Сулейман Демирель университеті
Күдеринова Құралай Бимолдақызы
ҚАЗАҚ ЖАЗУЫНЫҢ ТАРИХЫ
МЕН ТЕОРИЯСЫ
Оқу құрал
(қазақ тілі мен әдебиеті, филолог мамандығы
студенттеріне арналған)
«Елтаным
баспасы»
Алматы
2013
УДК
ББК
Оқу құралы баспаға ҚР БҒМ Абай атындағы ҚазҰПУ
жанындағы Республикалық оқу-әдістемелік кеңесінің «Білім»
тобы мамандықтары бойынша оқу-әдістемелік секциясының
грифімен (Хаттама №3, 28.05.2013.) және Сулейман Демирель
атындағы университеттің Ғылыми кеңесімен ұсынылған
(Хаттама №11, 28.03.2013.).
Пікір жазғандар:
филология ғылымдарының докторы, профессор Уәли Н.
филология ғылымдарының докторы, профессор Ахметжанова З.
филология ғылымдарының докторы, профессор Сүйерқұл Б.
K
Күдеринова Қ.Б. Қазақ жазуының тарихы мен теориясы.
Оқу құралы. – Алматы: «Елтаным баспасы», 2013. 242 б.
ISBN
Оқу құралда қазақ мәдени өмірінде қолданылған әліпби түрлері,
емле ерекшеліктері жазу теориясына қатысты білімдермен түсін-
діріледі. Дәріс мәтіндері әртүрлі дереккөздерін сөйлете отырып,
түсінікті тілмен баяндалады, семинарға қажетті материалдармен қам-
тамасыз етіледі. Студенттер мен магистранттарға арналған.
УДК
ББК
ISBN
© Күдеринова Қ.Б., 2014
М А З М Ұ Н Ы
Алғысөз…………………………………5
Кіріспе...............................................................................................
I ҚАЗАҚ ЖАЗУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1-дәріс. Жазудың маңызы мен қызметі…......................…...........8
1-семинар. Жазудың жалпы даму тарихы..............……................
2-дәріс Жазу мен ойлау....................................................................
2-семинар. Жазу дербес жүйе ме, әлде ойдың бір формасы ма? 3-
дәріс. Жазба тіл және оның ауызша тілден ерекшеліктері….
3-семинар. Ауызша тілді жазба тілге кодтау процесі..
4-дәріс. Жазу теориясындағы фонема ұғымы.............................
4-семинар. Жазу теориясындағы графема ұғымы........................
5 дәріс. Жазудың негізгі категориялары...............................
5-семинар. Әліпбидегі әріп пен тілдегі фонема қатынасы.. 57
6-дәріс. Үндесім заңы және қазақ жазуы.......................................
6-семинар. Ерін үндестігінің таңбаланбау уәждері...................
97
II ҚАЗАҚ ЖАЗУЫНЫҢ ТАРИХЫ: ӘЛІПБИ ТҮРЛЕРІ МЕН
ЕМЛЕ МӘСЕЛЕЛЕРІ
7-дәріс. Көне түркі жазуы: әліпбиі мен графикасы 7-семинар.
Көне түркі жазуы бойынша семинар сұрақтары мен
тапсырмалар
8-дәріс. Араб графикасына негізделген қазақ жазуы: қадим
жүйесі 8-семинар. Араб графикасына негізделген қазақ жазуы:
жәдид жүйесі
9-дәріс. Орыс графикасына негізделген қазақ әліпбилері (19ғ.)
..........
9-семинар. Ұлттық әліпби жасаудың алғышарттары мен
маңызы 10-дәріс. Төте жазудың (Байтұрсынұлы әліпбиінің)
әліпби
құрамы мен графикалық ерекшеліктері 10-семинар. Төте
жазудың (А.Байтұрсын әліпбиінің) емле ерекшеліктері
11-дәріс. Қазақ жазуындағы емле ұстанымын таңдау қағидаты
(Байтұрсын принципі)
11-семинар. Қытай қазақтары тіліндегі төте жазу ерекшеліктері
12-дәріс. Латын графикасына негізделген қазақ әліпбиі.............
