Форзац — түптемеде басылымның құрылымдық элементі, беткі
қабық және кітап блокы арасында орналасатын қағаз немесе
бедерлеменің ортасынан бүктелген беті. Кітап блокы және түптелген
қабық арасындағы байланыстыру буынының қызметін атқарады.
Фронтиспис — титулдық беттің артында сол жақ бетте орналасқан
иллюстрация болып табылатын көркемдік безендіру элементі.
Хинтирлеу — ажыратымдылығы төмен құралда немесе ұсақ
кегльмен басу кезінде қаріп пішіндерінің бұрмалануын азайтуға
мүмкіндік беретін сандық қаріп контурларын түзеу процессі.
Түсті профиль — нақты құылғының түс бөлінуі туралы ақпарат
жинақталған файл.
ICC түсті профилі —Түс бойынша халықаралық консорциумымен
(International Color Consortium — ICC) бекітілген форматтағы профиль.
Консорциумға Adobe Systems Inc., Agfa-Gevaert N.V., Apple Computer Inc.,
Eastmen Kodak Company, FOGRA (Honorary), Microsoft Corporation,
Silicon Graphics ПС., Sun Microsystems Inс., Taligent Inc сияқты әйгілі
компаниялар мүшелік етеді. Қазіргі уақытта ICC түспен жұмыс жасауға
арналған құрылғылармен байланысты барлық компаниялар дерлік кіреді:
Бarco, Canon, DuPont, Fuji, Xerox, Hewlett Packard, Intel, NEC, Sony,
Pantone, Seiko Epson, X-Rite, Gretag және т.б. ондаған фирмалар.
Цицеро — 12 типограиялық пунктке тең типометрлік бірлік.
Шмуцтитул — жеке бет немесе бөлім, тараудың алғашқы беті болып
табылатын басылымның құрылымдық элементі. Қысқаша атаудан,
эпиграфтан, иллюстрациядан, кітап безендірілуінен тұрады.
Қаріп – 1) белгілі хат жүйеісі белгілерінің графикалық реттелген
бейнесі; 2) қандай да бір әліпбидің, сондай-ақ, бір немесе бірнеше тілде
мәтінді теруге арналған сандар, тыныс белгілері және т.б. белгілердің
жиынтығы.
Эргономика – адамның өндірістік қызметін зерттейтін және мақсаты
оны оңтайландыру болып табылатын ғылыми пән.
dpi (dots per inch — бір дюймға келетін нүктелер) — растралық
суреттердің және мұндай суреттерді енгізу-шығару құрылғыларының
ажыратымдылық қасиетінің өлшем бірлігі.
lpi (lines per inch — бір дюймге келетін сызықтар) — растр
линиатурасы, бір дюйм кесіндіде растралық нүкте қатарының саны.
LZW-қысу— мәліметтерді жоғалтусыз қысу сұлбасы, мұнда
мәліметтер ағынының қайталануы қолданылады (мысалы, бір түсті
пиксельдер қатары), бұл сұлба GIF форматындағы графикалық файлдарда
қолданылады. Атауы өнертапқыш аттарының бірінші әріптерінен
құрастырылған Lempel—Zev—Welch.
173
PostScript — Adobe Systems Inc фирмасымен ұсынылған парақшаны
сипаттауға арналған тіл. Бұл тілді кіріктірілген аппараттық құралдары,
қосымша катридж немесе принтрдің жүйелік платасындағы
микросұлбасы түұсіне алады.
RIP (raster image processor — растралық суреттер процессоры) —
кейінгі баспаға арналған суреттерді растрлеуге арналған аппараттық
немесе бағдарламалық құрал.
TTF (True Type Font) — Apple мен Microsoft бірлесіп жасап шығарған
сандық қаріптер форматы. Mac OS System 7 және MS Windows 3.1
операциондық жүйелерінен бастап жұмыс жасайды. TT-қаріп
контурларын сипаттау үшін Безье (Pierre Бezier) қисықтары
қолданылады.
