2-ші САБАҚ
СҮТТІҢ ҚҰРАМЫНДАҒЫ МАЙДЫ АНЫҚТАУ, СҮТТІҢ
ҚҰРАМЫНДАҒЫ МАЙДЫ АНЫҚТАУ ДӘЛДІГІН АНЫҚТАУ
ФАКТОРЛАРЫ.
Құрал-жабдықтар: резеңке жапқышы бар май өлшегіштер, майөлшегіш
штативі, зертханалық центрифуга, 10,77 мл пипетка10 немесе 1 мл автоматы
пипеткалар, май өлшегішке арналған орны бар су моншасы, 100
0
С
термометр6 орамал.
Реактивтер: 1,81-1,82 г⁄см
3
тығыздықты күкірт қышқылы, 0,810-0,812
г⁄см
3
ты5ызды0ты изоамил спирті.
Әдетте күкірт қышқылының тығыздығы 1,84 г⁄см
3
тең. Жоғарғы
тығыздықтағы күкірт қышқылын керекті тығыздыққа (0,81-1,82 г⁄см
3
)
келтіру үшін келесі формуланы қолданамыз.
В=К(П
1
-П
2
)⁄П-1, мұнда
В- су көлемі, л
К- араластырылған қышқыл көлемі, л
П- бар қышқылдың тығыздығы
П
2
- керек қышқылдың тығыздығы
Сүттің майы түйіршік пішінді болады, оны ақуыз торшасы қоршап
тұрады. Сүттің майлылығын анықтаудың қышқылды тәсілінің ерекшелігі
мұнда: қышқыл сүттің ақуызын ерітеді, сонымен қоса май дөңгелектерінің
ақуыз торшасымен қатар, сүт майын біркелкі қабат ретінде шығарады және
оның көлемін арнайы құрал -май өлшегішінің басқышталған жағында
өлшейді.
Талдау жүргізер алдында сүт лабораториясында жұмыс және қауіпсіздік
ережелерін қайталау қажет.
Анықтау техникасы. Май өлшегішті нөмірлеу. Ол үшін май өлшегіштің
ұзартылғын төменгі жағына қарандашпен дөңгелетіп нөмір қояды. Май
өлшегіштің нөмірі мен сүттің сынамасын жазады. Май өлшегішке тығыздығы
0,81-1,82 г⁄см
3
күкірт қышқылын автоматты пипеткамен 10 мл өлшеп алады.
20
0
С темапатурадағы жақсы араластырылған 10,77 мл сүтті пипеткамен май
өлшегіштің қабырғаларына баяу құю қажет. Ол үшін май өлшегіштің
қабырғасына 45
0
С иілген пипетканың ұшын қойып, пипетка жабылған
саусақты кішкене көтеріп, сүттің қышқылға баяу тамуына мүмкіндік
туғызады. Май өлшегішке автоматты пипетканың көмегімен 1 мл изоамил
спиртін өлшеп алады. Май өлшегішті қуыс түтікке салып, оның құрамында
ақуыз толық еру үшін араластырып және оны 65-70
0
С температурада 5 минут
су моншасына қояды. Бір сынамаға талдау жасайтын болса немесе май
өлшегішті штативте біркелкі сілкіген жағдайда ГОСТ 5867-69 бойынша май
өлшегіштерді алдын ала жылытылмаған центрифугаға қоюға болады.
Су моншасынан май өлшегіштерді шығарып, құрғатып, центрифугаға
орналастыру қажет. Минутына 1000-1200 айналым жылдамдықпен 5 минут
айналдыру қажет. Содан ейін қайтадан су моншасына 65-70
0
С температурада
5 минут жапқышына астына қаратып қояды. Май өлшегіштің шкаласына
қарап май пайызын есепке алады. Бұл мақсат үшін майдың өлшегіштің
төменгі бағанасының шекарасын май өлшегіштің толық бөлінген шкаласына
қосу қажет. Бұндай қосарлану резеңке жапқыштың көмегімен жүзеге асады.
Май өлшегіш сүттегі майдың пайыздық көрсеткішін көрсетеді. 0,1%
дәлдікпен есепті жүргізу қажет.
