«Жоғары оқу орындарында көптілді білім берудің өзекті мәселелері»

«Жоғары оқу орындарында көптілді білім берудің өзекті мәселелері» 
аймақтық ғылыми-практикалық конференция, 30 қараша 2018ж. 
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті 
92 
 
қабылдап  жатырмыз.  Үштілділік  мемлекеттік  деңгейде  ынталандырылуы 
керек», — деген болатын 2012 жылы 14 желтоқсандағы Жолдауында. 
2018 жылдың 10 қаңтарында шыққан жолдауда Президентіміз: «2019 
жылдан 
бастап 10-11-сыныптардағы жаратылыстану 
ғылымының 
жекелеген пәндерін оқытуды ағылшын тіліне көшіру басталатын болады. 
Нәтижесінде,  біздің  барлық  түлектеріміз  елімізде  және  жаһандық 
әлемде  өмір  сүріп,  жұмыс  істеуі  үшін  қажетті  деңгейде үш  тілді 
меңгеретін болады. 
Сонда  ғана  нағыз азаматтық  қоғам құрылады»,  -  деп  атап  өткен 
болатын. 
Үш  тілді  оқыту  —  жас  ұрпақтың  білім  кеңістігінде  еркін  самғауына  жол 
ашатын,  әлемдік  ғылым  құпияларына  үңіліп,  өз  қабілетін  танытуына 
мүмкіншілік беретін бүгінгі күнгі ең қажеттілік. «Өзге тілдің бәрін біл, өз 
тіліңді құрметте» — дегендей қазіргі уақытта көп тіл білу – заман талабы. 
Әсіресе,  өркениетті  еліміздің  дамуына  үлес  қосқымыз  келсе,  көп  тілді 
игерген азаматтарға қарап қуанатынымыз да белгілі. 
Сонымен қатар, көптілділік мәселесі – бұл Қазақстан үшін ғана емес, 
бүкіл  әлемнің  алдында  тұрған  көкейкесті  мәселелердің  бірі,  себебі, 
жаһандандыру  және  киберкеңістікке  шыққан  заман  тілдерді  білуді  талап 
етеді. Елбасы Нұрсұлтан  Назарабаев көптілді білімді дамытуға жіті  назар 
аударып  «  ...  еліміздің  маңызды  құндылықтарының  бірі  және  басты 
артықшылығы – көпұлттылық пен көптілділік» деп атап көрсеткені белгілі. 
Көптілді  білім  берудің  қоршаған  әлемде  болып  жатқан  үдемелі 
өзгерістерге  бейімделгіштігін  күшейтетін  лингвистикалық  біліктілігі 
жоғары  дамыған,  бәсекеге  қабілетті  жастардың  қалыптасуына  септігін 
тигізетін тұжырымдамалық тұрғыдан жаңа үлгісін құруды көздейді. 
 Осы  орайда  үш  тілде  (қазақ,  орыс,  ағылшын)  бірдей  оқытуды 
білдіретін  көптілді  оқыту  бағдарламасының  бірегейлігін  атап  өту  керек. 
Қазақ  халқында  «Жеті  жұрттың  тілін  біл,  жеті  түрлі  ілім  біл»,  «Бір  тіл 
білген  бір  адам,  екі  тіл  білген  екі  адам»  деген  халық  қағидаты  бар. 
А.С.Грибоедов өзінің жазған хатында: «Менің игерген білімім славян және 
орыс  тілін,  латын,  француз,  ағылшын,  неміс  тілдерін  игергенімде  болса 
керек».  Г.Бельгер:  Неміс  тілі,  орыс  тілі,  шабытымның  үш  қайнар  бұлағы 
немесе  А.П.Чехов:  «Бірер  тіл  білмеген  адам  өзін  паспортсыз  жандай 
сезінеді»  деген  екен.  Олай  болса,  «Полиглот»  деп  ондаған  тілдерді  қатар 
үйренуге қабілетті адамдарды айтады.  
Полиглоттар  тарихына  келер  болсақ  ақын  –  жазушыларымыздың  өзі 
тек  жазушылықпен  айналысып  қана  қоймай  ,бірнеше  тілді  жетік 
меңгерген.  Қазақ  халқының  ұлы  перзенті  –  Абай  Құнанбаев  орыс-қазақ 
тілдерімен  қатар  парсы,  араб  тілдерін  меңгерген.  Шығыс  ғұламасы  Әл-
Фараби  70-ке  жуық  тілді  меңгерген.  Шоқан  Уәлиханов  та  араб,  шағатай 
және  түркі  тілдерінің  біразын  білген.  Кадет  корпусында  оқып  жүргенде 

