801
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
Сонымен комбинат өзінде бар ресурстарды қолдана отырып шығаратын
өнімдерінің қосындысы ең үлкен мән қабылдау үшін А1 түрінен 𝒙𝒙
𝟏𝟏
= 𝟏𝟏𝟏𝟏𝟐𝟐 бірлік, А2
түрінен 𝒙𝒙
𝟐𝟐
= 𝟎𝟎 бірлік, А3 түрінен 𝒙𝒙
𝟑𝟑
= 𝟕𝟕𝟏𝟏𝟎𝟎 бірлік өндіруі қажет. Барлық өнімдер
қосындысы 852 бірлік болады.
Математика - кез-келген нақты ғылымның ортақ тілі болып табылады. Осыған орай
ұлы француз ғалымы Рене Декарттың ( 1596-1650) айтқан: "Все исследования,
направленные на изучение порядка и меры, принадлежит математике" сөзін келтіруге
болады.
Өкінішке орай "Математика" пәні жоғарғы оқу орнында толыққанды оқылмайды.
Математиканың қолданылатын саласынан мүлдем ақпарат берілмейді. Экстремалды
есептер шығаруды үйрететін "Математикалық бағдарламалау" пәні жаңа үлгі оқу
жоспарына кірмеген.
Ғылымға құштар жас мамандарға жоғарыда келтірілген қарапайым мысалдар ой
салып, әрі қарай шығармашылық дамуына әсерін тигізеді деп сенеміз.
Қолданылған дереккөздер тізімі
1. Алшынбаева Е. Инженерлік-экономикалық есептерді шығарудың кейбір
математикалық әдістері, оқу құралы,Алматы,2002.
2. Акулич И.Л Математическое программирование в примерах и задачах. , В.Ш
.,1986.
3. Алшынбаева Е. Экономикалық-математикалық модельдеу, Оқу-әдістемелік
құрал , АЭСА , Алматы 2013.
Экономикалық объектілерді басқарудағы ақпараттық жүйелердің
алатын орны
Далабаева А.Е., Мергенбай Л.Х.
Алматы Экономика және Статистика Академиясы, Алматы қ.
asem_97_26@list.ru, Lazzat_101082@mail.ru
Әрбір қоғамда ақпаратты өңдеумен жұмыс жүргізуге тура келеді.
Экономиканың дамуымен тұрғындарының санының өсіміне байланысты, өзара
байланысты мәліметтердің көлемі өседі. Соңғы жылдары ақпараттың үлкен көлемі
өндірісте, саудада, қаржылық және банктік салада бақыланады. Бұл нарықтық
экономикаға өтуге байланысты болғанымен қатар, мәлімет өңдеудің ғылыми әдістерін
қолдануға негізделген экономикалық объектілерді басқарудың жаңа әдісін өтуімен де
байланысты. Экономикалық объектілерді меңгеруге негізделген ақпараттық ағымдарды
қолдана отырып, бақылау, жоспарлау, есеп, талдау, объектілерді басқаруды сәтті
жүргізуге болады.
Қазіргі заманғы экономика эффектік басқарусыз мүмкін емес, оның сәттілігі
дамуының динамикасы мен әржақты факторларды ескеретін интегралданған
шешімдердің қабылдануымен анықталады. Бүгінгі күрделі де тез өзгеретін әлемде
көптеген альтернативтер басқарушылардың қолында болады, және адамдардың
алдына бір мақсат қойып, оған жету үшін көптеген сұрақтарға жауап беру керек. Ол
басқару объектісі толығымен меңгерілген уақытта ғана мүмкін болады.
Тоффлердің пікірінше, ақпараттық қоғамға тән ең басты белгілер мыналар:
•
экономикалық және әлеуметтік өмірдің барлық қырын бұқаралық және
стандарттық сипаттардан арылту;
802
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
•
қоғамда болып жатқан өзгерістердің қарқындылығы, инновациялардың жоғары
деңгейлілігі. Қалыптасып келе жатқан ғаламдық ақпараттық қоғамда ақпараттың рөлі мен
мәні артып отыр.
