«Қазақ тілі мен әдебиеті» және «Ұлағат» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ай сайын шығатын Республикалық

48

49

Аян – «Жусан иісі»:

1. Алыста қалған балалық шағым;

2. Кекілді бала Аян;

3. Әжесінің қазасы;

4. Аянның ертегісі;

5. Қателік аяқ астынан немесе тобығының шығуы;

6. Жусанды үміттің үзілуі;

7. Аянның балалар үйіне кетуі.

Тортай – «Тортай мінген ақ боз ат»:

1. Тортай және басқалары;

2. Үңгірдегі тас күрке;

3. Қол жетпес қиял;

4. Жылдар өткен соң;

5. Әркімнің өз ақбоз аты болады.

Қали – «Бауыр»:

1. Көптен күткен кездесу;

2. Өзіңнен туған жат бала;

3. Бір өкініш, бір үміт;

4. Есеңгіреген жүрек.

II. Мағынаны тану.

1-топ. Екі бөлімді күнделік (үш әңгіме бойынша):

Не әсер етті?

Сіздің пікіріңіз?

Ертегіні ойдан 

шығаратындығы.

Аянның Тұржаннан көрген  

зәбірі  немесе кешкі қорегі.

Кітапты көп окитындығы.

Тас күркені мекендеуі.

Ағасын   көргендегі   

немқұрайды                                                 

мінез-құлқы.

14-15 жасар баланың 

48-өлшемді аяқ киім 

киетіндігі.

Түбінде дарынды жазушы 

болады.

Кісі есігі – темір. Бәріне 

кінәлі – соғыс.

Көп оқығандықтан өте 

сезімтал.

Өз үйім – кең сарайым, боз 

үйім.

Жетім қозы – тасбауыр.

Спорт денені шынықтырады.

2-топ. Талқылау кестесі (Үш әңгіме бойынша)

Шығарманың 

аты, авторы:

Сайын 

Мұратбеков. 

«Жусан иісі».

Оралхан 

Бөкей.

«Тортай мінген 

ақбоз ат».

Марат Қабанбай. 

«Бауыр».

Тақырыбы:

Соғыс кезі.

Кезіндегі жетім. Баланың балалық 

шағы.

Бас кейіпкер, 

мінез-құлқы:

Өте ақ көңіл,

ақылды бала.

Адамды іш 

тартып

тұрады, 

ешкімді

алаламайды. 

Қиялы

биік.

Қой ауызынан 

шөп

алмас жуас,

құлағының сәл

мүкісі бар, бала

болып көп

ойнамайтын

жасқаншақ,

арманшыл, 

қиялшыл.

Қаны қазақ, бірақ 

тілі де, мінез-

құлқы

да – орыс. 

Бойынан 

қайсарлық

байқалады.

Кейіпкердің        

іс-әрекеті:

Ешкімді 

алаламайды.

Ойдан ертегі 

ойлап

шығарады.

Кітапты көп 

окиды.

Спортпен

шұғылданады, жан-

жануарды жақсы

көреді.

Кейіпкердің 

ұстанымы:

Жылауды 

әркім

біледі.Мықты

болсаң, нағыз

еркектерше

қиындыққа 

жыламай

бақ.

Бұл дүниеде пір

тұтар жалғыз-ақ

нәрсем бар: ол –

кітап.

Былтыр қалалық

біріншілікте 

бокстан

ұтылып 

қалғанмын,

биыл қалайда

бірінші болуым

керек.

Автордың 

айтайын деген 

ойы:

Аянның 

бойындағы

асыл 

қасиеттерді

үлгі ету.

Соғыс кезіндегі

балалардың 

шынайы, таза

достығы.

Тәрбие тал 

бесіктен 

басталады.

50

51

Сенің түйінің:

Қаны да, жаны 

да таза Аян 

сияқты

адамдар 

көп болсын. 

Алайда 

ата-анамыз 

болсын.

Арманның құр 

қиял болғаны 

қандай

өкінішті!

Жетім қозы –

тасбауыр.

