185
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
Екінші деңгейдегі банктердің қаржылық қызметерін дамыту
мәселелерін шешу жолдары
Балмаханов Б.Ж.
Жетекші э.ғ.к., доцент Құдайбергенова Л.Ж
«Нархоз Университеті» АҚ, Алматы
E-mail:
Bahtiar_Balmahanov@mail.ru
Нарықтық экономика шарттары мен халықаралық стандарттар талаптары
Қазақстанның банк жүйесінің дамуында жаңа талаптар мен өзгерістің шамамен әр күн
сайын қадамдап кірігуін көздейді.
Қазақстанның екінші деңгейдегі банктеріне жалпы банктік секторға қатысты соңғы
кездері біршама талаптар қойылуда, өйткені мемлекеттің қаржы нарығының басым күші
Қазақстан банктерінде. Экономиканың барынша серпінді даму үстіндегі салаларының бірі
деп банкті атауға болады. Мәселен, банк секторы үшін өткен жыл жиынтық активтер мен
меншік капиталдың рекордтық өсу – екі есе дерлік өсу жылы ретінде атап өтілді. Банк
активтерінің мөлшері ІЖӨ-нің 91 пайызын құрап, экономикаға банк несиелерінің көлемі
өткен жылдың қорытындысы бойынша ІЖӨ-нің 60 пайызынан асып түсті.
Алматы қаласының Өңірлік қаржы орталығының құрылуы айтарлықтай оқиға
болды. Бүгінгі күні Алматы қаласы қаласының өңірлік қаржы орталығы қалыптасу
сатысында, өзінің ашылған қаржылық және қадағалау Агенттіктері бар. Ертеңгі күні
банктердің дамуына да айтарлықтай үлес қосары сөзсіз.
Қазақстанның мемлекеттік қарызы айтарлықтай болмаса да, екінші деңгейдегі
банктер мен жеке меншік компаниялардың сырттан алған қарыздары кілт өсіп кеткен. Бұл
елдегі қаржы тұрақтылығының әлемдік рыноктардағы ахуалға кіріптарлығын күшейтеді.
Осыған байланысты мемлекеттік, жеке меншіктік қаржы және корпоративтік
секторлардың сыртқы қарыздарына мониторинг жүргізу, сыртқы қарыз көлемін ел үшін
қауіпсіз деңгейде ұстау жөніндегі жұмысты күшейту қажет.
Қазақстанның алдағы кезде БСҰ-ға кіруі, сондай-ақ экономиканы серпінді дамыту
қаржы секторының бәсекеге қабілеттілігі мен тұрақтылығын арттыруды талап етеді. Бұл
банк секторының резидент еместер алдындағы міндеттемелерінің, жылжымайтын мүлікті
несиелеу мен тұтыну несиелері көлемінің, банктердің сыртқы рыноктарға
экспансиясының артуына байланысты тәуекелдерді тиімді басқаруды білдіреді.
Банктердегі топтасқан бақылау сапасын жақсарту, корпоративтік басқаруды
бағалайтын қосымша жеделдеткіштерді пайдалану жөніндегі шаралар қажет. Ұлттық
Банкке қазақстандық “Қаржы тұрақтылығы туралы есептілікті” шығару жөніндегі өз
практикасын жалғастыру керек.
Банк жүйесінің ахуалы Қазақстанның экономикалық тұрақтылығы үшін өте
маңызды. Ұлттық Банк әртүрлі әдістермен қысқа мерзімді өтімділік беру жолымен банк
жүйесіне қолдау көрсетуді жалғастыратын болады (РЕПО операциялары, валюталық
СВОП-тар мен ең төменгі резервтік талап кепілдігімен қаражат беру). Ұлттық Банк
транспаренттілік пен нарыққа барлық қатысушылар арасында екінші деңгейдегі
банктердің акционерлерін қоса алғанда, тәуекелдерді адал бөлу қағидаттарын қатаң
ұстанатын болады.
Екінші деңгейдегі банктердiң қаржы тұрақтылығын қамтамасыз ету, олардың
депозиторларының мүдделерiн қорғау, сондай-ақ ҚР ақша-несие жүйесiнiң тұрақтылығын
ұстап тұру мақсатында уәкiлеттi орган банктердiң қызметiн реттеудi, соның iшiнде:
-
күдiктi және сенiмсiз активтерге қарсы провизияларды қоса, пруденциалдық
мөлшерлерді және банктер сақтауға мiндеттi басқа да нормалар мен лимиттердi белгiлейді
және банктер орындауға мiндеттi нормативтiк құқықтық құжаттарды шығарады;
186
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
-
банктердiң қызметiн тексереді және банктiң қаржы жағдайын сауықтыру
жөнiнде ұсыныстар береді;
-
банктерге немесе олардың лауазымды адамдарына ықпал етудiң шектеулi
шараларын қолданады немесе банктерге санкциялар салу арқылы реттеудi жүзеге
асырады.
