«Жоғары оқу орындарында көптілді білім берудің өзекті мәселелері»

«Жоғары оқу орындарында көптілді білім берудің өзекті мәселелері» 
аймақтық ғылыми-практикалық конференция, 30 қараша 2018ж. 
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті 
102 
 
Сөздік қор жиі екінші тілді үйренушілердің маңызды құралы ретінде 
қарастырылады,  өйткені  екінші  тілдегі  шектеулі  сөздік  қоры  табысты 
қарым-қатынасқа кедергі келтіреді. 
Сөздік  құрамның  толығу  жолдары  нақты  мысалдар  арқылы 
дәлелдеуге  болады.  Сөздік  құрам,  лексика  –  белгілі  бір  тілдегі  барлық 
сөздердің жиынтығы. Сөздік құрам ұлттың өзіне тән кәсібі мен қоғамдық, 
әлеуметтік тіршілігін тұтас сипаттайды. 
Сөздік  қор  –  тіл  дамытудың  іргетасы,  тіл  үйренушінің  жаңа  сөздер 
үйренуде,  бұрын  білетін  немесе  түсінбейтін  сөздердің  мағынасын 
анықтауда  маңызы  зор.  Сондай-ақ  сөздік  жұмысы  сөйлем  құрауға 
материал  береді,  сөздерді  байланыстырып  сөйлеуге,  әңгіме  айтуға, 
шығарма  жазуға  көмектеседі.  Лексиканы  тілдің  сөзі  ретінде  анықтауға 
болады, оның ішінде жекелеген элементтер мен фразалар немесе бірнеше 
сөздердің  фрагменттері  жеке  сөз  ретінде  қолдануға  болады.  Сөздік  бір 
сөздікке  бағытталған.  сөздің  белгілі  бір  мағынасы  бар  сөздерден  тұрады, 
сонымен қатар лексикалық сөздерді де қамтиды фразалар немесе бөліктер. 
Сөздік  қор  ағылшын  тілін  үйрену  үшін  маңызды,  себебі  онсыз  өз 
идеяларыңызды  жеткілікті  түсіндіре  білу  де,  өзгелерді  түсіне  білу  де  
мүмкін  емес.  Уилкинс  (1972)  былай  деп  жазды:  «Грамматикасыз  өте  аз 
беруге  болады,  сөздіксіз  ештеңе  берілуі  мүмкін  емес».  Студенттер  жиі 
сөздік  қорының  маңыздылығын  мойндайды.  Оқушылар  грамматикалық 
кітаптарды  емес,  сөздіктерді  өзімен  бірге  алып  жүреді.  Лексиканы  оқыту 
студенттерге ағылшын тілін үйренуде бір-бірімен қарым қатынас жасауға 
көмектеседі.  Сөздік  қорының  маңыздылығы  мектепте  және  одан  тыс  күн 
сайын көрсетіледі. Ағылшын екінші тіл ретінде (ESL) және ағылшын тілі 
шет тілі ретінде (EFL) сөздік элементтерін оқыту барлық тілдік дағдыларда 
өмірлік  маңызды  рөл  атқарады,  сонымен  қатар,  адекватты  лексиканы  алу 
екінші  тілді  табысты  пайдалану  үшін  маңызды  мәнге  ие,  өйткені  кең 
лексикасыз, біз түсінікті қарым-қатынас үшін үйренуі мүмкін құрылымдар 
мен функцияларды пайдалана алмайды. 
Сөз ұғымы әртүрлі тәсілдермен анықталуы мүмкін, бірақ үш маңызды 
аспектілермен  мұғалімдер  хабардар  болуы  тиіс  және  нысанына, 
мағынасына,  пайдасына  көңіл  бөлулері  тиіс.  Мұғалімдер  студенттердің 
білімін  құру  үшін  сөздік  қорын  үйретеді.  Сөз  бен  сөлемдер  және 
компоненттер  оқушыларға  ағылшын  тіліндегі  сөздік  қорын  арттыруға 
көмектеседі.  
Сөздік    қор,  әр  адамның  дағдысына  қарай  әр  түрлі.  Кейбірі 
грамматикада болса, кейбірі ағылшын сөздерінің бөліктерін күшті меңгруі 
мүмкін. Мен сіздерді әр оқушының күшті жағтарынан бастауға кеңес берер 
едім, өйткені әрбір адам өз сөздік қоры болады. Лексиканы іргелі мәнге ие, 
бірақ  басқа  бөліктері  ше?  Тіл  үйренуде  басқа  аспктілерге  назар  аудару 
керек пе? Әрине, біз назар аударуымыз қажет. Жақсы жаңалық – бұл сөздік 

