270
Сипатталған технологияны пайдалану кезінде білім берудегі
мультимедиа-ресурстың құрылуы мен жедел өзгеруі иерархиялық
модель құрылымының мазмұны мен алдыңғы өңделуі жұмысының
режимінде іске асады. Білім берудегі гипермедиа құрал-
дардың жасалу жəне түзетілу үдерісінің автоматтандырылуы
мəтінді жазу бойынша жаттанды жұмысты иерархиялық құры-
лымды жасаудың арнайы тілдеріне жəне олардың ақпараттық
гипермедиа-қосымшаларына сəйкес ауыстыруға мүмкіндік береді.
Мультимедиа ресурс мазмұнының кез келген кезекті өзгерісі оның
құрылымының айқын түзетілуіне немесе ақпараттық гипермедиа-
мақалалардың қазіргі кезде бар қажетті иерархиясына жəне келесі
мультимедиа құралдарды қайта жинақтауға қосылуына əкеліп
соғады.
Білім берудегі мультимедиа-ресурстардың дизайны мен интер-
фейсінің əзірленуі осындай құралдарды маңызды толықтыруды
құрастыру сияқты өте маңызды болып табылады.
Оқытушылар мен психологтар жүргізген зерттеулер
компьютерлік оқытушы бағдарламалар жұмысының тиімділігі
көбінесе бағдарламалық интерфейстің сипатында анықталады.
Мультимедиа-ресурстардың дизайны оқушылардың əрекетіне,
шаршауына жəне басқа да маңызды көрсеткіштердің қатарына
тікелей əсер етеді. Сондықтан білім беру ортасының интерфейс
дизайны интуициялық деңгейде жасалмауы керек. Ғылыми
негізделген, өлшенген жəне ойластырылған жүйелік көзқарас
қажет.
Білім беруші мультимдеиа-құралдардың интерфейсін құрастыру
жайлы ұсыныстарды:
- мультимедиа ресурстардың дизайнын құрастырудың жүйелік
көзқарасын пайдалану ұсынысы;
- негізгі оқу элементтерінің құрылымы мен мазмұны бойынша
ұсыныстар;
- іздеу, навигация жəне гиперсілтемелер жүйесінің ұйымдас-
тырылуы жайлы ұсыныстар;
- оқушылар түс пен пішіндерді қабылдаудың физиологиялық
ерекшеліктері есебі бойынша ұсыныстар;
- рəсімдеу элементтерін пайдалану бойынша ұсыныстар сияқты
бірнеше негізгі топтарға бөлуге болады.
Жүйелік көзқарас жүйелік дизайн кейбір дəрежелерде оның
əзірленуі мен жасалу үдерісіне, жалпы орта білім беру жүйесінде
271
кезекті құрылудың талаптарының əсерін тигізетін жасалған
мультимедиа ресурстардың барлық факторларын қамтитын
шығармашылық жобалаудың ерекше түрінің негізі болып табы-
лады. Тізбектегі əрбір кезектес қадамның логикалық шарт дизайн
мəселесі нақты объектісімен шешілуінің нақты ықтималдығына қол
жеткізеді утилиттік (тиімділік, үнемділік, жабдықтылық) жəне тама-
ша (эстетикалық айқындылық, бейнелік, оң эмоция мен ассоциация
тудыру қабілеттілігі).
Интерфейс құрастырылуының жүйелік əдісі ақпарат, құжат-
тама, мəтін лингвистикасының жəне т.б. теориясы сияқты осын-
дай ғылыми бағытты оқулықтан алынатын дəстүрлі білімдерді
алу мүмкіндігін береді. Бұл функционалдық, құрылымдық,
тарихи, коммуникативті, кешенді, бағалы, əлеуметтік, статистикалық
жəне т.б. санаттардың толық жиынтығын пайдалануға мүмкіндік
береді.
Жүйелілік қағидасы семотика деген белгілер жəне белгілер
жүйесі туралы қазіргі заманғы ғылымның жетістіктерін қолдану
арқасында сапасын жоғалтпайтын ақпарат құрылуының түрлі түрін
өткізуді қамтамасыз етеді. Семантикалық əдіске сəйкес мультиме-
диа ресурстың түрін анықтайтын əрбір белгілік жүйе синтаксистік,
семантикалық жəне прогматикалық ішкі жүйелер арқылы бөліну
есебінде зерттелуі қажет.
