Зертханалық жұмыс №1
Тақырып: Микроскопиялық техникалар. Микроскоптың құрылысы.
Олармен жұмыс істеу.
Мақсаты: Студенттерді микрооргаиизмдерді микроскопиялық зерттеу әдісімен
таныстыру.
Сабақтың материалдық жабдықталуы
Микроскоптар -12, имерсиондық май - 6; Заттық шыны; Лункасы бар шыны - 6; Жабынды
шыны оқытушы үстнліне 1 қароп; Бактериологиядық петля,; Метилъдік көк әр бір үстелге; Фуксин
әр бір үстелге; Спиртовка әр бір үстелге; Дистелденген суы бар шайғыш әр бір үстелге; Физ,
ерітінде бар приборка әр бір үстелге; кір сабыннан әр бір үстелге; Микроорганизмдер мәдениеті
бар 1 приборка стоға; Микроорганизмдер мәдениеті бар Петри чашкасы столға; Мақта
тампондары бар 1 столға; Қолға арналған дезоеріиінді орамал.
Жұмыс барысы:
1) биологиялык микроскоп құрылысын және олармен жұмыс істеу тәртібін (МБИ-1), өсімдіктер
анатомиясының практикалық әдісін қолданып естеріне түсіріндер;
2)микроағзаларды микроскопиялау әдістерін окып біліндер;
3)келер бойынша жарық түсіргішті орналастыруды үйреніндер;
4) тіркелген және боялған бактериялар препаратын дайындаңдар;
5) иммерсионды объективпен тіркелген және боялған бактерияларды мынандай тәртіпте
кдрастырындар:
а) микроскопты үстелге қойып, жақсы жарығы бар орынды табу;
б) тіркелген препаратты зат үлшесіне қойып, оны бекіту;
в) препаратты құрған объективпен қарап, бөлшектеп зерттеудің ынғайлы орнын табу,
г) тубусты көтеріп, иммерсионды объективті крйып, препаратқа иммерсионды май тамшысын
тамызу;
д) препаратқа кырынан карап, иммерсинды объективтін линзасың төменгі фронтальды жағын
иммерсинды майға малыңцар;
е) окулярға қарап, зерттелінетін объект көрінгенше, микроскоптың тубусын баяу көтеріндер;
ж) микрометрлік винт арқылы фокусты нақтылау;
з) препаратты зерттер, суретін салу;
и) тубусты кетеріп, иммерсинды майды сүрту.
Микроскоп. Жасушалардың мембранасына,ядросына және цитоплазмасының құрамына
кіретін молекулалар мен органоидтарды жарық немесе электрондық микроскоп арқылы көруге
болады. Жарық арқылы көрсететін микроскоп зерттейтін заттарды 100-3000 есеге дейін үлкейтіп
көрсетеді, ал жетілдірілген окулярды қолданып,зерттелетін объектіні экранға түсіргенде оны 100
мың есеге дейін үлкейтуге болады. Биологияның арнаулы саласы-биохимия жасушаның химиялық
құрамын молекулалық деңгейде зерттеу үшін центрифуга деп аталатын күрделі құралды
пайдаланады. Ол өте жылдам айналып,жасушаның құрылымдық бөліктерін бір-бірінен бөліп
алады, себебі оның бөліктерінің тығыздықтары әр түрлі болады. Жасушаның аса нәзік құрылысы
мен қызметін зерттек тек цитологтардың, биохимиктердің,физиологтардың, генетиктер мен
биофизиктер күш-жігерін ұштастырудың нәтижесінде ғана мүмкін екені өзінен-өзі
түсінікті.Жасуша теорясы негізінің қалануы және жетілдірілген техникалық құралдардың шығуы
жасушаның құрылысы мен химиялық құрамын,атқаратын қызметін зерттеуге кең жол ашты.
А - МИКМЕД-1; Б - БИОЛАМ.
1 - окуляр, 2 - тубус, 3 - тубусодержатель, 4 - винт грубой наводки, 5 - микрометренный винт, 6 - подставка, 7 - зеркало,
8 - конденсор, ирисовая диафрагма и светофильтр, 9 - предметный столик, 10 - револьверное устройство, 11 - объектив,
12 - корпус коллекторной линзы, 13 - патрон с лампой, 14 - источник электропитания.
Электрондық микроскоп арқылы қазіргі кезде микроағзалардьщ морфологиясын зерттеуде
үлкен жетістікке жеткенімен, жарықты микроскоп өзінің мәнін жоғалтқан жок. Қазіргі микроскоп
2000-2500 есеге үлкейтуге мүмкіндік береді және микроағзаньщ морфологиялық ерекшелігін
аңықтайды.
