«Қазақ тілі мен әдебиеті» және «Ұлағат» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ай сайын шығатын Республикалық

40

41

Жалпы-

лауыш 

сөздерден 

кейін, 

бірыңғай 

мүше-

лердің 

алдынан 

қойылады.

Түсіндірмелі 

салаластың  (бірінші 

жай сөйлемнің 

мазмұны екіншісінде 

анықталып, ашылып 

берілсе)    жай 

сөйлемдер арасына 

қойылады.

Жалғау-

лықсыз 

себеп-

салдар 

мәнді 

сөйлемнен 

кейін 

қойылады.

Автор сөзі 

төл сөзден 

бұрын 

келсе, автор 

сөзінен кейін 

қойылады.

Үйдегі-

лердің 

бәрі: апам, 

Айна, інім, 

қонақтар 

да далаға 

жүгіріп 

шықты.

Үй артындағылар 

үшеу екен: інім, 

көршінің баласы 

және мен білмейтін 

бейтаныс бала.

Оны да 

түсіну 

керек: 

қолындағы 

бары осы 

ғана. 

Ол ойланып 

барып былай 

деді: “Биыл 

асығыстау 

емес пе? 

Келесі жылы 

барайық”.

Жаңа сабақты түсінгенін тексеру кезеңі.

184-жаттығу.  Даналар  сөзіндегі  қос  нүктенің  мәнін 

ашыңдар. 

Сөйлем мүшесіне талдаңдар. 

1-топқа:  Бауырласың  болмаса,  жолдас  ізде:  жақсы 

жолдас – бауырлас.

2-топқа: Бір жұтым суды да бөлісіп іш: жалғыз отырып 

жеген жалғыз өледі.

3-топқа:  Өзіңе қарай дос ізде: тең-теңімен жарасады.

Тұлғатаным тапсырмалары:

1.  Бақыт  деген  не?  Бақытыңды  баянды  ету  қолыңнан                 

келе ме?

2. “Адамға тілене беру – ұят: наны көбейгенмен, абыройы 

азады”  деген  ғұлама  сөзімен  келісесің  бе?  Адамның 

абыройын асыратын не деп ойлайсыңдар?

Бекіту кезеңі.

Семантикалық кесте. “Кім жылдам?”

Түрлері

Мысалдар

Жалпы-

лауыш сөз 

бен бірыңғай 

мүше

Жалғау-

лықсыз 

себеп-

салдар 

салалас 

құрмалас 

сөйлем

Түсіндірмелі 

салалас 

құрмалас 

сөйлем

Дәрігердің екеуі 

де жоқ: бірі 

қалаға кетті, 

бірі ауырып 

жатыр.

Абай 

жігіттері: 

Жиренше, 

Ербол, 

Базаралы, 

Мырзахандар 

да сол қонақ 

тосушылардың 

тобында жүр.

Ақ болсаң, 

қараға жуыма: 

аққа қара тез 

жұғады.

Тірек сөздермен сөйлем құраңдар.

1. Өнеркәсіпке керекті заттар мыналар:    ... .

2. Білмеген нәрсеңді сұрап алуды ар көрме: .. .

3. Наданға үгіт айтудың керегі жоқ: ... .

 Фонетикалық талдау.

1. Өнеркәсіпке.     2. Нәрсеңді.    3. Наданға.

Тапсырма.  Абайдың  өлеңіндегі  қойылмаған  тыныс 

белгілерін тыныс белгілер жөніндегі біліміңе сүйене отырып 

қойып шық. Өз пікіріңді дәлелде!

Өлең сөздің патшасы сөз сарасы

Қиыннан қиыстырар ер данасы

42

43

Тілге жеңіл жүрекке жылы тиіп

Теп тегіс жұмыр келсін айналасы

Бөтен сөзбен былғанса сөз арасы

Ол ақынның білімсіз бейшарасы

Өлеңге әркімнің ақ бар таласы

Сонда да солардың бар таңдамасы

Іші алтын сырты күміс сөз жақсысын

Қазақтың келістірер қай баласы

Еркін  жазу.  Адамды  екі  нәрсе  қартайтпайды:  бірі  –   

жақсы мінез, екіншісі – жақсы сөз.   Жүсіп Баласағұни.

Тапсырма: Ойыңа не оралады?

үйге тапсырма. Мақал-мәтел, дәйексөздерді пайдалана 

отырып,  “Жақсы  дос  –  асыл  қазына”  тақырыбына  шағын 

шығарма  жаз.  Өздерің  қолданған  тыныс  белгілерін  қою 

себептеріңді түсіндіріңдер.

Гүлжәмила ҚАЛМАҒАМБЕТОВА,

Ақтөбе қаласындағы

№1 орта мектептің

мұғалімі.

ЕСІМДІК. ӨЗДІК ЕСІМДІГІ

(6-сынып)

Мақсаты:  1)  есімдік  туралы  жалпы  түсінік,өздік 

есімдігінің  анықтамасы,  мағыналық,  тұлғалық  белгілері, 

қолдану  ерекшелігі  туралы  түсінік  беру;  2)  оқушыларды 

өз ойларын жүйелі, сауатты, дәлелді жеткізе білуге үйрету; 

3)  адамгершілікке,  жауапкершілікке,  үлкенді  сыйлауға 

тәрбиелеу.

Әдіс-тәсілі:  сұрақ-жауап,  көрнекілік,  талдау,  ажырату, 

салыстыру, дәлелдеу. Көрнекілігі: тірек-сызба, интерактивті 

тақта, ойын түрлері.

Сабақтың барысы.

І. Ұйымдастыру. 

Сынып  ұжымымен  амандасу,оқушылардың  назарын 

сабаққа аудару. Сабақтың мақсатымен таныстырып, күтілетін 

нәтижені анықтау.

ІІ. үй тапсырмасын тиянақтау.

Теориялық  бөлімі  (Сұрақ-жауап  әдісі).  Интерактивті 

тақтада  өткен  тақырыптар  бойынша  пысықтау  сұрақтары 

беріледі:

- Балалар, сөз таптары дегеніміз не?

- Қазақ тілінде неше сөз табы бар? Оларды ата.

- Есімдік дегеніміз не? Есімдіктің неше түрі бар.

- Біз есімдіктің қандай түрлерімен таныстық?

Оқушылар қазақ тілінде тоғыз сөз табы бар екенін, зат, 

сын, сан есімдермен танысқандарын, осы үш есім сөздердің 

орынына  қолданылатын  сөздердің  «есімдік»  деп  атала-

тынын, оның жеті түрі бар екенін айтып пысықтайды.

Практикалық бөлімі.Сілтеу есімдіктерін қолдана отырып, 

қалаған  тақырыптарына  жазған    әңгімелерін  оқып,  сілтеу 

есімдігінің мағыналық, тұлғалық ерекшеліктеріне тоқталып 

өту.

(Бұл,  сол,  ол  сияқты  сілтеу  есімдіктеріне  көптік,септік 

жалғаулары  жалғанғанда  түбір  соңындағы  л  дыбысы  түсіп 

қалады.  Ал  осы  есімдіктерге  тәуелдік  жалғау  жалғанғанда 

түбір  соңындағы  л  дыбысының  орынына  н  дыбысы 

жазылады.  Бұл,  сол,  ол  есімдіктері  ауызекі  тілде  бұ,  со,  о 

түрінде қолданылатыны да ескертіледі. )