Тəжірибелік зерттеулермен анықталған:
- түсіну күрделілігі 3 буыннан артық сөздің негізгі құрамының
өсуімен үлкейеді;
- қысқа мерзімді жадтың көлемі 7 ± 2 бірлікке тең (байланыспаған
сандар, байланыспаған буындар немесе сөздер);
- мағыналық түсінушіліктің өнімділігі механикалық түсіну-
шіліктен 20 есе жоғары;
- адамның көрермен анализаторының өткізгіштік қабілеті
естушіліктен 100 есе жоғары;
- негізгі ақпараттың мəтін мəндік ортасы оның танылуы мен
қабылдану жылдамдығына тікелей əсер етеді;
- кеңістік кескіннің орналасуы кеңістік орналасу, стимул түсі
мен формасы жайлы ақпараттың визулды қысқа мерзімді жад-
та репрезинтациялауға үлкен мағынаға ие.
Мультимедиа-ресурстың əзірленуі кезінде мультимедиа
құралдардың біртұтас жүйесіндегі синтаксистік, семантикалық
жəне прагматикалық ішкі жүйелердің біртұтас тіркесін оның
272
типологиялық моделі деңгейінің барлық мүмкін деңгейлерін табу
қажет.
Дизайн-жобаға білім беруші мультимедиа құралдың жасау-
шысы мақсаттық бағыттың болашақ бірлігін, объект мазмұны мен
формальды сапасын қосады. Жасалған жоба аз логикалық қисынды,
аз функционалдық қисынды түрде негізделсе, ой жəне алынған
өнім арасындағы айырмашылық көп болған сайын, жүйе тиімділігі
де аз болады. Жүйелік дизайнның бірінші фазасы маңызды рөл
атқарады. Бұл кезеңде келесі əрекеттің мағыналық орталығын
анықтайтын қажетті ақпараттың жиналуы мен талдануы жүзеге
асады.
Дизайн-тұжырымдама жоба мақсаты мен жетістіктерінің
тəсілдерін негіздейді. Ол болашақ ғимараттың құрылымдық жəне
эстетикалық мүмкіндіктерін анықтай отырып іргетасы болып табы-
лады. Мультимедиа-ресурстың дизайн-тұжырымдамасының түрткі
болатын сəті əрдайым оқушылар болып табылады.
Дизайн-бағдарлама жобалаудың бастапқы фазасы сапасында
болады. Ол дизайн-тұжырымдамасының іске асу операциясының
негізгі топтарынан тұрады жəне берілген əрекет түрінің жобасы не-
месе моделін ұсынады.
Дизайн-сценарий кеңістік-уақыт ортасының дизайн-
бағдарламасын нақтылайды жəне оның өмір əрекетінің барлық
мүмкін көріністерін көрсетуге мүмкіндік беретін болашақ
мультимедиа-ресурстың кескінін ұсынады.
Жалпы орты білім беру жүйесінде мультимедиа-ресурстардың
жасалуында интерфейс құрылымына əсері бар нақты кепілдемелер
ескерілуі қажет. Мысалы оқушыларға мультимедиа-ресурс
аумағында ерікті орналасу үшін бір беттен келесі бетке орналасу
уақыты бір секундтан аз болуы керек.
Мультимедиа-ресурстың жасалуы кезінде оқушылар беттің ашы-
луы үшін 10 секундтан артық уақыт күтпеу керектігіне қол жеткізу
керек, ол бұл адамның күту уақытында басқа нəрсеге назар аударып
кету мүмкіндігінің шегі.
Үн қосу уақытына сəйкес негізгі ақпарат 1968 жылғы
FallJointComputerConference конференциясындағы Роберта Б.Мил-
лера (Robert В. Miller) баяндамасында көрсетілген:
- Секундтың оннан бірі(0,1) – сол уақыт аралығында оқушы
алған жауап жүйесі лездік қабылдауға арналған, яғни экранға
нəтиже шығаруға арналған кері байланысты қажет етпейтін
Достарыңызбен бөлісу: | 