Банктер мiндеттi түрде сақтау үшiн уәкiлеттi орган белгiлейтiн пруденциалдық
мөлшерлердің құрамына:
-
банктiң жарғылық капиталының ең төменгi мөлшерi;
-
өз капиталы жеткiлiктiлiгiніңкоэффицентi;
-
бiрқарызалушығажасалатын тәуекелдiң ең көп мөлшерi;
-
өтiмдiлiккоэффицентi;
-
ашықвалюталық позиция лимиттерiенедi.
Ұлттық банк халықаралық банк тәжiрибесiнде пайдаланылатын қосымша
пруденциалдық қалыптар және өзге де орындалуы мiндеттi нормалар мен лимиттер
белгілей алады[1].
Банктерді не олардың лауазымды адамдарын және (немесе) банк акцияларының
жиырма бес процентінен астамын иеленетін банктің ірі қатысушылары – жеке тұлғаларды
пруденциалдық нормативтерді және (немесе) сақталуға міндетті өзге де нормалар мен
лимиттерді банктің бұзғаны үшін жауапқатартужөніндешараларқолданады.
Банктiң қаржы жағдайының қойылатын талаптарға сәйкестiгi туралы мәселенi
шешу мақсатында ҚҚК белгiлi бiр күнге банк және банк тобы капиталының мөлшерiн
белгiлеуге құқылы. Пруденциалдық мөлшерлердің қалыптық және өзге де орындалуы
мiндеттi нормалар мен лимиттердi маңызы мен есептеу әдiстемелерiн, белгiлi бiр күнге
шектi банк және банк конгломераты капиталының мөлшерiн, ашық валюталық
позицияларды есептеу тәртiбi мен олардың лимиттерiн, тиiстi есеп беру түрлерi мен оны
табыс ету мерзiмдерiн ҚҚК белгiлейдi. Банк құқықтық актілерімен белгіленген өз
капиталы жеткіліктілігінің коэффициентін бұзған жағдайда, банк уәкiлеттi органға қайта
капиталдандыру жоспарын жіберуі тиіс. Жоспарды бұзушылықтарды жою жөніндегі іс-
шараларды және олардың мерзімін егжей-тегжейлі көрсете отырып, өз капиталы
жеткіліктілігінің коэффициентін бұзған күннен бастап бір айдың ішінде ұсынуы қажет.
Банктің қаржылық жай-күйі нашарлаған жағдайда банк холдингі, банктің ірі
қатысушысы - банктің дауыс беретін және (немесе) орналастырылған (банктің
артықшылықты және банк сатып алған акцияларды шегере отырып) акцияларының
жиырма бес проценттен астамын тікелей немесе жанама иеленуші жеке тұлға уәкілетті
органның талабы бойынша банктің қаржылық жай-күйін жақсарту үшін шаралар
қолдануға, оның ішінде банктің қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етуге жеткілікті
мөлшерде банктің меншікті капиталын ұлғайтуға міндетті. Жүргiзiлiп жатқан
операциялардың сипаты мен ауқымына сәйкес өз қызметiн бақылауды және оның
сенiмдiлiгiн тиiстi дәрежеде қамтамасыз ету мақсатында банктер күдiктi және сенiмсiз
талаптарды бөле отырып және тәртiп пен шарттар бойынша оларға қарсы провизия
(резервтер) жасай отырып, берiлген несиелер мен басқа да активтердi
классификациялауды жүзеге асырады.
Банкiнiң қаржы жағдайы нашарлаған реттерде ҚҚА, оның акционерлерi алдына
қаржыны сауықтыру, басшылықты ауыстыру қажеттiгi туралы немесе:
-
депозиттер қабылдауды шектеу туралы;
-
жарғылық капиталды ұлғайту туралы;
-
дивидендтер төлеудi тоқтатып, провизияларды ұлғайту туралы;
-
жекелеген филиалдар мен өкiлдiктердi жабу арқылы, сондай-ақ қызметкерлердi
қосымша жалдауды тоқтату немесе шектеу арқылы шығындарды азайту туралы;
-
банкiнiң кез келген лауазымды адамдарын немесе қызметкерлерiн мүлдем
немесе уақытша қызметтен шеттету туралы;