172
ҚОСЫМШАЛАР
1-ҚОСЫМША
КІТАП ЖӘНЕ ЖУРНАЛ ФОРМАТТАРЫ
Кітап форматтары
Қағаз өлшемі,
мм
Беттің үлесі
Кітап басылымдарының форматы
Шартты
белгіленуі
Өлшемі, мм
максимал минимал
600 х 900
1/8
60 х 90/8
220 х 290
205 х
275
840 х 1 080
1/1
6
84х 108/16
205 х 260
192 х
255
700 х 1 000
1/1
6
70х100/16
170 х 240
158 х
230
700 х 900
1/1
6
70х90/16
170х215
155 х
210
600 х 900
1/1
6
60х90/16
145х215
132 х
205
600 х 840
1/1
6
60х84/16
145х200
130х195
840 х 1 080
1/3
2
84 х108/32
130х200
123х192
700 х 1 000
1/3
2
70х100/32
120х165
112х158
750 х 900
1/3
2
75 х 90/32
107х177
100х170
700 х 900
1/3
2
70 х 90/32
107х165
100х155
600 х 840
1/3
2
60 х 84/32
100х 140
95 х 130
Журнал форматтары
Қағаз
өлшемі, мм
Беттің
үлесі
Журнал басылымдарының форматы
Шартты
белгіленуі
Өлшемі, мм
максималды минималды
700 х 1 080 1/8 70х108/8 265 х 340 257 х333
600 х 900
1/8
60 х 90/8 220 х290
205 х 275
600 х 840
1/8
60 х 84/8 205 х 290 200 х285
840 х 1 080
1/16 84х 108/16 205 х 260 192х255
700 х 1 080
1/16 70х 108/16 170х260
158 х 255
700 х 1 000
1/16
70х100/16 170 х 240
158 х 230
600 х 900
1/16
60х90/16 145 х 215
132 х 205
840 х 1 080
1/32
84х108/32 130 х200
123 х 192
700 х 1 080
1/32
70х108/32 130х165 125 х 165
173
2-ҚОСЫМША
Балаларға арналған баспа өнімдеріне
қойылатын санитарлы-гигиеналық және
эргономикалық талаптар
Балалар
әдебиетіне
қойылатын
санитарлы-гигиеналық
және
эргономикалық талаптар Ресей Федерациясы Үкіметінің 2009 жылдың 7
сәуірінен №307 жарғысымен бекітілген Балалар және жасөспірімдерге
арналған өнімдер қауіпсіздігі туралы техникалық регламентте
келтірілген.
Баспа өнімдеріне (оқыту, кітап және журнал
өнімдері) қауіпсіздігіне қойылатын талаптар
Баспа өнімдерінің биологиялық қауіпсіздігі баспа түріне, бір жолғы
оқу мәтінінің көлемі, қолданушының жасына байланысты және балалар
мен жасөспірімдердің физиологиялық ерекшеліктеріне сәйкес қаріптік
безендірілу параметрлерімен және мәтінді безендіру әдістерімен
анықталады.
Баспа өнімі екі немесе үш жас ерекшелік топтарына есептелген болса,
мұндай өнім белгіленген жас ерекшелік топтарының ең кішісіне қатысты
талаптарға сәйкес болуы тиіс.
Баспа өнімі түріне және қолданушының жасына қарамастан келесі
талаптарға сай болуы тиіс:
мәтінді түсті және сұр фонда және (немесе) алуан түсті
иллюстрацияларда фонның оптикалық тығыздығы 0,3 аспауы тиіс,
қаріпті айналдырып басу кензінде – 0,4 кем емес;
қайта қолдануға арналған өнімдерді (емтихан билеттері,
тапсырма карточкалары, тест тапсырмалары, сөзжұмбақтар) есепке
алмағанда, баспа өнімдерін шығаруда ақшылдық көрсеткіші 74% төмен
және газет қағазын қолдануға болмайды;
баспа өнімдерінде қысаң қаріптерді қолдануға болмайды;
әріптік, сандық және химиялық формулаларды рәсмдеу кезінде
формула негізгі элементтірнің қаріпі негізгі мәтін қаріпі кегелінен 2
пунктқа төмен болуы мүмкін, формуланың қосымша элементтері
қаріпінің кегелі 6 пунктан төмен болмауы тиіс;
басылымның артқы бетіндегі түбіртек жиектері 26 мм кем
болмауы тиіс;
парақша жиектерінде көлемі 50 белгіден аспайтын жолақтан 5 мм
аспайтын қашықтықта шартты белгілер, көрнекі суреттер және мәтін
орналастыруға болады;
174
қара бояуды қолданумен баспа кезінде мәтін және баспа өнімдері
қағазының бейнелену элементтерінің оптикалық тығыздық интервалы
0,7 кем болмауы тиіс;
штрих белгілері анық емес мәтінді басуға болмайды.