Микроскоппен керінетін көрші нүктелер - ен өз аралықты рұқсатты қабілеті деп атайды.
Рұқсатты қабілеттің үлкейтуі 2 жолмен жүзеге алады:
1) сандық апертурасы жоғары объективті қолдану (ол әр объективте белгіленген). Ең үлкен
сандық апертурасы микроағзалардың морфологиясын жиі зерттейтін иммерсиондық объективтерде
(МИ - 90 немесе ОИ - 90) болады;
2) Препаратқа түсетін жарық, толқын үзьгадығьга қысқарту арқылы. Бүл жағдайда зерттеуді
ультракүлгін жарықта, яғни толкыны күндік жарықтан кьісқа жағдайда жасайды. Ол үшін арнайы
УФ -микроскоптары алынады. Күндік жарықта көрінетін ең үсақ бөліктер, көлемі 1/3 жарык толкын
үзьгадығынан үлкен болу керек. Бүл жарықты микроскоп арқылы көлемі 0,2-0,3 мкм аз емес
микроағзаларды керуге болатыңдығын көрсетеді.
Биологиялық микроскоп арқылы түрақты және боялған микроағзаларды қарауға болады.
Тірі болған жағдайда олар мөлдір және еткізгіш жарықта нашар көрінеді.
Микроағзаларды тірі жағдайда зертгеу үшін микроскопқа қоса қүралдар қолданады.
Микроскоптың иммерсиондық объективті пайдалану тәртібі
Қазіргі жарықты микроскоптар ішінен микробиологиялық зерттеулер үшін ең қолайлысы
МБИ - 1, МБИ - 3 модельдері биологиялық микроскоптар болып табылады.
Микроскоптың оптикалық қуатын аңықтайтьш негізі бөлігі -объектив. Микроскоп
объективтері қүрғақ және иммерсионды больш бөлінетіндігін естеріңізге түсірейік. Қүрғақ
объективтерді (8х, Ох) орташа үлкейткіш кездерінде қолданады (100-600 есе) объектив пен
препарат арасында ауа қабаты болады.
Микроағзаларды зерттегенде әрқашан иммерсионды немесе майға батырылған объективті
қолданады (90х). Үлкен үлкейту береді (900-1350 есе). Иммерсионды объективпен жұмыс істегенде
препарат жағылған самырсын майына салады. Самырсын майының сынуға көрсеткіші шыны сыну
көрсеткішіне жақын, сондықтан шыны мен объектив линза арасында біркелкі орта қалыптасады.
Осыған байланысты барлық сәулелер сынуға ұшырамай және өзінің бағытын езгертпей, объективке
түсіп, ұсақ объектілердің көрінуіне жағдай жасайды.
Иммерсионды объективпен мына тәртіппен жүмыс істейді. Дайын тіркелген және боялған
бактериялар препараттарын алдымен қүрғақ жүйе объективімен қарау. Онда қолайлы орын тауып,
оны 2 жақтан микроскоп зат үстелшесіндегі тіркемелерімен бекітеді.
Микроскоп тубусын көтеріп, револьверді бұрап, иммерсиялық объекті орналастырады.
Кейін препарат бетіне зат үстелшесінен алмай, иммерсионды май тамшысын (жиі самырсын
майын колданады), тамызып, иммерсионды объективті түсіреді. Бүндай объективті түсіру және
майға малуды макрометрлік бұранда кремальерасымен абайлап жасау керек.
Қырынын объектив алдыңғы линзамен май тамшысына түсуін, ырык. препаратты тиістеу
керегін қарау. Содан кейін, окулярға қарап, көру бөлінде зерттелген объект көрінгенше
макрометрлік винтпен микроскоп тубусын көтеру. Фокусты микрометрлік бүранда арқылы
нақтылайды. Бүл микрометрлік бүрандамен кейін әр уақытта препаратты тануда қодцанылады. Сол
кезде конденсор диафрагмасын ашып жарық түсіруді арттыру.
Иммерсионды объективтің толық күшін пайдалану үшін иммерсионды майды немесе суды
конденсордың жоғарғы линза бетіне жағады.
Жүмыстан соң самырсын майынан объектив пен кондесорды тазалайды. Алдымен майды
фильтрлейді қағаз кесіндісімен сүртіп, содан соң тазаланған бензинде малынған пгүберекпен
сүртіледі. Ксилол мен спиртті қолдануға болмайды, өйткні, объектив линзаларының бүлінуіне
әкеліп соғады.