«Жоғары оқу орындарында көптілді білім берудің өзекті мәселелері» 
аймақтық ғылыми-практикалық конференция, 30 қараша 2018ж. 
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті 
93 
 
орыс  тілін  жетік  біліп  үлгерген.  Мұзафар  Әлімбаев  татар,  қырғыз, 
қарақалпақ  тілдерін  сөздіксіз  аударды.  Өзбек,  түркімен,  башқұрт,  балқар, 
ноғай, қарашай тілдеріндегі шығармаларды оқи алып қана қоймай, сөздік 
арқылы тәржімалады. Профессор Құдайберген Жұбанов көп тіл білген кісі. 
Тіпті, ана тілімізді салыстырмалы жүйемен үйренуге де, зерттеуге де себі 
бар  деп  жапон  тілін  де  игерген.  Әлем  полиглоттарына  келер  болсақ: 
А.Пушкин  француз,  ағылшын,  неміс,  итальян,  испан,  латын,  грек,  славян 
тілдерін  білген.  Белгілі  ресейлік  тарихшы,  прозашы,  ақын,  әлемге  Шоқан 
Уәлихановтың  есімін  танытқан  Сергей  Марков  түркі  тілдерінің  көбін 
білген, тіпті санскритті де меңгерген.  Шотландиялық Дерик Хернинг те 22 
тілде  еркін  сөйлеген  екен.  Ол  1990  жылы  Брюссельде  өткен  “Еуропа 
полиглоты” байқауында жеңімпаз болған. Кибернетика “атасы” саналатын 
Норберт  Винер  13  тілді  зерттеген.  Луначарский  испан  тілін  57  жасында 
үйренген  екен.  Крылов  Еуропаның  негізгі  тілдерін  түгел  игерген.  Елу 
жасында ол көне грек тілінде еркін сөйлеген. 
Қазіргі  таңдағы  полиглоттар  арасынан  рекорд  орнатқан  төрт  жасар 
бүлдіршін  Бэлла  Девяткина  әлемнің  жеті  тілінде  сөйлейді,  олар:  орыс, 
ағылшын, француз, испан, араб, қытай, неміс тілдері. Ол 2 жасынан бастап 
анасымен  бірге  тілдерді  меңгере  бастаған.  Бэлла  шет  мемлекеттің 
мұғалімдерінен сабақ алады екен. 
Ресейлік «Лучше всех!» бағдарламасына келген он бір жастағы Антон 
Вакуленко  әлемнің  он  бес  тілінде  сөйлеп  қана  қоймай,  жиырма  екі 
мемлекеттің  әнұранынның  мәтінін  жатқа  біліп  өзі  орындайтындығын 
дәлелдеді. 
Сонымен қатар, әлемде жүзден аса тілді білетін полиглоттар да бар. Соның 
бірі,  Ватикан  кітапханасының  қорғаушысы  кардинал  Джузеппе  Каспар 
Меццофанти туралы көп айтылады екен. Байронның замандасы 114 тілден 
аударма  жасаған.  60  тілде  еркін  сөйлеп,  50-ге  шақты  тілде  өлеңдер  мен 
эпиграммалар  жазған.    Вилли  Мельников  Афганистанда  әскери борышын 
өтеп  жүргенде  жараланады  (контузия),  осыдан  кейін  оның  тіл  меңгеруге 
деген  адам  сенгісіз қабілеті  пайда болады.  93  тілде өлең  жазады.  Иштван 
Даби,  венгер  аудармашысы  және  жазушы,  18  жасында  18  тіл  білгенімен 
танымал  болды.  Тіл  үйренуін  жалғастыра  берген  Иштван  Даби  103  тіл 
біледі.  Аудармашы  және  жазушы  Като  Ломб  15  тілді  меңгерген,  оның 
ішінде  —  итальян,  француз,  поляк,  қытай,  жапон.  Бұл  тілдерді  ол  ересек 
кезінде,  аз  уақыт  ішінде  меңгеріп  алған.  Британ  журналисі  Гарольд 
Уильямс  сексен  тілді  біледі.  Ол  он  бір  жасында  грек,  латын,  иврит, 
француз және неміс тілдерін жаттап алған.  
Міне,  осыдан  –  ақ  адамның  ниеті  болса  барлығын  игере  алатының 
көруге  болады.  Ең  бастысы  –  қорықпау  керек.  Тілді  үйрене  жүріп,  өз 
ойыңызды  сол  тілде  түсіндіруге  тырысу  керек.  Үйреніп  жүрген    тілде 
сұрақ қоя отырып, тіл білетін және өзіңізге көмек көрсете алатын адаммен