Мектепке дейінгі және кіші мектеп жасындағы балаларға арналған
баспа өнімдерінің сөз аралық бос орындары қаріп кегеліне сай болуы
тиіс, бояуға арналған суреттерде сурет элементтерінің өлшемі 5 мм кем
болмауы тиіс.
Баспа өнімдерінің қаріптік безендірілуі Дидо типометрялық жүйесінде
(1 пункт 0,376 мм тең) орындалады.
Жалпы және бастапқы кәсіптік оқыту оқу
құралдарының қауіпсіздігіне қойылатын
талаптар
Бастапқы кәсіптік оқыту оқу құралдарының қаріптік безендірілуі 10
және 11 сынып оқулықтарына қойылатын талаптарға сәйкес болуы тиіс.
Жалпы және бастапқы кәсіптік оқыту оқу құралдарының салмағы
аспауы тиіс:
1-4 сыныптар үшін – 500 г;
5-6 сыныптар үшін – 400 г;
7-9 сыныптар үшін – 500 г;
10-11 сыныптар үшін – 600 г.
Оқу құралдарында қолданбаған жөн:
а) негізгі және қосымша мәтін үшін – қаріпті айналдыруға және түсті
бояу;
ә) мәтінді белгілеу үшін - қаріпті айналдыруға және түсті фонда түсті
бояу;
б) жұмыс дәптерлерінің жазбаға арналған аймақтарында – түсті
немесе сұр фон;
в) негізгі және қосымша мәтін үшін – үш немесе одан да көп бағанға
теру;
г) тігінсіз біріктіру әдісі.
Жазу дәптерлерінде бастапқы жазу дағдыларын (әріп элементтері,
әріптер, әріптер арасындағы байланыстырушы элементтер, жеке сөздер)
меңгеру үшін кіші әріптердің
көлденең бағыттаушы сызықтар
арасындағы қашықтық 5 мм кем болмауы тиіс.
Жазу дәптерлерінде жазу дағдыларын бекіту үшін (жеке сөздер мен
сөйлемдер) меңгеру үшін кіші әріптердің
көлденең бағыттаушы
сызықтар арасындағы қашықтық 4 мм кем болмауы тиіс
Жол аралық қашықтық 8 мм кем болмауы тиіс.
Әріп үлгілерін және олардың элементтерін кескіндеу үшін нүктелерді
қолдануға болмайды.
175
Жалпы білім беру мектептерінің 1-4 сыныптарына арналған
гуманитарлық пәндер бойынша оқу басылымдарында мәтінінің қаріптік
безендірілуі №19 қосымшаға сәйкес, «Балалар және жасөспірімдерге
арналған өнімдер қауіпсіздігі туралы техникалық регламенті»
талаптарына сай болуы тиіс – №20 қосымшаға сәйкес.
Жалпы білім беру мектептерінің 1-11 сыныптарына арналған
математикалық пәндер бойынша оқу құралдары мәтінінің қаріптік
безендірілуі №21 қосымшаға сәйкес, жаратылыстану пәндері бойынша
№22 қосымшасына сәйкес, талаптарға сай болуы тиіс.
Жалпы білім беру мектептеріне арналған оқу құралдары мәтінін екі
және одан да көп бағанға рәсімдеу №23 қосымшаға сәйкес, талаптарға
сай болуы тиіс.
Жалпы білім беру мектептеріне арналған көрнекі құралдардың қаріп
өлшемі №24 қосымшаға сәйкес, талаптарға сай болуы тиіс.
Кітап және журнал басылымдары келесі талаптарға сәйкес болуы тиіс:
Әдеби-көркем, дамытып оқыту, қосымша білім беру және
ғылыми танымал басылым мәтіндеріне түсті бояу және қаріптің
айналдыруын қолданбаған жөн;
Анықтамалық және бос уақытқа арналған басылымдарда түсті
фонда түсті бояумен басу кезінде қаріп кегелі 20 пункттен төмен болмауы
тиіс, мәтін көлемі – 200 белгіден көп емес.
Мектепке дейінгіжәне кіші мектеп жасына арналған бояуға
арналған суреттер жинағында сурет элементтерінің минимал габариттік
өлшемі 5 мм кем болмауы тиіс.
Жоғары мектепке дейінгі жастағы балаларға (3-6 жас), кіші мектеп
жасындағы балаларға (7-10 жас), орта мектеп жасындағы балаларға (11-
14 жас), жоғары мектеп жасындағы балаларға (15-17 жас) арналған кітап
және журнал басылымдарында мәтіннің қаріпі сәйкесінше №25-28
қосымшаларға сәйкес, талаптарға сай болуы қажет.
