Қазақстан Республикасындағы кәмелетке толмағандар
істері жөніндегі
мамандандырылған ауданаралық соттардың дамуы
43
6. КТМАС-ТЫҢ ІС ЖҮРГІЗУ ЕРЕЖЕСІ ЖӘНЕ ПРАКТИКАСЫ
6.1. КТМАС-ҚА ФИЗИКАЛЫҚ ҚОЛ ЖЕТКІЗУ
КТМАС БҚК-ны жүзеге асыру жолында айтарлықтай
маңызды қадамдар жасауда. Алайда көптеген
өңірлерде тек бір ғана
175
КТМАС-тың болуы
мамандандырылған
соттарға
қол
жеткізуде
логистикалық мәселелердің бар екенін айғақтайды.
Осы зерттеу барысында бақылау жүргізілген кейбір
істерде балалар мен отбасылар өз қалаларынан/
облыстарынан істері қаралып жатқан КТМАС-қа
жетулері үшін бірнеше шақырым жол жүруге тура
келді. Мысалы, кәмелетке толмаған бір айыпталушы
Ақтау қаласында сұхбатқа және сот тыңдауына қатысу
үшін 270 км жол жүріп келді
176
.
КТМАС-қа дейінгі жол және қайтатын жол шамамен
алты сағат еді және барлық транспорттық шығындар
оның ата-анасының қалтасынан төленді
177
. Сол
сияқты Өскемен қаласында бала және оның анасы
КТМАС-қа дейін әкімшілік құқық бұзушылық туралы
іс тыңдауларының біріне қатысу үшін үш сағат авто-
буспен келуге мәжбүр еді
178
. Басқа әйел 10 сағат жол
жүрді. Оның мақсаты да әкімшілік құқық бұзушылық
туралы істің тыңдалымына қатысу болды
179
. Ал
Шымкенттік бір ата-ана әкімшілік құқық бұзушылық
туралы істің тыңдалымына қатысу үшін 230 – 250 км
жол жүрді
180
. Тіпті судьялардың біреуі іске қатысты
жақтардың КТМАС-тан 800 км қашықтықта тұруы
мүмкін
181
.
КТМАС санына қатысты географиялық қиындықтар
белгілі бір мәселелердің жол ашуына әкеледі және
ол соттың тиімді жұмыс жасауына кедергі келтіреді.
Жауап берушілердің көбісі - КТМАС судьялары.
Олардың ойынша айыпталушылар мен куәгерлерді
сот тыңдауына немесе істің қаралуына шақыру кей-
де мүмкін емес. Кейде оларды шақырғанда соттың
олардың істерін тиімді қарауда кедергі келтіретін
жағдайлары орын алып жатады
182
; сондай-ақ
судьялардың бестен бір бөлігінің айтуынша сот
тыңдауларында ата-ананың қатыспауы істің тиімді
қаралуына кері әсерін тигізеді
183
. Сот өндірісі
175
Алматы, Шығыс-Қазақстан және Қарағанды облыстарында екі
КТМАС-тан бар.
176
Топтық сұхбат, кәмелетке толмаған айыпталушы және ата-ана,
Маңғыстау обл. КТМАС, 15 шілде 2014 ж
177
Топтық сұхбат, кәмелетке толмаған айыпталушы және ата-ана,
Маңғыстау обл. КТМАС, 15 шілде 2014 ж.
178
Топтық сұхбат, кәмелетке толмаған и ата-ана әкімшілік құқық
бұзушылық туралы істе, Өскемен қ. КТМАС, 15 шілде 2014 ж.
179
Жекелеген сұхбат, ата-ана әкімшілік құқық бұзушылық туралы
істе, Қызылорда, 11 қыркүйек 2014.
180
Жекелеген сұхбат, ата-ана 1, әкімшілік құқық бұзушылық туралы
істің тыңдауы, Шымкент қ. КТМАС, 21 тамыз 2014 ж.
181
Жекелеген сұхбат, судья, Өскемен қ. КТМАС, 18 шілде 2014 ж.
