  басқа 

өркениеттермен бәсекеге қабілетті болуын қамтамасыз ету, қоғам мен адам, адам мен 

табиғат қарым-қатынасының өркениеттілік сана-сезімін ұлттық рухта қалыптастыру. 

Тәрбиенің  басты  нысаны  елдік  сананы  қалыптастырып,  ұлттық  рух  пен  ұлттық 

патриотизмді негіздеу, ұлтсыздықпен күресу болса керек. 

Ендеше, «Ел боламын десең, бесігіңді түзе» демекші, ел болып, ұлт болып қаламыз 

десек,  «Ұлттық тәрбие» отбасынан, одан қала берді балабақшалардан  бастау алып әрі 

қарай үздіксіз дами беруі тиіс.   

Ұлттық тәрбиенің көздері: Фольклор, халық ауыз әдебиеті, ұлттық әдебиет, әдет-

ғұрып,  салт-дәстүр,  ұлағатты  қағидалар,  шешендік  сөздер,  мақал-мәтелдер,  ұлы 

ойшылдардың  шығармаларында  жатыр.  Ал  олардың  барлығын  баланың  санасына 

сіңіру үшін кітаппен дос болуға үйрету қажет. Осы орайда мына бір мысал әңгімені 

айта кеткен жөн.  

Ауыл адамдары бір данагөй қартпен кездесіп, пікірлесіп отырғанда бір адам тәрбие 

туралы сұрайды. Сол кезде қария:  

 

427 

 

-        Осы ауылдарыңда балаларыңды кісі өлтіруге, ұрлық пен тонауды қалай жасау 

керектігін үйретіп жүрген жалмауыз бар,-дейді.  

Адамдар:  

-         Ол кім? Бізге көрсет, оны тез арада өлтіруіміз керек,-деп шулайды.  

-       Сонымен қатар қыздарыңды жалаңаш жүруге, зинақор жасап, ер адамды өзіне 

қаратуды, жаман, лас жолға түсуді үйретіп жүрген әйел бар,-дейді.  

-         Олар қандай адамдар, көрсетші. Оларды өлтіріп, жоюдың амалын айтшы,-

деген халыққа данагөй қария:  

-        Қолдарыңнан  келмейді,  оны  жоюға  ешбіреулеріңнің  арларың  жібермейді,- 

дегенде:  

-         Сонда кімдер?  

-              Ол  әрбіріңнің  үйіңдегі  теледидар,-  деген  екен.  Қазір  ақпараттың  ағылған 

заманы.  Сол  ақпараттарды  тарату,  санаға  сіңіруде  ақпарат  құралдарының  орны 

ерекше.Бірақ  оң  солын  енді  тани  бастаған  жасөспірім  үшін  көк  жәшікте  көрсетіліп 

жатқанның барлығы қызық болып көрінеді. Сөйтіп Жаһанданудың арты адасуға әкеп 

соқтырып жатады.  

Халықтық  педагогика  –  қоғамның  рухани,  мәдени  және  адамгершілік  қарым-

қатынастарындағы ең қымбат қазына дейтін болсақ, оқушыларға ұлтымыздың әдет-

ғұрыптары мен салт-дәстүрлерін үйрету, оны оқушы ойына ұялату арқылы ізгілікке, 

адамгершілікке, ұлтжандылыққа, өз салт-дәстүрін құрмет тұтуға баулу – ұстаздардың 

басты мәселесі.  

Бүгін  де  өзгелермен  тереземіз  теңесіп,  өркениетті  елдер  қатарынан  көрініп  келе 

жатқан  біз  үшін  ұлттық дәстүрімізді  терең  меңгеріп,  ұлттық болмысымызды  сақтап 

қалу өте қажет.Мұндағы ұрпақ тәрбиесінің негізгі түйіні — адамгершілік-имандылық, 

ақыл-ой,  еңбек,  эстетика,  дене,  отбасы  тәрбиесіне  байланысты  мәселелерге  келіп 

тіреледі. Халқымыз өз ұрпағын бесікте жаткан кезінен  өлең-жыр мен әңгіме, ертегі, 

тақпақ, санамақ арқылы тәрбиелеп отырған. Бала аяғын жерге нық басқаннан кезден 

қоршаған ортаның құпиясын ғылыми  тұрғыдан  сезініп білмесе де, жұлдыздарға, түрлі 

белгілерге    қарап  жол  тауып,  қаршадайынан    есту,  көру  сезімдері  шынығып, 

алыстағыны  болжайтын,  жоғалғанды    табатын    ізшіл  де,  мерген  де  болған.  Кәсібі, 

тіршілігі  мал  шаруашылығына  байланысты болғандықтан,  бала 5—6 жасынан  ат 

құлағында  ойнай  бастайды,  бір  естігенін  қалтқысыз  есте  сақтайтын  қабілеті  күшті, 

әңгімеге үйір көшпелі халықтың баласы  небір қызық ертегілерді,

 

жыр-дастандарды 

жаттап өсетін болған. Сөз өнерінің әдемі кестелері олардың сөйлеу қорын байытып, 

мағыналы  да  мәнді  сөйлеуге  жаттықтыратын.  Халықтық  шығармалар  ішіндегі  әр 

жақты 

айқын 

бейне, 

қызықты 

оқиға, 

әдемі 

қисын, 

жақсы  ұйқастардың  бәрі  балаларды  қуантып, еліктіре әсер етіп, ой-пікірін  шыңдап 

отырған.  Сондықтан  халық  ауыз  әдебиеті  үлгілерін  оқытуда  тек  оны  оқытып, 

жаттатып, талдатып қана қою жеткіліксіз. Сол арқылы жас ұрпақты тәрбиелеу керек. 

Ата  -  дәстүрімізді  мақтан  етіп,  оқушы  жүрегінде  өзінің  қазақ  болып  туғанына 

мақтаныш ететіндей сезімді оятуымыз қажет.   

Қазақ 

халқының 

 

ұлттық 

тәлім 

тәрбиесі 

мен 

 

мәдениеті 

 

талай 

 

халықтардың 

 

өкілдерін 

 

таң 

қалдырғаны 

 

тарихи 

 

жазбалардан 

 

белгілі. 

Ұлы