102
2.6.
Ақпараттық
жүйелерді
әзірлеген
кездегі
құрылымдық тәсілдеме
Құрылымдық-функционалдық тәсілдеме. Ақпараттық жүйелерді
құрылымдық жəне функционалдық талдау əдістемесі
жүйеде
функцияларды, функциялар арасындағы байланыстарды, жүйенің
элементтерін, жүйеде айналатын деректерді белгілеуді көздейді
Құрылымдық тəсілдеме іс жүзінде үш əдіснама көмегімен іске
асырылады: SADT(IDEF0), DFD жəне IDEF3.
SADT(IDEFO) әдіснамасы. Бұл əдіснаманы Дуглас Росс əзірлеген
жəне ол SоftTесh компаниясында, содан кейін ICAM жобасыы шеңбе-
рінде пайдаланылды. Оның негізінде IDEF0 стандарты əзірленді. Бұдан əрі
SADT (Struсturеd Anаlуsis а^ Dеsign Tесhniquе) əдіснамасын функцио-
налдық әдіснама деп атаймыз.
Ақпараттық жүйені функционалдық əдіснама бойынша талдау
нəтижесінде зерттелетін жүйені дəлме-дəл бейнелеуге тиіс модель
құрылады. Жалпы жағдайда жүйенің толық моделі мынадай қағидаға сай
болуы тиіс: егер А Б-ға қатысты сұрақтарға В дəлідігмен жауап беру
үшін пайдаланыла алса, онда А Б-нің толық моделі. Құрылған модель екі
қасиетке ие болуы тиіс:
1)
модельдің бір субъектісі болуы тиіс;
2)
модельдің бір көзқарасы болуы тиіс.
Бірінші қасиет модель қоршаған ортадан бөлек шығарылған болуы тиіс
екенін болжайды. Модель жүйеге кіретін элементтерді дəл анықтауға тиіс.
Екінші қасиет зерттеушінің орнын немесе оның жүйені əрекет еткенде
көру үшін тұратын жайғасымын сипаттайды.
Функционалдық əдіснама бойынша модельдеу жүйеде белгілі бір
əрекеттер реттілігін белгілеуді көздейді. Әр əрекет функция болып
табылады жəне төрт кірісі бар тікбұрышпен белгіленеді: кіріс, шығыс,
басқару, механизм.
Функцияның
шартты
белгісі
2.42.суретте көрсетілген.
Кіріс — осы функциямен
өзгертілуге жататын деректер мен
материалдар.
Шығыс — осы функцияның
жұмыс нəтижесі.
Басқару— функцияны орындау
үдерісін бақылау үшін қажетті
деректер.
2.42. сур.SADT-функция
103
Механизм — ол арқылы осы функция орындалатын нəрсе. Бұл жабдық,
ЭЕМ арналған бағдарлама немесе оператор — адам.
Функцияның аты — етістік.
Бастапқыда барлық жүйе бір функционалдық блок түрінде көрсетіледі,
кейіннен ол ретті бөлшектеп байланыстыруға тартылады.
Бөлшектеп байланыстыруды орындаған кезде функционалдық
блоктардың иерархиялық құрылымы — диаграмма пайда болады.
иерархиялық құрылымды үштен алтыға дейін функционалдық блоктардың
болуы ұсынылады. Диаграммада функционалдық блоктар үстем
жағдайға ие. Блоктар маңыздылық дəрежесі бойынша орналасады, ең
маңызды блок схема бойынша жоғарғы сол жақ бұрышта орналасады.
Функциялардың иерархиясын көрсету үшін функцционалдық блоктың
төменгі оң жақ бұрышындағы блоктардың нөмірлері пайдаланылады.
Жалпы түрде диаграммадағы доғалар жүйенің жұмыс үдерісіне
қатысатын объектілер бейнеленеді. Бұл материалдар, аспаптар, қағаз
тасымалдағыштағы
құжаттар,
электрондық
ақпарат
тасымалдағыштарындағы құжаттар мен деректер сияқты материалдық
заттар. Тиісті функционалдық блок объектілерді өзгертуді орындайды.