Экономиканы басқаруда ақпараттық жүйелердің құрылуы және қызмет етуі
ақпараттық технологияның дамуымен байланысты. Жүйе түсінігі өзара және
элементтердің сыртқы ортасымен байланысқан жиынтықпен түсінідіріледі. Олардың
жұмыс істеуі нақты мақсатты немесе пайдалы нәтижені алуға бағытталған. Осы
анықтамаға сәйкес әрбір экономикалық объект (мекеме) немесе оның бөліктерін қойылған
мақсатқа жетуге ұмтылатын жүйе ретінде қарастыруға болады. Жүйе үшін келесі негізгі
қасиеттер сәйкес: күрделілік, бөлінгіштік, бүтіндік, элементтердің әртүрлілігі және
олардың табиғатының айырмашылығы, құрылымдылық. Жүйе күрделілігі оған кіретін
элементтер жиынына, олардың құрылымдық әрекеттесуіне, сонымен қатар сыртқы және
ішкі байланыс күрделілігіне қатысты. Кәсіпорын немесе мекеменің маркетинг қызметі
осындай элемент мысалы болып табылады, яғни күрделі сыртқы және ішкі
байланыстарды өндіреді. Жүйе бөлінгіштігі нақты мақсат пен міндеттерге жауап беретін,
белгілі бір белгісі бойынша ерекшеленген ішкі жүйелер қатарынан тұрады. Бұл қасиет
мыналарды талдау кезінде ерекше маңызды: экономикалық объектілердің жұмыс
ерекшеліктері, олардың басқарушылық қызметін ұйымдастыру, құжатайналымды
қалыптастыру мен жүргізу, ақпаратты қайта өңдеу орталықтарының жұмыс істеуі және
т.с.с. Жүйенің бүтіндігі жүйе клиенттерінің көбісінің жұмыс істеуі бір мақсатқа
бағыныштылығын білдіреді, онымен модельдеу процесінде талап етілетін және
анықталатын нақты экономикалық объекті қызметінің нәтижелілігіне қол жеткіземіз.
Жүйе кез келген объект болып табылады. Ол бір бүтін ретінде, сонымен қатар қойылған
мақсатқа жету негізінде біріктірілген әр түрлі элементтер жиынтығы болып
қарастырылады. Жүйе құрамы бойынша да, басты мақсаты бойынша да бір-бірінен
ерекшеленеді. Әртүрлі элементтерден тұратын және әртүрлі мақсаттарды өндіруге
бағытталған бірнеше жүйелерді келтірейік[1].
Әртүрлі жүйелер мысалы
Жүйе
Фирма
Компьютер
Телекоммуникациялық
жүйе
Ақпараттық жүйе
Жүйе
элементтері
Адамдар,
құралдар,
материалдар,
ғимараттар
және т.с.с.
Электронды және
электромеханика
лық элементтер,
байланыс
линиялары және
т.с.с.
Компьютерлер,
модемдер, кабелдер,
желілік программалық
қамтама және т.с.с.
Компьютерлер,
компьютерлік
желі, адамдар,
ақпараттық және
программалық
қамтама
Жүйенің басты
мақсаты
Тауарларды
өндіру
Деректерді өңдеу Ақпаратты жіберу
Кәсіби ақпаратты
өндіру
Мекемені басқарудың ұйымдық құрылымы құрылымдық бөлімшелер құрамы мен
басқару функциясын анықтайды. Ұйымдық құрылым басқару жүйесінің ақпараттық
ағымының схемасын көрсетеді.
Ұйымдық құрылыммен бірге мекеменің «қаржылық құрылымы» бар. Бұл құрылым
мекемені қаржылық жоспарлау негізі болып табылады. Мекеменің ұйымдық және
қаржылық құрылымы, ішкі және сыртқы экономикалық шарттар есебімен бизнес-
мақсатқа жетуді қамтамасыз ететін мекеме қызметін басқару әдістері таңдап
алынады.Әлемде басқарудың ең танымал әдістемелері: MRP, JIT, SCM, ERP болып
табылады.MRP (Manufacturing Resource Planning) “Өндірістік ресурстарды жоспарлау» -
бәсекелес нарықтық экономика шартында өнеркәсіптік мекемелерді басқару әдістері.
MRP (MRPI және MRPII) әдісі тапсырыс портфелі мен периодтар бойынша дайын өнімді
өткізуді болжау негізінде өндірістік жоспарларды қалыптастыруды қамтамасыз етеді.