Кітап және журнал басылымдарында мәтінді екі- және үш бағанға
енгізу кезінде қаріптің безендірілуі №29 қосымшаға сәйкес, талаптарға
сай болуы тиіс.
Кітап және журнал басылымдарында түсті, сұр фонда және түрлі-түсті
иллюстрацияларға басып шығару кезінде мәтіннің қаріптік безендірілуі
№30 қосымшаға сәйкес, талаптарға сай болуы тиіс.
Мәтінмен қатар, ойыншықтар, кеңсе тауарлары, компакт дискілірі
қосылып жүретін кітап және журнал басылымдарында мәтіннің қаріптік
безендірілуі балалар мен жасөспірімдерге арналған өнім қауіпсіздігі
туралы техникалық регламентке сәйкесінше №25-30 қосымша
талаптарына сай болуы тиіс.
176
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1.
Adobe InDesign CS3 : ресми оқыту курсы: ағылшын тілінен
аударылған – М.: Триумф, 2008.
2.
Артюшин Л. Ф. Түс бөлінуі / Л. Ф.Артюшин. — М.: Кітап, 1982.
3.
Брингхерст Р. Типографикадағы стиль негіздері: ағылшын тілінен
аударылған / Р. Брингхерст. — М.: Аронов баспа үйі, 2006.
4.
Вильберг Г. Кітап дизайні әліппесі / Г. Вильберг, Ф. Форсман. —
СПб.: СПбГПУ баспасы, 2003.
5.
Водчиц С. С. Дизайндегі пропорция эстетикасы. Кітап
пропорциясы жүйесі/ С. С. Водчиц. — М. : Техносфера, 2005.
6.
Вудсон У. Суретші-құрастырушыларға арналған инженерлік
психология анықтамалығы/ У Вудсон, Д.Коновер. — М. : Әлем, 1968.
7.
ГлушаковС. В. Adobe Illustrator CS3. Өздігінен оқу құралы / С. В.
Глушаков. — М.: АСТ; Владимир: ВКТ, 2008.
8.
Гончарова Н.А. Кітап композициясы және архитектоникасы//
кітап көркемдік зат ретінде. 2-бөлім, Түс. Құрылым. Композиция / Н.А.
Гончарова. — М.: Кітап, 1990.
9.
Гордон Ю. Әріптер туралы кітап А-дан Я-ға дейін / Ю. Гордон. —
М. : А. Лебедев студиясының баспа үйі, 2006.
10. Дабижа Г.Н. Компьютерлік графика және беттеу: CorelDRAW,
PhotoShop, PageMaker / Г.Н. Дабижа. — СПб. : Питер, 2007.
11. Дрю Д. Логотип түстерін басқару/ Д. Дрю, С. Мейер. — М. : Рип-
холдинг, 2007.
12. Завгородний В.Г. Adobe InDesign CS3 / В.Г. Завгородний. —
СПб.: Питер, 2008.
13. Кнабе Г. А. Баспа өнімдері дизайнерінің энциклопедиясы / Г. А.
Кнабе. — М. : Диалектика, 2006.
14. Ковтанюк Ю. С. Adobe PhotoShop CS3. Қадамнан қадамға/ Ю. С.
Ковтанюк. — М. : Эксмо, 2008.
15. Комолова
Н.В. Компьютерлік беттеу және дизайн /
Н.В.Комолова. — СПб.: БХВ-Петербург, 2003.
16. Комолова
Н.В. CorelDRAW X4 өздігінен оқу құралы/
Н.В.Комолова. — СПб.: БХВ-Петербург, 2008.
17. Кондратьева И.Н. Кітапты беттеу: практикалық нұсқаулық / И. Н.
Кондратьева. — СПб.: Нева Диалекті: БХВ-Петербург, 2005.
18. Королькова А. Жанды типографика / А. Королькова. — М. : Index
Market, 2007.
19. МакВейд Д. Бизнес графикасы / Д.МакВейд. — М. : КУДИЦ-
ПРЕСС, 2007.
177
20. Миронов Д. Ф. Дизайн компьютерлік графикасы/ Д. Ф. Миронов.
— СПб. : БХВ-Петербург, 2008.
21. Миронова Л. Н. Сурет салу өнеріндегі түс/ Л. Н. Миронова — M^
: Беларусь, 2002.
