Методические рекомендации «читательская деятельность школьника»

73 
 
оқиғалардың себептерін түсіну және т.б. (когнитивтік және қызығушылық іс-
әрекет); 
-3 
топ (Н.Н. Светловская бойынша) [1] - бұл кітаптың қызметтерін пайдалану 
мүмкіндігі;  оқудан  бұрын  оның  мазмұнын  сыртқы  белгілерімен  болжау; 
кітапқұмар  ортамен  кездесуде  оқудың  себептері  мен  мақсаттарын 
қалыптастыру; кітаптың  сыртқы дизайнына, элементтеріне сүйене отырып- оқу 
обьектісін таңдау т.б. (когнитивтік және қызығушылық іс-әрекет); 
Мұғалімнің жетекшілігімен, бақылауымен, қадағалауымен оқырмандардың 
кітап оқу құзіреттілігі мен оқу техникасын қалыптасады. 
Оқушының оқырмандық іс-әрекетінің негізгі түрлерін қалыптастыру немесе 
кітапты оқымас бұрын мазмұнын болжай білу. 
Бірінші тәсіл: оқушыларға оқулықты көрсету, ерекшеліктерін, мағынасын 
түсіндіру; қызметі мен элементтерін атау, оқырман үшін оның маңыздылығын 
айтып беру; содан соң дұрыс қорытынды жасауға көмектесу барлық ережелер 
бойынша  кітапты  оқып  шыққанға  дейін  және  оқушының  кітаппен  ойдағыдай 
жұмыс  жасауын    бақылау;  оның  сипатын    (тақырып,  жанр,  эмоциональдық 
және  интеллектуальдық  ерекшеліктері,  оқудың  мақсатына  сәйкестігі  т.б) 
болжап оқып-үйренуге мүмкіндік беретін элементтер мен қызметтерді белгілеу 
және салыстыру.  
Екінші тәсіл: Осы уақытқа дейін ештеңе де кітапты оқуға арналған арнайы 
құрал  ретінде  айтпайды,  бірақ  эмоциональдық  және  интеллектуальдық 
мазмұнға  толы  әртүрлі  жанрлар,
 
стильдердегі  кітаптарды  жүйелі  түрде 
оқушыларға  дауыстап  оқып  береміз.  Әрбір  мәтінді  оқып    болғаннан  кейін, 
балалармен  бірге  барлық  ережелер  бойынша  оқыған  кітапты  қайта  оқып 
шығамыз.  Бұл  жағдайда  мұғалім  кітапта  керекті  жерінін  айтылуын  қадағалап, 
содан  кейін  балаларға  жаңа  кітаптағы  таныстарды  табуға,  қажетті  кез-келген 
мазмұнды  ауызша  түрде  айтып  беруге  және  оның  қатесін  түзетуге  мүмкіндік 
береді.  Оқырмандық  іс-әрекетті  дұрыс  меңгертуді  ұйымдастырудың  бастапқы 
кезінде  оқушыдан мазмұнды алдын-ала қарастырып, тәуелсіз оқуға бейімделу 
үшін кітаппен қалай жұмыс істеуді, мұғалімнің қатысуымен білімін ұжымдық 
түрде  қолдану  мүмкіндігін  қалыптастыруға  мүмкіндік  береді  деп  ғылыми 
негізделген.  Мұндай  іс-қимылдың  «өздері  үшін»  әдеттер  мен  қажеттіліктер 
жасамайды.  Екінші  тәсіл  өзіндік  берік  дағдымен  әрдайым  кітаппен 
«қалауынша»  оңай  жұмыс  жасайды  (мұғаліммен  бірге  немесе  мұғалімсіз  4-5 
сабақта қол жеткізіп, одан ары дағдыға айналатын)[2]. 
Сабақтан  тыс  кітап  оқуды  ұйымдастыру  жүйесі  сынып  деңгейіндегі 
сияқты мектеп деңгейінде мынадай  іс-шаралармен ұйымдастырылады:  
- 
«Кітапханаға жазыл» акциясы,  
- 
«Менің сыныбым кітап оқиды», «Мен  – оқырманмын», «Менің сүйікті 
кітабым»  оқыған  кітаптар  бойынша  шығармалар  оқу  байқауы;  «Сен  мына 
кітапты оқыдың ба?»   кітап білімпаздарының оқырман күнделіктері бойынша 
тұрақты    байқауы,  «Кітап  беттері  үшін»  (тіркеу,  шығармалар  және  оқырман 
күнделіктері,  мұқабасына  сырттай  сараптама)  мектеп  кітапханасы  қорынан 
оқыған кітап беттерін талдауға арналған. 
- 
оқырманның қызығушылық деңгейінің өсу мониторингі,  