Блоктар арасындағы байланыстардың бес типі бар (2.33 кесте).
Функциялар арасында байланыстарды орнатқан кезде мынадай
ерекшеліктерді ескеру қажет:
а) байланыс — функцияның өз міндеттерін орындау үшін қажетті
объектілер ағымы;
2.33 кесте
SADTбайланыс типтері
Байланыс
типтері
Сипаттамасы
Басқару
Бір блоктың шығысы басымдығы кем блокқа тікелей
əсер етеді
Кіріс
Бір функцияның жұмыс нəтижесі келесі басымдығы
кем функцияны өңдеу үшін түсетін объектілердің көзі
болып табылады
Басқару бойынша
кері байланыс
Кері байланыс — итерация. Қандай да бір функцияның
шығысы басымдығы артық функцияғаəсер етеді
Кіріс
бойынша
кері байланыс
Итеративтік байланыс. Бір функцияның шығысы
басымдығы артық басқа функцияның кірісі болады
Шығыс — меха-
низм
Бір функцияның шығысы
— басқа функцияның
нəтижеге жетуі үшін құралы
104
б) объектілер ағымы тарамдануы мүмкін. Бұл ретте, егер ағым
белгіленбесе, онда ол ағымның тарамдану алдындағы белгісінде көрсетілген
барлық объектілерді қамтиды;
в) тарамданғаннан кейін белгіленген ағым тарамдану алдындағы
белгісінде көрсетілген барлық объектілерді немесе олардың бөліктерін
қамтиды.
Функционалдық əдіснама бойынша құрылған жүйенің моделі де
иерархиялық қағидат бойынша құрылады. Жоғарғы деңгейде барлық жүйені
«қара жəшік» моделі түрінде көрсететін бастапқы функционалдық блок
орналасады. Модельде объектілердің бастапқы кіріс ағымдары, объектілердің
шығыс ағымдары, жүйенің өз функциясын іске асыру үшін қажетті
механизмдер мен басқарушы ағымдар көрсетіледі.
Диаграммаларды сəйкестендіру үшін шартты белгілердің белгілі бір
механизмі пайдаланылады. Бұл шартты белгілерді топтарға бөлуге болады:
•
торап — функционалдық ерекшеліктері осы диаграммада көрсетілген
блоктың шартты белгісі;
•
мәнмәтін — блоктардың ата-аналық диаграмма блоктарының
иерархиясындағы шартты белгісі;
•
нӛмір — диаграмманың диаграммалар жиынтығындағы шартты нөмірі.
Бірінші диаграмма, бұрын атап өткендей, жүйенің «қара жəшік» моделі
болып табылады.Осындай диаграммы үшін тораптың шартты белгісі мынадай
түрге ие:
Т о р а п :
A - 0 ,
онда A — Aсtiоn негізгі сөзінің шартты белгісі. Осындай модельдің
мəнмəтіні TOP деген негізгі сөзбен белгіленеді(2.43 сур.).
Диаграммалардың нөмірлері «C» нөмірі түрінде құрылады. Мысалы,
«С» нөмірінің құрылымы DAM00n болуы мүмкін, онда n— диаграмманың
нөмірі. Нөмірлер бірнеше диаграммалардан тұратын модель бойынша
навмгация үшін пайдаланылады.
Модельдеудің келесі қадамы «қара
жəшік»
моделін
бөлшектеп
байланыстыруда тұрады. Осындай
модельдегі тораптың шартты белгісінің
түрі.
Т о р а п : A 0
.
Ол бастапқы (нөлдік) блокты бөлшектеп
бөлшектеп
байланыстыру
үлгісі
байланыстыру орындалғанын білдіреді.
Осы
диаграммадағы
функционалдық
блоктар A n түрінде белгіленеді, онда n—
блок нөмірі.
2.43. сурет. SADT-
диаграмманы
Достарыңызбен бөлісу: | 