3-ші САБАҚ
ҚҰРҒАҚ ЗАТ, ҚМСҚ ЖӘНЕ СҮТТІҢ ҚУАТТЫЛЫҒЫН АНЫҚТАУ
Құрал-жабдықтар: әр түрлі өлшеуіші бар таразы, кварцты құмы және
шыны таяқшалары бар алюминді стақандар, құмы және шыны таяқшалары
бар алюминді стақандар, кептіргіш шкаф, 10 мл пипетка, су моншасы, АМ-2
құрылғысы, бастырылған ұштары бар шыны таяқша, сүлгі, дистилденген су.
Құрғақ зат сүттің сіңіру құндылығының көрсеткіші болып табылады.
Сүтте 12,5% құрғақ зат болады. Сүттің құрамының өзгеруіне байланысты
құрғақ зат та өзгеріп отырады. Сүт құрамындағы құрғақ затты аналитикалық
тәсілмен (102-105
0
С), ал өнеркәсіптік жағдайда формула бойынша есептеу
әдісімен анықтайды.
Арбитражды әдіс. Кварц құмы және шыны таяқшасы бар екі стақанға
техникалық таразыға өлшенген бірдей сынамадағы 10 г кептірілген құрғақ
сүтті саламыз. Стақанды 105
0
С температурада кептіру шкафына салып,
қалыпты салмаққа дейін үзіліссіз араластыруды қажет етеді. Бірінші өлшеу
1,5-2 сағаттан кейін өткізіледі, ал келесі -30 минуттан соң. Талдауды тездету
үшін қайнап жатқан су моншасында кептіріп, содан соң кептіру шкафында
қайта кептіруге болады.
Дуденков әдісі. 3-5 дәкесі бар 2 алюминді стақанға қалыпты салмаққа
дейін кептірілген, 1 сынамадан 3г сүтті өлшеп салу қажет. Стақанды 102-
105
0
С температурада кептіру шкафына салу қажет.
Құрғақ заттың пайызын есептеу. Егер де параллельді анықтаудың
қорытындысы 0,05% ұқсас келетін болса талдауды қайталау қажет.
Қорытындысын дәптерге жазу керек.
Профессор Я.С.Зайковский формуласы
С=1,215 х Ж+ (100 х П - 99,823 ⁄ П)
Қалыпты формула (Форингтон формуласы)
С= 4,9 х Ж + а ⁄ 4+ 0,5, мұнда
С- сүттегі құрғақ
зат пайызы
П- тығыздық г⁄см
3
(мысалы 1,0295)
а- ареометр градусы бойынша тығыздық (мысалы 29,5)
Сүттегі көп өзгертулер әр түрлі факторлардың әсерінен көбінесе май
ұшырайды, сондықтан сүттің сапасын оның құрамындағы ақуыз, лактоза,
минералды тұздардың болуымен сипатталады. Олар жалпы санда құрғақ
майсызданған сүт қалдығын - ҚМСҚ құрайды. Бұл көрсеткіш көбінесе
тұрақты 8,5% тең.
ҚМСҚ-ны қалыпты формула бойынша, құрамындағы май мен құрғақ
заттың болуымен , АМ-2 құрылғысымен анықталады.
А) АМ-2 құрылғысымен, рефрактометрикалық әдіспен анықтау.
Анықтау техникасы. Құрылғының таза, астыңғы призмасына 2-3 тамшы
дистилденген су құю керек, үстіңгі призманы жабу, жарық сәулесін жағып,
реттеу бұрамасын көмегімен ашық және қоңыр түсті шкаласы бойынша есеп
жүргізу қажет. Призманы мақтамен құрғатып сүрту қажет.
Сүттен алынған есеп пен дистилденген судың есебінен сүттегі ҚМСҚ-
ның пайызын анықтаймыз.
Б) құрғақ зат пен май арасындағы айырма бойынша
% ҚМСҚ = С - Ж
Бұл тапсырманы орындағанда 2-ші тапсырмада алынған деректерді
қолданамыз.
В) формула бойынша:
% ҚМСҚ = Ж ⁄ 5+a ⁄ 4+0,76
Жалпы ақуыз % = ҚМСҚ х 40 ⁄ 100
Жалпы қант % = ҚМСҚ х 52 ⁄ 100
Күл % = ҚМСҚ х 8 ⁄ 100
Сүт майының қуаттылығы 9,0 ккал, ақуызы - 4,0, сүт қанты - 3,8ккал.
1 ккал- 4,184 к Дж
4-ші САБАҚ
СҮТ АҚУЫЗДАРЫНЫҢ КӨЛЕМІН АНЫҚТАП, ОЛАРДЫҢ
ҚҰРАМЫН ЗЕРТТЕУ