3-топ. РАФТ (Үш әңгіме бойынша):

Жұмағаным.  Р  –  Жусандытөбе,  А  –  Аянға,  Ф  –  хат,                       

Т – Сағыныш сазы.

-  Ей,  Аян,  шынымен  де,  мені  сағынбайсың  ба?  Менің 

жусанымның  иісін  құшырлана  иіскеп,  ағаңды  есіңе   

түсіретін  едің  ғой.  Төбеме  шығып,  асыр  салған  кездеріңді 

ұмыттың  ба?  Ал  мен  сені  қатты  сағындым!  Аман  болсаң,                                    

бір соғатыныңа сенемін.

Мерлан.  Р  –  кекіл,  А  –  тақырбастарға,  Ф  –  арнау,                                   

Т – достық әзіл.

-  Тақырбастар,  қалайсыңдар?  Ту,  өздерің  неткен 

тентек 

едіңдер! 

Үстеріңе 

қараңдар, 

шаң-шаң. 

Жалтыр  бастарың  топырақтан  көрінбейді,  ортасында 

көздерің 

жалт-жұлт 

етеді. 

Жарар, 

бастарың 

аман  болса,  әлі  кекіл  емес,  талай  шаштар  шығар.  Тек 

аспанымыз ашық болсыншы!

Есбол.  Р  –  Ақбоз  ат  А  –  Тортайға,  Ф  –  монолог,                                                 

Т – Тортаймен сырласу.

-  Тортай,  сен  мені  ес  білгеннен  иеленіп  келіп, 

амалың  жоқтықтан  досыңа  бердің-ау.  Жо..  жоқ,  мен 

сені 

досына 

қызғанышпен 

қарайтын 

адамға 

жатқызбаймын.  Әркімнің  өз  ақбоз  аты  болады  ғой. 

Сенің  ақбоз  атыңды  тартып  алған  лағнет  атқыр 

соғыс  қой.  Бірақ  маған  сенің  тірі  жүргенің  де 

жетеді. Мүмкін, мен сенің ұрпағыңа бұйырармын. Сен тек 

налыма.

Кубизм.  1.  Салыстыру.  Балалық  шақтарыңыздың  осы 

әңгімелермен ұқсастық жақтары бар ма?

2. Талдау. Әңгімелерде қандай проблема көтерілген?

3.  Зерттеу.  Бүгінгі  бейбіт  заманда  өз  отбасында 

тәрбиеленбей, шетелге асып жатқан балалар туралы не айтар 

едіңдер?

Бүгінде  әлемдегі  ең  түсімі  көп  өндіріс  мұнай  мен  қару-

жарақ  болса,  бала  сату  бизнесі  де  қомақты  қаржы  көзіне 

айналып отыр.

Қазақстанда  1994  жылдан  бері  әлемнің  22  еліне  жетім 

балалар таралып кеткен.

Балалар  үйінің  80%-ы  «таза  жетім»  емес.  Сол  сияқты  

олардың  ата-ана  құқығынан  айырылуы  мен  араққа, 

нашақорлыққа  салынуы,  ата-аналарының  аурушаңдығы, 

ал  кейбірінің  өз  балаларынан  бас  тартуы  себеп  болып 

отыр. Қазақстанда 108 жетім балалар үйі бар. Шетелдіктер 

Қазақстаннан әр балаға 35-40 мың АҚШ долларын береді. 

40-тан аса агенттік шетелге бала сатумен айналысады.

2008 жылғы дерек бойынша 2 000 000 бала шетел асып 

кеткен. АҚШ 1850 жылдан жетімдер үйін салудан бас тартып, 

«патронат» отбасылар тәжірибесін енгізген.

4. Ұсыныс. Жетім  балалардың  санын  азайтудың  қандай 

жолдары бар?

1) Ана мен баланың жағдайын жақсарту.

2) Ішімдік атаулыны сатуға тыйым салу.

3) Имандылық жолын мойындау.

4) Жұмыссыздықты жою.

5.  Дискуссиялық  карта.  Бейбіт  заманда  жетім  балалар 

үйі қажет пе, әлде қажет емес пе?