182
Интернет-сауалнамаға қатысқан КТМАС судьяларының 58,6%-ы
бұл жағдайдың айыпталушыларға, 51,7 %-ы куәгерлерге қатысты
екен деп ойлайды.
183
17,2%; Алимбекова Ж., республикалық сарапшы. Кәмелетке
толмағандардың
істері
жөніндегі
мамандандырылған
қатысушыларының осындай ұзақ қашықтықтарды ба-
старынан өткеруі көптеген кешігулердің негізгі себебі
болып табылады
184
.
Қазіргі таңда Қазақстанда аталмыш логистикалық
мәселелерді шешу үшін шаралар қолдануда. КТМАС-
тың бір судьясы айтқандай, осы мәселенің шешілуі
үшін олардың сотында екі жарым жыл бойы мынада
жағдай қалыптасқан – әкімшілік құқық бұзушылық
туралы істердің тыңдауларын жауап берушінің
келісімімен оның қатысуынсыз қарау
185
. Консультант-
тар бұл шешімді құптамайды және жауап берушінің
сотқа қатысуы істің әділ қаралуына әсер ететін фак-
тор, әсіресе әкімшілік істерде олардың мүдделері
қорғаушы тарапынан ұсынылмайды
186
.
Кейбір
КТМАС-тар
қатысушыларға
қатысты
мәселелерді шешу үшін сот тыңдауларын онлайн
режимде өткізіп жатыр. Мысалы, консультант-
тар Өскемен қаласындағы КТМАС-та асырап алуға
(азаматтық іс) қатысты істі бақылаған еді. Бұл іс он-
лайн режимде болды. Сот мәжілісі залында тек судья
мен прокурор болды. Арыз беруші, арыз берушінің
әріптесі (асырап алу ісінің мүдделі жақтары) және
қамқоршылық және қорғаншылық жөніндегі ор-
гандарынан бірер өкіл, сонымен қатар білім беру
органдарының өкілі мәжіліске қашықтықтан видео-
конференция арқылы қатысты
187
.
Тыңдалым
барысында
ешқандай
техникалық
мәселелердің орын алмағанына қарамастан, іске
бала қатыспады. Сол себептен балалардың осындай
тыңдауларға қаншалықты қатысуға болатынын зерт-
теу мүмкін болмады. Алайда интернет арқылы сот
тыңдауын өткізу судьялар үшін мәселе туғызуы мүмкін,
әсіресе, істе кәмелетке толмағандар қатысқан кезде.
Сол үшін олардың қатысуын балаға мейірімді жағдай
жасау арқылы жеңілдеткен жөн (бұл жөнінде 6.5
«Баланың қатысуы» бөлімінен толығырақ қараңыз).
КТМАС-қа келіп түскен кейбір істер жағдайға бай-
ланысты басқа соттар тарапынан қаралуы мүмкін.
Егер әкімшілік-территориялық бірлік ішінде КТМАС
жоқ болса, онда әкімшілік және азаматтық істер
аудандық (қалалық) сот
188
немесе аудандық және оған
ауданаралық соттармен болған сауалнаманың нәтижелері тура-
лы есеп, 10 бет.
184
Мысалы, жекелеген сұхбат, судья 1, Қарағанды қ. КТМАС, 19
қыркүйек 2014 ж.; жекелеген сұхбат, судья 1, Қызылорда [мерзімі
жоқ]; жекелеген сұхбат, прокурор 2, Қарағанды қ. КТМАС, 19
қыркүйек 2014 ж.
185
Судья 1 [КТМАС-тың мекен-жайы алынып тасталған] [мерзімі
жоқ].
186
Қосымша ақпаратты «Баланың қатысуы» және «Шешімдерді
кідіріссіз қабылдау» бөлімінен қараңыз».
187
Азаматтық істер бойынша тыңдауларды бақылау, Өскемен қ.
КТМАС, 18 шілде 2014 ж.
188
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекс. 682 бабына ескерту.