«Жоғары оқу орындарында көптілді білім берудің өзекті мәселелері» 
аймақтық ғылыми-практикалық конференция, 30 қараша 2018ж. 
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті 
103 
 
қорын  жақсартуға,  жалпы  тілді  меңгеруе  оң  әсерін  тигізеді.  Жетекші 
лингвист-зерттеуші  Пол  Ноушн  былай  дейді:  «Сөздік  қор  өзіндік  мақсат 
емес,  бай  сөздік  қоры  тыңдау,  сөйлеу,  оқу  және  жазу  дағдыларын 
орындауды  жеңілдтеді».  Сіздің  жұмыс  жадыңыз  сөздерді  дұрыс  жазу, 
айтылуы  және  контекстуалды  пайдалану  туралы  ауытқулар  жүктелмген 
кезд,  сіз  толығымен  жоғары  деңгейдегі  тіл  аспектілеріне  назар  аудара 
аласыз.  
Мұғалімдер  лексиканы  оқыту  студенттің  ана  тілінен  жаңа  және 
өзгеше  нәрсе  болып  табылатынына  алаңдаушылық  білдіруі  тиіс.  Олар 
сондай-ақ  балаларға  арналған  ағылшын  тілін  оқыту  ересектерден  өзгеше 
екенін  ескеруі  тиіс.  Мұғалімдер  өз  оқушыларының  ерекшеліктерін  білуі 
тиіс.  Сонымен  қатар,  олар  тілді  оқыту  мақсатын  алу  үшін  жақсы  әдістер 
мен қолайлы материалдарды дайындау керек. 
Көп  сөздерді  білсеңіз,  соғұрлым  көбірек  білесіз.  Сөздік  қоры 
мақсатты,  саналы  зерттеу  арқылы  зерттеледі,  бірақ  жиі  жанама  түрде 
тыңдау  арқылы  сіз  мағынаны  анықтау  үшін  контекстік  кеңестер  арқылы 
үйренесіз. 
Алайда, мұндай кездейсоқ оқыту белгісіз сөздердің саны төмен болған 
жағдайда  ғана  мүмкін.  Яғни,  сіз  олар  пайда  мәнмәтіннен  жаңа  сөздерді 
үйрену  мүмкіндігі  болуы  үшін  маңызды  сөздік  қоры  болуы  керек.  Бұл, 
әлбетте,  аз  сөздік  қоры  бар  оқушылар  үшін  анық  кемшілік  болып 
табылады,  бірақ  "көп  сөздерді  білетін  оқушылар  осы  белгілі  сөздерді 
көбірек  білу  үшін  пайдалана  алады"  дегенді  білдіреді.  Сондықтан  келесі 
жолы  сіз  оқып  жатқан  кезде,  сіздің  сөздік  қорын  жақсарту  сіздің  көбірек 
білу  қабілетін  жақсарту  білдіреді  екенін  есте  ұстаңыз-сіздің  ауыр  еңбек 
кейінірек неғұрлым тиімді және жеңіл лексиканы оқыту түрінде ақталады. 
Жұмыстың бұл бөлігі, яғни сөздік қор шет тілін оқытудың ажырамас 
бөлігі  ретінде  лексиканы  оқытудың  маңыздылығын  атап  өтуге 
бағытталған.  Ол  көптеген  ондаған  жылдар  бойы  елемегеніне  қарамастан, 
80-ші  жылдары  зерттеушілерге  арналған  "ыстық"  тақырыпқа  айналды.  
Лексикалық  білім  екінші  / шет  тілін  алуға  коммуникативтік  құзыреттілік, 
сондай-ақ сөздік қорының болмауы оқуға кедергі болып табылады. Оқыту 
барысында  оқытушылар  қолданатын  әртүрлі  әдістемелердің  көмегімен 
лексиканы оқыту саласындағы үрдістерді қарастыруға әрекет жасау керек. 
Сөздік  элементтердің  мәнін  немесе  формасын  елестетпес  бұрын, 
мұғалімдер  лексика  түрін,  студенттердің  деңгейі  мен  сипаттамасын, 
сондай-ақ  оқушыларға  арналған  әдістердің  құндылығын  байқауы  тиіс. 
Басқаша айтқанда, оқушылардың жасы, білім деңгейі, сондай-ақ ағылшын 
тілін  меңгеру  деңгейі,  олардың  оқуына  әсер  етуі  мүмкін.  Сондықтан 
мұғалімдер 
өздерінің 
оқыту 
әдістерін 
қолдану 
кезінде 
осы 
айырмашылықтар туралы білуі тиіс.