22. Птахова И. И. Әріптің қарапайым сұлулығы / И. И. Птахова. —
СПб. : ЛИГ, 2004.
23. Тучкевич Е.И. Самоучитель Adobe PhotoShop CS3 / Е.И.Тучкевич.
— СПб. : БХВ-Петербург, 2007.
24. Файола Э. Баспа қаріптері және Weб-дизайн / Э.Файла. — СПб. :
БХВ-Петербург, 2003.
25. Феличи Дж. Типографика: қаріп, беттеу, дизайн / Дж. Феличи. —
СПб. : БХВ-Петербург, 2004.
26. Фрост К. Газет және журнал дизайні: ағылшын тілінен
аударылған / К. Фрост. — М. : Университет кітабы, 2008.
27. Чихольд Я. Кітап кейіпі / Я. Чихольд. — М.: Кітап, 1980.
28. Шпикерман Э. Қаріп туралы / Э. Шпикерман. — М. : ПараТайп,
2005.
29. Уиллер А. Бренд даралығы / А. Уиллер. — М.: Альпина, 2004.
178
Алғы сөз...........................................................................................
..........3
І БӨЛІМ. ГРАФИКАЛЫҚ ДИЗАЙН НЕГІЗДЕРІ
1-Тарау. Композицияның негіздері...............................................
.......6
1.1. Дизайн, жалпы ұғымдар..........................................................
..........6
1.2. Көру арқылы қабылдау ерекшеліктері.................................
............9
1.3. Материалдың композициясы.................................................
..........16
2-тарау. Қаріптер және беттеу.........................................................
.....27
2.1. Қаріп сәулеті................................................................................
.....27
2.2. Беттеу..........................................................................................
.......41
2.3. Иллюстрацияларды орналастыру.............................................
......48
2.4. Іскерлік графика.......................................................................
.
3-тарау. Түстану негіздері.................................................................
....61
3.1. Түстің табиғаты..........................................................................
.......61
3.2. Түстерді қабылдау ерекшеліктері.............................................
......64
4-тарау. Баспа өнімдерінің дизайны...............................................
....70
4.1. Таныстыру өнімдерінің дизайны...............................................
.....70
4.2. Кітап басылымының дизайны....................................................
..73
ІІ БӨЛІМ. Компьютерлік графика
5-тарау. Компьютерлік графика ұғымы.....................................
...86
5.1. Растрлық графика......................................................................
...86
5.2. Векторлық графика...................................................................
.......89
6-тарау. «Үстелдік басылымға» арналған компьютерлер мен
жабдықтар..........................................................................................
.....93
6.1. Аппараттық жабдықтар.............................................................
......93
6.2. Сандық баспа машиналары.......................................................
....104
7-тарау. Компьютердік дизайнге арналған бағдарламалық
қамтамалар...................................................
.........................................107
7.1. Растрлық сурет редакторы......................................................
......107
7.2. Векторлық сурет редакторлары.............................................
.......117
7.3. Мәтінмен жұмыс......................................................................
......136
8-тарау. Түс түзету және түстің бөлінуі......................................
......146
8.1. Файлға түс жазу.........................................................................
.....146
8.2. Суреттің түс түзетілуі...............................................................
.....149
8.3. Түс бөлінуі...............................................................................
.......154
Терминдер сөздігі...........................................................................
.......158
Қосымшалар....................................................................................
.......163
Әдебиеттер тізімі.............................................................................
......167
179
МАЗМҰНЫ
Оқыту басылымы
Тозик Вячеслав Трофимович,
Корпан Лидия Михайловна
Компьютерлік графика және дизайн
Оқулық
Редакторы Л.В. Толочкова
Техникалық редакторы Н. И. Горбачева
Компьютерлік беттеу: В.А.Крыжко
Корректор А. П. Сизова
Бас. № 106113998. Баспаға берілді 28.05.2015. Форматы 60 х 90/16.
«Балтика» гарнитурасы. Офсеттік қағаз. Офсеттік баспа. Шартты баспа парақшасы 13,0
Тиражы 1000 дана. Тапсырыс №
«Академия» баспа орталығы» ЖШҚ.
www.academia-moscow.ru
129085, Мәскеу, Мира проспекті, 101В, 1 б.
Тел./факс: (495) 648-0507, 616-00-29.
Санитарлық-эпидемиологиялық қорытынды № РОСС RU. AE51. 25.05.2015 H 16679.
Идел-Пресс басып шығарылды.
Достарыңызбен бөлісу: |