12-семинар. 1929 жылғы Қызылордада өткен ғылыми
орфографиялық конференция материалдары
13-дәріс. 1938 жылы емлеге енген өзгерістер..........
102
АЛҒЫ СӨЗ
13-семинар.
Қ.Жұбановтың
........
әліпби,
емле
туралы
Жазу мәдениетінің жетіліп, жазба нормалардың қалыптануы,
тұжырымдамалары
14-дәріс. Орыс графикасына негізделген қазақ жазуы............
155
қазақ тілінің ресми іс қағаздарында жаппай қолданылып келе
14-семинар. Қазақ тілі емле ережелеріне қатысты
жатқан қазіргі кезең болашақ тіл маманына жазуымыздың тари-
ұсыныстар.165
хынан, қолданыстағы емле нормаларының уәжділігінен білімі
15-дәріс. Қазіргі қазақ жазуын латын графикасына ауыстыру
болуды міндеттейді. Егемендік жылдарынан бастап қазақ тілі,
мәселесі: ұсыныстар
әдебиеті, тарихы, мәдениетімен қоса қазақ жазуына да жаңа
15-семинар.
Жаңа қазақ-латын әліпбиінің жобасы мен графика
көзқарас, тарихына жаңаша бағам пайда бола бастады.
мәселесі
Қазақ орфографиясының ғылыми негіздерін 60 ж. бастап
Ұсынылатын әдебиеттер ..........................................…….……258
академик Рабиға Сыздық зерттесе, қазақ әліпбиінің фоноло-
Глоссарий....................................................................................
269
гиялық негіздерін 90 ж. профессор Нұргелді Уәли іздеп, түсін-
Студенттердің өздік жұмыс тақырыптары.........................
272
дірмелі емле, уәждемесі бар сөздік жариялады. Осы еңбектердің
Қосымшалар................................................................................
нәтижесінде ҚР-ның ЖОО-нда «Қазақ жазуының тарихы»,
«Қазақ тілі орфографиясы мен орфоэпиясы» атты пәндер жүр-
гізіліп жатыр.
Сулейман Демирель атындағы университеттің қазақ тілі мен
әдебиеті бакалавр мамандығына да 2008 ж. бері «Қазақ жазуы-
ның тарихы мен теориясы», магистранттарға «Қазақ орфогра-
фисының мәселелері» атты таңдау пәндері жүреді. Бірақ атал-
ған пәндердің қай-қайсынан да республика көлемінде таралған
оқу құралдары жоқ. Сондықтан қолдарыңыздағы осы оқу құ-
рал дәрістер мен практикалық сабақ материалдары және 2010
ж. жарық көрген «Қазақ жазуының теориялық негіздері» мо-
нографиямыздың (Қ.Күдеринова) негізінде қорытылып, жүйе-
леніп жазылып отыр.
Оқу құралдың басты ерекшелігі ретінде білім алушыларға
алғаш рет жазу теориясы, әліпби теориясы, фонема, графе-ма
ұғымы, қазақ орфографиясының негізгі принципі, әліпби-дің
фонологиялық негіздері, қазақ мәдениеті қолданған әліп-билердің
фонема-графема қатынасы, әліпби таңдау принциптері
ұғымдарының түсіндіріліп, лабораториялық тапсырмалармен
бекітетіндігін атар едік. Әр тақырыптың аясында хрестоматия-лық
мәтіндер мен шығармашылық тапсырмалардың беріліп, тест
алынуы білім алушының әр көздерден іздеп, уақытын кетірмеуі-не
және есте сақтауына көмектеседі.
Оқу құралы студенттерге қазақ мәдени өмірінде қолданылған
фонемографиялық жазу типі түрлерінің онтогенездік дамуы,
қазіргі қазақ графикасы мен орфографиясының теориялық не-
гіздері, емле ережелерінің уәжі, сөйтіп, қазіргі қазақ жазуының
Достарыңызбен бөлісу: |