74 
 
- 
кітап қорына шолу, кітапханамен танысу мақсатында саяхат жасау. 
- 
«Қараңыздар,  біз  не  оқыдық!»  плакаттар  көрмесі,  «Жақсы  кітап 
оқыңыздар!»  беттерді  белгілеу,  берушілері  көрсетілген  кітапханаға  сыйлаған 
кітаптардың  көрмесі,    көркем  әдебиеттегі  сүйікті  шығармаларға  арналған 
суреттер көрмесі: 
- 
«Біз- оқырманбыз» бағдарламалар байқауы 
-  
ұжыммен оқыту сағаттары, 
-  
«Менің достарым кітап оқиды», «Мен - оқырманмын» фотокөрмелері 
- 
кітап аптасы, 
- 
балалар журналдары мен газеттеріне жазылуды ұйымдастыру. 
Әдебиеттік бес минуттық оқуға қызығушылықтың қалыптасуына ықпал 
ету. Оларды әр сабақта жүргізу ұсынылады. Бастапқыда оқушылардың жасына 
және қызығушылығына сәйкес келетін, бірақ мектеп бағдарламасына кірмейтін 
кітаптардың  ең  жақсы  жерін  таңдап  оқуға  тырысу.  Кітаппен  танысу  пікір-
әңгіме, ең қызықты жерлерін оқу, келесі сабақта жалғастырып оқу түрінде өтуі 
мүмкін.  Бес  минуттық  оқуды  оқушылардың  өздеріне  тапсыруға  болады, 
кейіннен  ол  оқыған  нәрселерін  сыныптастармен,  мұғаліммен  бөлісуге  ынтасы 
болғаны тамаша болар еді.  
Осы мақсатта тоқсанның соңында оқушылар өз бетінше оқыған кітаптары 
туралы  есеп  беретін,  оқырман  ретінде  алған  әсерлерімен  бөлісетін,  
сыныптастарына  оқу  үшін  қызықты  жаңалықтарды  ұсынатын,  оқыған 
кітаптарының сапасы мен санына баға берілетін дәстүрлі сабақ өткізіледі[3].  
Сыныптан  тыс  кітап  оқу  іс-әрекеттердің  тәжірибелік  түрлері  ішінде 
әдеби шығармалар бойынша сыныптан тыс оқудың бірнеше түрі болады;  
- 
әдеби мейрам;  
- 
әдеби ойын;  
- 
әдеби мейманхана;  
- 
театральды фестиваль;  
- 
диспут;  
- 
концерт;  
- 
интервью; 
- 
эссе;  
- 
үйірме;  
- 
олимпиада, викторина;  
- 
электронды конкурстар; 
- 
дискуссия; 
- 
экскурсия; 
- 
мәнерлеп оқушылар жарысы. 
Сонымен  қатар,  мұғалімге  оқушыларды  дербес  жұмыс  істеуге 
ынталандыру  іс-әрекеттері    түрлерін  ойлау  мен  бастауыш  сынып 
оқушыларының  жекелеген  ерекшеліктері  мен  қызығушылықтарын  ескеру 
маңызды.    Бұл  әр  оқушының  әдеби  оқылымдар  бойынша    сабақтан  тыс 
жұмыстарға қатысуына қызығушылығын арттыруға ықпал етеді.